Mapa z Albi jako geopolityczny kryptogram. Propozycja nowej interpretacji

Piotr Kochanek

Streszczenie w języku polskim


Artykuł ten ma z jednej strony przybliżyć historię badań nad mapą z Albi, z drugiej zaś pokazać, że mapa ta jest w gruncie rzeczy kryptogramem graficznym. Istotą tego kryptogramu jest schematyczny kształt Morza Śródziemnego, które przypomina kształt ludzkiej głowy. Głowa owa ma okropny, niemal diaboliczny profil, a jej twarz jest zwrócona w lewo, czyli w kierunku geograficznej Północy. Ziemie otaczające ten profil pełnią jedynie funkcję swego rodzaju ram portretu. Analiza tego karykaturalnego kryptogramu, uwzględniając czas i miejsce powstania mapy oraz kontekst geopolityczny, pozwala wysunąć hipotezę, że anonimowy autor mapy z Albi wydaje się milcząco oskarżać przywódców świata chrześcijańskiego o dopuszczenie do sytuacji, w której islam zdominował basen Morza Śródziemnego.

Słowa kluczowe


mapa z Albi; antropomorfizm; kryptogram geopolityczny; Europa; Północ; Rzym; chrześcijaństwo; islam.

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


Archival sources

Österreichische Nationalbibliothek:

Codex Vindobonensis, ref. no. 324.

Printed sources

Biblia Tysiąclecia, 2nd edition, Poznań–Warszawa 1971.

Geographi Latini Minores, coll. A. Riese, Heilbronn 1878 (reprint: Hildesheim 1964).

Glorie F., Mappa mundi e codice Albigensi 29, in: Itineraria et alia geographica. Corpus Christianorum. Series Latina, vol. 175, Turnholti 1965.

Studies

Andrews M.C., The Study and Classification of Medieval Mappae Mundi, ‘Archaeology’ 1926, 75.

Arentzen J.G., Imago mundi cartographica. Studien zur Bildlichkeit mittelalterlicher Welt- uns Ökumenekarten unter besonderer Berücksichtigung des Zusammenwirkens von Text und Bild, ‘Münstersche Mittelalter-Schriften’ 1984, 53.

Arnaud P., Plurima orbis imago. Lectures conventionnelles des cartes au Moyen Âge, ‘Médiévales’ 1990, 18.

Bagrow L., Skelton R.A., Meister der Kartographie, 5. Aufl., Berlin 1985.

Baumgärtner I., Die Wahrnehmung Jerusalem auf mittelalterlichen Weltkarten, in: Jerusalem im Hoch- und Spätmittelalter: Konflikte und Konfliktbewältigung – Vorstellungen und Vergegenwärtigungen, eds. D. Bauer, K. Herbers, N. Jaspert, Campus historische Studien, vol. 29, Frankfurt am Main 2001.

Brincken A.D. von den, Mappa mundi und Chronographia. Studien zur imago mundi des abendländischen Mittelalters, ‘Deutsches Archiv für Erforschung des Mittelalters’ 1968, 24.

Brincken A.D. von den, Die Ausbildung konventioneller Zeichen und Farbgebungen in der Universalkartographie des Mittelalters, ‘Archiv für Diplomatik. Schriftgeschichte, Siegel- und Wappenkunde’ 1970, 16.

Brincken A.D. von den, ‘…ut describeretur universus orbis’. Zur Universalkartographie des Mittelalters, in: Methoden in Wissenschaft und Kunst des Mittelalters, ed. A. Zimmermann, ‘Miscellanea Mediaevalia’ 1970, 7.

Brincken A.D. von den, Weltbild der lateinischen Universalhistoriker und -kartographen, in: Popoli e paesi nella cultura altomedievale, Spoleto, 23–29 aprile 1981, ‘Settimane di Studi del Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo’ 1983, 29, 1.

Brincken A.D. von den, Fines Terrae. Die Enden der Erde und der vierte Kontinent auf mittelalterlichen Weltkarten, ‘Schriften der Monumenta Germaniae Historica’ 1992, 36.

Brincken A.D. von den, Roma nella cartografia medievale (secoli IX–XIII), in: Roma antica nel Medioevo. Mito, rappresentazioni, sopravvivenza nella ‘Respublica Christiana’ dei secoli IX–XIII, Atti della Quattordecima Settimana Internazionale di Studio, Mendola, 24–28 agosto 1998, Milano 2001.

Brincken A.D. von den, Herausragende Plätze der antiken Geschichte im Bild der mittelalterlichen Ökumene-Karte (9. bis beginnendes 14. Jahrhundert), in: Geschichtsdeutung auf alten Karten. Archäologie und Geschichte, ed. D. Unverhau, Wolfenbütteler Forschungen, vol. 101, Wiesbaden 2003.

Brincken A.D. von den, Beobachtungen zum geographischen Berichtshorizont der lateinischen Weltchronistik, in: Iulius Africanus und die christliche Weltchronistik, ed. M. Wallraff, ‘Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur’ 2006, 157.

