Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Idiolekt Jana Drewnickiego – analiza wybranych cech językowych
Streszczenie w języku polskim
Celem artykułu jest analiza idiolektu (języka osobniczego) Jana Drewnickiego – znanego białoruskiego krajoznawcy, folklorysty, pedagoga i mieszkańca z miejscowości Kućki (rejon miadziolski, obwód miński na Białorusi). Wywiady, których fragmenty zostały zaprezentowane w artykule, były zbierane na przestrzeni ośmiu lat (2010–2018), notowałam również swobodne dyskusje z rozmówcą i jego przemyślenia. Pozwoliło to przedstawić tożsamościową sylwetkę krajoznawcy oraz charakterystykę jego języka osobniczego. Wśród wybranych aspektów idiolektalnych znalazły się elementy fonetyczne, leksykalne, słowotwórcze, morfologiczne i składniowe. Analizowane fragmenty wywiadów zamieszczone w tekście prezentują: 1) charakterystyczną artykulację, akcent i intonację; 2) bogatą leksykę: oprócz białoruskiego języka literackiego, którym na co dzień posługuje się Drewnicki, w jego mowie występują wyrazy gwarowe, potoczne, zapożyczenia z języka polskiego czy rosyjskiego; 3) osobliwości słowotwórcze; 4) ciekawe formy gramatyczne, właściwe dla gwary miejscowej oraz 5) swoistą składnię. Każdy z wymienionych elementów przyczynia się do powstania indywidualnego, niepowtarzalnego języka i stylu, przez które przejawia się osobowość człowieka.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
REFERENCES / BIBLIOGRAFIA
Ababurka, Mìkalaj, Âčmânëva, Ìryna. (2005). Ad gutarkovaj movy da lìtaraturna-mastackaga tèkstu: na matèryâle tvoraǔ M. Zarèckaga: dapamožnìk. Magìlëǔ: Magìlëǔskì dzâržaǔny unìversìtèt ìmâ A. Kulâšova. [Абабурка, Мікалай, Ячмянёва, Ірына. (2005). Ад гутарковай мовы да літаратурна-мастацкага тэксту: на матэрыяле твораў М. Зарэцкага: дапаможнік. Магілёў: Магілёўскі дзяржаўны універсітэт імя А. Куляшова].
Astrèjka, Vera. (2010). Slavâna-balckae leksìčnae ǔzaemadzeânne ǔ gavorkah paǔnočna-zahodnâj dyâlektnaj zony belaruskaj movy. Belaruskaâ lìngvìstyka, 65, s. 11–19. [Астрэйка, Вера. (2010). Славяна-балцкае лексічнае ўзаемадзеянне ў гаворках паўночна-заходняй дыялектнай зоны беларускай мовы. Беларуская лінгвістыка, 65, c. 11–19].
Astrèjka, Vera. (2013). Belaruskìâ paǔnočna-zahodnìâ zanalʹnyâ moǔnyâ adroznennì âk vynìk règìânalʹnyh ètna-kulʹturnyh kantaktaǔ ì suvâzâǔ. Acta Baltico-Slavica, 37, s. 311–322. [Астрэйкa, Вера. (2013). Беларускія паўночна-заходнія занальныя моўныя адрозненні як вынік рэгіянальных этна-культурных кантактаў і сувязяў. Acta Baltico-Slavica, 37, s. 311–322.
Bajerowa, Irena. (1988). Badanie języka osobniczego jako metodologiczny problem historii języka polskiego. W: Jerzy Brzeziński (red.). Język osobniczy jako przedmiot badań lingwistycznych (s. 7–14). Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
Bašlakoǔ, Mìhasʹ (rèd.). (1998). Pamâcʹ. Gìstoryka-dakumentalʹnaâ hronìka Mâdzelʹskaga raëna. Mìnsk: Belaruskaâ Èncyklapedyâ ìmâ Petrusâ Broǔkì. [Башлакоў, Міхась (рэд.). (1998). Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Мядзельскага раёна. Мінск: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі].
