Cechy osobowości a wypalenie zawodowe pedagogów i nauczycieli przedszkolnych i wczesnoszkolnych. Mediacyjna rola samoskuteczności zawodowej.
Streszczenie w języku polskim
Wypalenie zawodowe to zjawisko o szerokiej skali występowania w grupie pedagogów i nauczycieli przedszkolnych i wczesnoszkolnych. W pracy na tym stanowisku obecnych jest wiele czynników predestynujących do jego pojawienia się i rozwoju. Wśród nich można wymienić między innymi wciąż rosnące oczekiwania społeczne, spadek prestiżu zawodu, coraz większą ilość pracy biurokratycznej, silne przebodźcowanie i odpowiedzialność. W efekcie pedagodzy i nauczyciele mogą odczuwać chroniczną presję wymagań, jednocześnie mając poczucie wykonywania ważnej pracy, opartej na niesieniu pomocy innym ludziom. Wszystko to, przy niskim przekonaniu o własnej skuteczności zawodowej, nasilanej roszczeniową postawą rodziców, może przekładać się na występowanie wypalenia zawodowego w opisywanej grupie.
W związku z tym wypalenie zawodowe wśród pedagogów i nauczycieli stało się przedmiotem badania własnego. Celem niniejszego opracowania było podjęcie próby określenie zależność między cechami osobowości
a wypaleniem zawodowym oraz ustalenie czy samoskuteczność pełni rolę mediatora w tej relacji. W badaniu wzięło udział 58 aktywnych zawodowo pedagogów i nauczycieli. Zastosowano takie narzędzia badawcze jak LBQ, IPIP-BFM-20, SVOSES oraz autorski kwestionariusz ankiety socjodemograficznej. Wyłoniono korelaty wśród cech osobowości z takimi wymiarami pracoholizmu jak: poczucie braku skuteczności zawodowej, wyczerpanie psychofizyczne i rozczarowanie. Ponadto ujawniono, że samoskuteczność pełni funkcję mediatora
w relacji między stabilnością emocjonalną a wyczerpaniem psychofizycznym pedagogów i nauczycieli. Badanie miało charakter eksploracyjny, ponieważ jak dotąd nie podjęto prób ustalenia mediatorów w relacji cech osobowości i wypalenia zawodowego w opisywanej grupie. W związku z tym bardzo istotne jest dalsze zgłębianie podjętego tematu.
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Alessandri, G., Perinelli, E., De Longis, E., Schaufeli, W. B., Theodorou, A., Borgogni, L., Caprara, G. V., & Cinque, L. (2018). Job burnout: The contribution of emotional stability and emotional self-efficacy beliefs. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 91(4), 823–851. https://doi.org/10.1111/joop.12225
Baka, Ł., & Grala, K. (2022). Polska adaptacja Krótkiej Skali Samoskuteczności w Pracy (SVOSES). Medycyna Pracy, 73(4), 325–336. https://doi.org/10.13075/mp.5893.01239
Bańka, A. (2000). Psychologia w pracy. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 3, s. 283 – 320). Gdańsk: GWP.
Bandura, A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs. N.J. Prentice – Hall.
Bandura, A. (1989). Human agency in cognitive theory. American Psychologist 37,
-147. https://doi.org/10.1037/0003-066x.44.9.1175
Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York, NY: W. H. Freeman.
Basim, H. N., Begenirbas, M., & Can Yalçin, R. (2013). Effects of teacher personalities on emotional exhaustion: Mediating role of emotional labor. Educational Sciences: Theory & Practice, 13(3), 1488–1496.
Brown, P. A., Slater, M., Lofters, A. (2019). Personality and burnout among primary care physicians: An international study. Psychology Research and Behavior Management, 12,169–177. https://doi.org/10.2147/PRBM.S195633
Cox, T., Ferguson, E. (1991). Individual differences, stress and coping. W: Cooper, C. L., Payne, R. (red.), Personality and stress: Individual differences in the tress proces. Chichester: Wiley.
Dziurzyński, K. (2019). Wypalenie zawodowe nauczycielek edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Journal of Modern Science, 41 (2), 11–38. https://doi.org/10.13166/jms/109736
Federowicz, M., Sitek, M., Smak, M., & Walczak, D. (2013). Liczą się nauczyciele. Raport o stanie edukacji 2013. Instytut Badań Edukacyjnych. https://eduentuzjasci.pl/images/stories/publikacje/ibe-raport-o-stanie-edukacji-2013.pdf
Gaś, J. (2011). Profilaktyka w środowisku szkolnym. Warszawa: Wydawnictwo XYZ.
Goral, A., Zdun-Ryżewska, A. (2022). Cechy osobowości, orientacja sprawcza
i wspólnotowa a wypalenie w nauce zdalnej studentów różnych lat. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia Vol. XXXV, 2. https://doi.org/0000-0002-0130-3295
Jaworowska, A. (2014). LBQ: Kwestionariusz wypalenia zawodowego Massimo Santinello: Polska normalizacja. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Jędryszek-Geisler A., Izdebski P. (2018). Osobowość nauczyciela a wypalenie zawodowe. Edukacja 2018, nr 1, 106-117.
Kim, L. E., Jörg, V., & Klassen, R. M. (2022). How strongly is personality associated with burnout among teachers? A meta-analysis. Educational Psychology Review, 34(4), 1613–1650. https://doi.org/10.1007/s10648-022-09672-7
Liu, C. X., & Chen, L. L. (2022). Circular RNAs: Characterization, cellular roles, and applications. Cell, 185(12), 2016–2034. https://doi.org/10.1016/j.cell.2022.04.021
Lopes, S., Santos, A., Silva, A., & Sousa, C. (2012). Burnout in teachers: Its relationship with personality, coping strategies and life satisfaction. Revista de Psicologia da Criança e do Adolescente, 3(1), 5–22.