Borek, Henryk. (1988). Co możemy wiedzieć o języku osobniczym? W: Jerzy Brzeziński (red.). Język osobniczy jako przedmiot badań lingwistycznych (s. 14–21). Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
Brzeziński, Jerzy; Piątkowski, Cezary. (2003). Teoretyczno-metodologiczne podstawy badań językoznawczych nad stylem tekstów artystycznych. W:
Jerzy Brzeziński, Krzysztof Maćkowiak, Cezary Piątkowski (red.). Historyczna stylistyka polszczyzny artystycznej. Teoria. Praktyka. Konteksty (s. 11–57). Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Draǔnìckì, Âsʹka. (2004). Maâ Vìlenščyna. Pastavy: Sumežža [Драўніцкі, Яська. (2004). Мая Віленшчына. Паставы: Сумежжа].
Draǔnìckì, Ìvan. (2011). Smaragdavy kraj. Gìstoryka-kraâznaǔčy narys. Mìnsk: (samvydat). [Драўніцкі, Іван. (2011). Смарагдавы край. Гісторыка-краязнаўчы нарыс. Мінск: (самвыдат)].
Engelking, Anna. (1995). Jak katolik to Polak. Co to znaczy? Wstępne wnioski z badań terenowych na Białorusi. W: Andrzej Sadowski (red.). Wschodnie pogranicze w perspektywie socjologicznej (s. 138–146). Białystok: Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko.
Engelking, Anna. (2000). Tożsamość tutejsza na wielojęzycznym pograniczu. Spostrzeżenia na przykładzie parafii nackiej. W: Elżbieta Smułkowa, Anna Engelking (red.). Język a tożsamość na pograniczu kultur (s. 17–22). Białystok: Katedra Kultury Białoruskiej Uniwersytetu w Białymstoku.
Engelking, Anna. (2012). Kołchoźnicy. Antropologiczne studium tożsamości wsi białoruskiej przełomu XX i XXI wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Gajda, Stanisław. (1988). O pojęciu idiostylu. W: Jerzy Brzeziński (red.). Język osobniczy jako przedmiot badań lingwistycznych (s. 23–34). Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
Godzic, Wiesław; Buchner, Anna; Kubalska, Małgorzata; Rudzińska-Sierakowska, Lidia. (2019). Celebryci w polskiej przestrzeni medialnej społecznej. Warszawa: Uniwersytet SWPS.
Golachowska, Ewa. (2012). Jak mówić do Pana Boga? Warszawa: Instytut Slawistyki PAN i Wydawnictwo Adage Bis.
Górski, Konrad, Hrabiec, Stefan (red.). (1962–1983). Słownik języka Adama Mickiewicza, t. 1–11. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Jankowiak, Mirosław. (2007). Zakres funkcjonowania języka białoruskiego i stan zachowania gwary na przykładzie wybranych miejscowości w okolicach Horek w obwodzie mohylewskim. W: Elżbieta Smułkowa, Anna Engelking (red.). Pogranicza Białorusi w perspektywie interdyscyplinarnej (s. 293–315). Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Jankowiak, Mirosław. (2009). Gwary białoruskie na Łotwie w rejonie krasławskim. Studium socjolingwistyczne. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Jankowiak, Mirosław. (2014). Belarusian dialects in Latvian Latgale – transitional or mixed. W: Ilja Seržant, Björn Wiemer (red.). Contemporary approaches to dialectology: The area of North, Northwest Russian and Belarusian Dialects (s. 37–65). Bergen: Department of Foreign Languages, University of Bergen.
Jankowiak, Mirosław. (2015). Współczesne gwary białoruskie na południowej Pskowszczyźnie. Rejon newelski. Slavia, 84(2), s. 213–231.
Jankowiak, Mirosław. (2016). Współczesne gwary białoruskie na wschodniej Litwie (rejony ignaliński i święciański). Slavistica Vilnensis, 61, s. 81–105.
Jankowiak, Mirosław. (2018). Współczesne gwary białoruskie na Łotwie. Charakterystyka. Wybór tekstów. Praha: Slovanský ústav AV ČR.
Jankowiak, Mirosław, (2020). Współczesne gwary białoruskie na Litwie (rejon solecznicki). Slavistica Vilnensis, 65(2), s. 83–97. DOI: https://doi.org/10.15388/SlavViln.2020.65(2).49.
Jankowiak, Mirosław. (2021). Współczesne gwary białoruskie na Litwie (rejon wileński). Slavistica Vilnensis, 66(1), s. 85–101. DOI: https://orcid.org/0000-0001-6212-1463.