Makara-Studzińska, M., Załuski, M., & Adamczyk, K. (2021). Polish emergency dispatchers during a COVID-19 pandemic—Burnout syndrome, perceived stress, and self-efficacy. Effects of multidimensional path analysis. Frontiers in Psychology, 12, 729772. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.729772
Mańkowska, B. (2015 a). Podmiotowe i organizacyjne wyznaczniki wypalenia zawodowego pracowników pomocy społecznej. Przegląd Psychologiczny, 58 (1), 83-101.
Mańkowska, B. (2015 b). Types of personality, styles of coping with stress and Professional burnout among social workes. W: Ostrowski. T. M., Sikorska I., Gerc. K. (red.) Resilience and health in a fast – changing world (s. 205-220). Kraków: Wydawnictwo UJ.
Mańkowska, B. (2016). Wypalenie zawodowe. Źródła, mechanizmy, zapobieganie. Gdańsk: Harmonia Uniwersalis.
Maslach, C. (2020). Wypalenie - w perspektywie wielowymiarowej. W: H. Sęk (red.), Wypalenie zawodowe – przyczyny, mechanizmy, zapobieganie (s.15). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Maslach, C., Leiter, M. P. (2022). The Burnout Challenge: Managing People’s Relationships with Their Jobs. Harvard University Press.
Mańkowska, B. (2016). Wypalenie zawodowe. Źródła, mechanizmy, zapobieganie. Gdańsk: Harmonia Uniwersalis.
McCrae, R.R., Costa, P.T. (1987). Validation of the five-factor model of personality across instruments and observers. Jurnal of Personality and Social Psychology, 52, 81-90. https://doi.org/10.1037/0022-3514.52.1.81
McCrae, R. R., & Costa, P. T. (1997). Personality trait structure as a human universal. American Psychologist, 52(5), 509–516. https://doi.org/10.1037/0003-066X.52.5.509
McCrae, R.R., Costa, P.T. (2005). Osobowość dorosłego człowieka. Perspektywa teorii pięcioczynnikowej. Przeł. B. Majczyna. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Mojsa-Kaja J, Golonka K, Marek T. (2015). Job burnout and engagement among teachers - Worklife areas and personality traits as predictors of relationships with work. Int J Occup Med Environ Health; 28(1): 102-19. http://doi.org/10.13075/ijomeh.1896.00238
Mullis, I. V. S., Martin, M. O., Fishbein, B., & Foy, P. (2023). PIRLS 2021 International Results in Reading. TIMSS & PIRLS International Study Center, Boston College. https://pirls2021.org/results/download/
Ogińska – Bulik, N. (2005 a). Osobowość typy D a konsekwencje stresu zawodowego. Czasopismo Psychologiczne, 11(1), 69-79.
Ogińska – Bulik, N. (2006). Stres zawodowy w zawodach usług społecznych. Źródła, konsekwencje, zapobieganie. Warszawa: Difin.
Paliga, M. (2023). Badanie dobrostanu zawodowego nauczycieli: Raport. Warszawa: Librus.
Pikić Jugović, I., Marušić, I., & Matić Bojić, J. (2025). Early career teachers’ social and emotional competencies, self-efficacy and burnout: A mediation model. BMC Psychology, 13(9), 1–14. https://doi.org/10.1186/s40359-024-02323-2
Pines, A. M. (1996). Couple burnout: Causes and cures. New York: Routledge.
Pines, A. M., Aronson E. (1988). Career burnout: Causes and cures. New York: Free Press.
Rigotti T, Schyns B, Mohr G. (2008). A Short Version of the Occupational Self-Efficacy Scale: Structural and Construct Validity Across Five Countries. J Career Assess. 16: 238–55. https://doi.org/10.1177/1069072707305763.
Santinello, M. (2014). Kwestionariusz Wypalenia Zawodowego Link. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Schwarzer, R., & Hallum, S. (2008). Perceived teacher self-efficacy as a predictor of job stress and burnout: Mediation analyses. Applied Psychology: An International Review, 57(s1), 152–171. https://doi.org/10.1111/j.1464-0597.2008.00359.x
Sęk, H. (red.) (2020). Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Tucholska, S. (2001). Christiny Maslach koncepcja wypalenia zawodowego: Etapy rozwoju. Przegląd Psychologiczny, 44 (3), 301–317.
Tucholska, S. (2009). Wypalenie zawodowe u nauczycieli. Psychologiczna analiza zjawiska i jego osobowościowych uwarunkowań (wyd. 2 popr.). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Topolewska, E., Skimina, E., Strus, W., Cieciuch, J., & Rowiński, T. (2014). Krótki kwestionariusz do pomiaru Wielkiej Piątki IPIP-BFM-20. Roczniki Psychologiczne / Annals of Psychology, 17(2), 367–402. https://doi.org/10.18290/rpsych.2014.17.2-4
Zawadzka, A. S., Kościelniak, M., & Zalewska, A. M. (2018). The Big Five and burnout among teachers: The moderating and mediating role of self-efficacy. Polish Psychological Bulletin, 49(2), 149–157. https://doi.org/10.24425/119482
Zhao, W., Liao, X., Li, Q., Jiang, W., & Ding, W. (2022). The relationship between teacher job stress and burnout: A moderated mediation model. Frontiers in Psychology, 12, 784243. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.784243
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/pe.2025.9.119-134
Data publikacji: 2025-12-31 15:37:09
Data złożenia artykułu: 2025-05-10 20:28:33
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Ewelina Zofia Mleczkowska
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.