Jaskówska-Guział, Joanna. (2008). Ekspresywizmy jako słownictwo wartościujące i służące wyrażaniu emocji w talk-show na przykładzie programu „Kuba Wojewódzki”. W: Krzysztof Kleszcz, Monika Krzempek (red.). Język – komunikacja (s. 89–97). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Kaǔrus, Alesʹ. (1998). Mova Mâdzelʹščyny. W: Âraslaǔ Zvâruga (red.). Pamâcʹ. Mâdzelʹskì raën. (s. 517–530). Mìnsk: Belaruskaâ Èncyklapedyâ. [Каўрус, Алесь. (1998). Мова Мядзельшчыны. У: Яраслаў Звяруга (рэд.). Памяць. Мядзельскі раён. (с. 517–530). Мінск: Беларуская энцыклапедыя].
Knyš, Larysa. (2005). Sposaby stylìzacyì gutarkovaga maǔlennâ ǔ proze M. Garèckaga, Rodnae slova, 11, s. 22–24. [Кныш, Ларыса. (2005). Спосабы стылізацыі гутарковага маўлення ў прозе М. Гарэцкага, Роднае слова, 11, с. 22–24].
Kazloǔskaâ-Doda, Âdvìga. (2005). Spražènne dzeâslovaǔ u polʹskaj gavorcy nekalʹkìht vësak Voranaǔskaga raëna. Acta Albaruthenica, 5, s. 212–220. [Казлоўская-Дода, Ядвіга. (2005). Спражэнне дзеясловаў у польскай гаворцы некалькіхт вёсак Воранаўскага раёна. Acta Albaruthenica, 5, с. 212–220].
Kazloǔskaâ-Doda, Âdvìga. (2008). Belaruskìâ èlementy ǔ marfalogìì polʹskaj gavorkì ǔ Voranaǔskìm raëne. Belaruskaâ lìngvìstyka, 61, s. 30–38. [Казлоўская-Дода, Ядвіга. (2008). Беларускія элементы ў марфалогіі польскай гаворкі ў Воранаўскім раёне. Беларуская лінгвістыка, 61, с. 30–38].
Kozłowska, Anna. (2009). Problemy z idiolektem. W: Tomasz Korpysz, Anna Kozłowska (red.). Język pisarzy jako problem lingwistyki (s. 111–113). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Kozłowska, Anna. (2011). O stylistycznym zróżnicowaniu idiolektu (na przykładzie tekstów Karola Wojtyły – Jana Pawła II). W: Urszula Sokólska (red.). Odmiany stylowe polszczyzny – dawniej i dziś (s. 89–108). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Kozłowska, Anna. (2013). Od psalmów słowiańskich do rzymskich medytacji. O stylu artystycznym Karola Wojtyły. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Wyszyńskiego.
Kozłowska, Anna. (2015). Miejsce badań nad idiolektem w obrębie językoznawstwa. Poznańskie Spotkania Językoznawcze, 30, s. 71–83. DOI: http://dx.doi.org/10.14746/psj.2015.30.4.
Kozłowska, Anna. (2018). Źródła badań idiolektów. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 74, s. 191–203. DOI: http://dx.doi.org/10.17651.bptj.7413.
Kozłowska-Doda, Jadwiga. (2002). Polacy z okolic Naczy i Radunia o języku swoim i sąsiadów. W: Janusz Rieger (red.). Język mniejszości w otoczeniu obcym (s. 57–76). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Kozłowska-Doda, Jadwiga. (2015). Imiesłowy przysłówkowe uprzednie w polszczyźnie z okolic Dociszek na Białorusi na tle innych obszarów gwarowych. Studia Wschodniosłowiańskie, 15, s. 325–342. DOI: https://doi.org/10.15290/sw.2015.15.23.
Kozłowska-Doda, Jadwiga. (2021). Tożsamość, losy i język najstarszych mieszkańców okolic Dociszek na Białorusi (na podstawie badań terenowych z przełomu XX i XXI w.). Lublin: Wydawnictwo Werset.
Kryvìckì, Alâksandr. (2003). Dyâlektalogìâ belaruskaj movy. Mìnsk: Vyšèjšaâ škola. [Крывіцкі, Аляксандр. (2003). Дыялекталогія беларускай мовы. Мінск: Вышэйшая школа].
Kryvìckì, Alâksandr. (2017). Vybranyâ pracy. Mìnsk: Belaruskaâ navuka. [Крывіцкі, Аляксандр. (2017). Выбраныя працы. Мінск: Беларуская навука].
Kucała, Marian (red.). (1994–2012). Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, t. 1–5. Kraków: Instytut Językoznawstwa Polskiego Polskiej Akademii Nauk.
Kudra, Andrzej. (2006). Idiolekt, idiostyl czy idiolektostyl? W: Magdalena Pietrzak (red.). Osoba i osobowość – czynniki je kształtujące. Materiały z konferencji 9–11 maja 2005 r. (s. 209–221). Łódź: Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie.
Kurcova, Veranìka; Kuncèvìč, Lûboǔ (rèd.). (2009). Hrèstamatyâ pa belaruskaj dyâlektalogìì. Cèntralʹnaâ zona. Mìnsk: Belaruskaâ navuka. [Курцова, Вераніка; Кунцэвіч, Любоў (рэд.). (2009). Хрэстаматыя па беларускай дыялекталогіі. Цэнтральная зона. Мінск: Беларуская навука].
Machnicka, Violetta. (2010). Terminologiczno-metodologiczne dyskusje na temat idiolektu oraz idiostylu. Conversatowia Linguistica, 4, s. 121–135.
Pieczyńska-Sulik, Anna. (2002). Przekład – idiolekt – kultura. W: Roman Lewicki (red.). Przekład. Język. Kultura, II (s. 53–59). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Pihan-Kijasowa, Alicja. (2012). Słownictwo z zakresu handlu w prozie Bolesława Prusa (na tle XIX-wiecznej leksyki handlowej). Studia. Poznań: Wydawnictwo Sorus.
Plygaǔka, Lìlìâ. (2009). Belaruskaâ mova ǔ Lìtve: sacyâkulʹturny ì lìngvìstyčny aspekty. Vìlʹnâ: Vilniaus pedagoginio universiteto leidykla. [Плыгаўка, Лілія. (2009). Беларуская мова ў Літве: сацыякультурны і лінгвістычны аспекты. Вільня: Vilniaus pedagoginio universiteto leidykla].
Plygavka, Lilia. (2014). Baltarusių kalbos dialektai. W: Danguolė Mikulėnienė, Violeta Meilūnaitė (red.). XXI a. pradžios lietuvių tarmės: geolingvistinis ir sociolingvistinis tyrimas. Žemėlapiai ir jų komentarai (s. 228–237). Vilnius: Lietuvių kalbos institutas.
Plygaǔka, Lìlìâ. (2015). Belaruskaâ mova ǔ polìkulʹturnym règìëne (paǔdnëva-ǔshodnââ tèrytoryâ Lìtoǔskaj Rèspublìkì). Mìnsk: Lìtoǔskì ǔnìversìtèt èdukalogìì, Belaruskì dzâržaǔny pedagagačny ǔnìversìtèt ìm. M. Tanka. [Плыгаўка, Лілія. (2015). Беларуская мова ў полікультурным рэгіёне (паўднёва-ўсходняя тэрыторыя Літоўскай Рэспублікі). Мінск: Літоўскі ўніверсітэт эдукалогіі, Беларускі дзяржаўны педагагачны ўніверсітэт ім. М. Танка].
Puzynina, Jadwiga. (1990). Słowo Norwida. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Ramza, Taccâna. (2011). Belaruskae gutarkovae maǔlenne: sučasny stan. Z èlektronnym dadatkam. Mìnsk: Vyšèjšaâ škola. [Рамза, Таццяна. (2011). Беларускае гутарковае маўленне: сучасны стан. З электронным дадаткам. Мінск: Вышэйшая школа].
Ramza, Taccâna. (2012). Gutarkovae belaruskae maǔlenne: krytèryì vyznačènnâ. Acta Albaruthenica, 12, s. 165–172. [Рамза, Таццяна. (2012). Гутарковае беларускае маўленне: крытэрыі вызначэння. Acta Albaruthenica, 12, с. 165–172].
Ramza, Taccâna. (2014). Belaruskae gutarkovae maǔlenne ǔ slavânskìm kantèksce. Mìnsk: Vydavectva Belaruskaga dzâržaǔnaga ǔnìversìtèta. [Рамза, Таццяна. (2014). Беларускае гутарковае маўленне ў славянскім кантэксце. Мінск: Выдавецтва Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта].
Rymut, Kazimierz (red.). (1996–2019). Nazwy miejscowe Polski: historia, pochodzenie, zmiany. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
Sawaniewska-Mochowa, Zofia. (2017). Wybory tożsamościowe i językowe potomków ziemian z Litwy kowieńskiej w świetle narracji biograficznych. W: Norbert Kasparek, Tadeusz Zych, Mateusz Klempert (red.). Wielkie rody na ziemiach polsko-litewskich w XVI–XX wieku. Wielkie rody. Procesy (s. 289–303). Tarnobrzeg–Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.
Skubalanka, Teresa. (2006). Język poezji Czesława Miłosza. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Smułkowa, Elżbieta. (2002). Białoruś i Pogranicza. Studia o języku i społeczeństwie. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Smułkowa, Elżbieta. (2011). Sytuacja socjolingwistyczna i proces konwergencji języków na Brasławszczyźnie w świetle badań terenowych (1997–2007). W: Elżbieta Smułkowa (red.). Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność, Historia regionu. Charakterystyka socjolingwistyczna. Świadectwo mieszkańców, t. 1 (s. 101–140). Warszawa: Instytut Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Smułkowa, Elżbieta. (2016). Moje pogranicza w historii, języku i wspomnieniach. Warszawa: Instytut Slawistyki PAN, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Straczuk, Justyna. (2006). Cmentarz i stół. Pogranicze prawosławno-katolickie w Polsce i na Białorusi. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Sulimierski, Filip; Chlebowski, Bronisław; Walewski, Władysław. (1880–1914). Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa: nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego.
Wiemer, Björn. (2003). Zur Verbindung dialektologischer, soziolinguistischer und typologischer Methoden in der Sprachkontaktforschung: Das Beispiel slavischer und litauischer Varietäten in Nordostpolen, Litauen und Weißrussland. Zeitschrift für Slawistik, 48(2), s. 212–229.
Wiemer, Björn, Markus Giger. (2005). Resultativa in den nordslavischen und baltischen Sprachen (Bestandsaufnahme unter arealen und grammatikalisierungstheoretischen Gesichtspunkten). München, Newcastle: LINCOM Europa.
Wiemer, Björn; Erker, Aksana. (2011). Manifestations of areal convergence in rural Belarusian spoken in the Baltic-Slavic contact zone. Journal of Language Contact, 4, s. 184–216.
Zdunkiewicz-Jedynak, Dorota. (2008). Wykłady ze stylistyki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zielińska, Anna. (2013). Mowa pogranicza. Studium o językach i tożsamościach w regionie lubuskim. Warszawa: Instytut Slawistyki PAN, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Žebrovskaâ, Anna. (2014). Sociolingvističeskaâ situaciâ na Mâdelʹŝine na primere d. Komarovo. W: Ilja Seržant, Björn Wiemer (red.). Contemporary approaches to dialectology: The area of North, Northwest Russian and Belarusian Dialects (s. 373–398). Bergen: Department of Foreign Languages, University of Bergen. [Жебровская, Анна. (2014). Социолингвистическая ситуация на Мядельщине на примере д. Комаровo. В: Ilja Seržant, Björn Wiemer (red.). Contemporary approaches to dialectology: The area of North, Northwest Russian and Belarusian Dialects (s. 373–398). Bergen: Department of Foreign Languages, University of Bergen].
Żebrowska, Anna. (2013). Polskość w Komarowszczyźnie i jej okolicach: historia i współczesność. Acta Baltico-Slavica, 37, s. 407–418. DOI: https://doi.org/10.11649/abs.2013.027.
Żebrowska, Anna. (2015). O języku młodego pokolenia z Komarowszczyzny (na podstawie badań terenowych przeprowadzonych w regionie miadziolskim obwodu mińskiego). Studia Wschodniosłowiańskie, 15, s. 509–520. DOI: https://doi.org/10.15290/sw.2015.15.37.
Żebrowska, Anna. (2019). Komarowszczyzna. Język pogranicza białorusko-polsko-litewskiego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Żebrowska, Anna. (2020). Mânuškì žyharoǔ Kamaroǔščyzny (na padstave palâvyh dasledavannâǔ u Paǔnočna-Zahodnâj Belarusì). [Мянушкі жыхароў Камароўшчызны (на падставе палявых даследаванняў у Паўночна-Заходняй Беларусі)]. Studia Wschodniosłowiańskie, 20, s. 339–349. DOI: https://doi.org/10.15290/sw.2020.20.23.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2022.16.237-259
Data publikacji: 2022-12-22 10:54:58
Data złożenia artykułu: 2022-01-02 21:59:52
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2022 Anna Żebrowska
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.