Brincken A.D. von den, Jerusalem on Medieval Mappaemundi: A Site Both Historical and Eschatological, in: The Hereford World Map: Medieval World Maps and Their Context, ed. P.D.A. Harvey, London 2006.

Brincken A.D. von den, Studien zur Universalkartographie des Mittelalters, in: Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Geschichte, ed. Th. Szabó, vol. 229, Göttingen 2008.

Cartography in Antiquity and the Middle Ages. Fresh Perspectives, New Methodes, eds. R.J.A. Talbert, R.W. Unger, Technology and Change in History, vol. 10, Leiden–Boston 2008.

Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des départements, vol. 1, Paris 1849.

Chekin L.S., Northern Eurasia in Medieval Cartography. Inventory, Text, Translation, and Commentary, ‘Terrarum Orbis’ 2006, 4.

Deitmaring U., Die Bedeutung von rechts und links in theologischen und literarischen Texten bis um 1200, ‘Zeitschrift für Deutsches Altertum und Deutsche Literatur’ 1968, 98.

Deluz Ch., Une image du monde. La géographie dans l’Occident médiéval (Ve–XVe siècle), in: La terre. Connaissance, représentations, mesure au Moyen Âge, ed. P. Gautier Dalché, L’Atelier du Médiéviste, vol. 13, Turnhout 2013.

Destombes M., Mappemondes A.D. 1200–1500. Catalogue prepare par la Commission des Cartes Anciennes de l’Union Géographique Internationale, ‘Monumenta Cartographica Vetustioris Aevi I’ 1964, 46, 22, 1.

Edson E., The Oldest World Maps: Classical Sources of Three VIIIth Century Mappaemundi, ‘Ancient World’ 1993, 24, 2.

Edson E., Maps in Context: Isidore, Orosius, and the Medieval Image of the World, in: Cartography in Antiquity and the Middle Ages. Fresh Perspectives, New Methodes, eds. R.J.A. Talbert, R.W. Unger, Technology and Change in History, vol. 10, Leiden–Boston 2008.

Galichian R., Countries South of the Caucasus in Medieval Maps. Armenia, Georgia and Azerbaijan, London 2007.

García Aráez H., Los mapamundis de los Beatos. Origen y características principales, ‘Miscelánea Medieval Murciana’ 1993–1994, 18.

Gautier Dalché P., De la glose à la contemplation. Place et fonction de la carte dans les manuscrits du haut Moyen Âge, in: Testo e imagine nell’Alto Medioevo, 15–21 aprile 1993, vol. 2, Settimane di Studio del Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo, vol. 41/2, Spoleto 1994.

Harvey P.D.A., Medieval Maps of the Holy Land, London 2012.

Hoogvliet M., Pictura et scriptura. Textes, images et herméneutique des mappae mundi (XIIIe–XVIe siècle), in: Terrarum Orbis, vol. 7, Turnhout 2007.

Kochanek P., Die Vorstellung vom Norden und der Eurozentrismus. Eine Auswertung der patristischen und mittelalterlichen Literatur, in: Veröffentlichungen des Instituts für Europäische Geschichte Mainz. Abteilung für Abendländische Religionsgeschichte vol. 205, Mainz 2004.

Kochanek P., Anatole – Dysis – Arktos – Mesembria, ‘Vox Patrum’ 2008, 52, 18.

Kochanek P., Pesymizm schyłku Republiki Rzymskiej. Idea starzenie się świata i następstwa imperiów, in: Veritatem in caritate, Księga Jubileuszowa z okazji 70. urodzin Księdza Biskupa Profesora Jana Śrutwy, eds. W. Depo et al., Lublin 2011.

Kochanek P., Etnomedycyna hippokratejska a geopolityczna myśl grecka w V w. p.n.e., in: Kontrowersje dyskursywne. Między wiedzą specjalistyczną a praktyką społeczną, eds. A. Jabłoński, J. Szymczyk, M. Zemła, Studia nad Wiedzą, vol. 4, Lublin 2012.

Kochanek P., Winiety metropolii Pentarchii na mapach średniowiecznych i wczesnonowożytnych, ‘Vox Patrum’ 2014, 62.

Kochanek P., Kartografia antropomorficzna a europejska ideologia hierarchii narodów, in: Kreowanie społeczeństwa niewiedzy, eds. A. Jabłoński, J. Szymczyk, M. Zemła, Studia nad Wiedzą, vol. 7, Lublin 2015.

Kochanek P., Klauzura północno-wschodniej Azji na mapach średniowiecznych i wczesnonowożytnych, ‘Vox Patrum’ 2016, 65.

Kochanek P., Schemat Krzyża i Grobu Chrystusa w kartografii średniowiecznej i wczesnonowożytnej, in: Święte wizerunki w przekazie Dobrej Nowiny, ed. N. Widok, Opolska Biblioteka Teologiczna, vol. 161, Opole 2017.

Kominko M., The Map of Cosmas, the Albi Map and the Tradition of Ancient Geography, ‘Mediterranean Historical Review’ 2005, 20.

Krawiec A., Ciekawość świata w średniowiecznej Polsce. Studium z dziejów geografii kreacyjnej, Poznań 2010.

Laharie M., Le journal singulier d’Opicinus de Canistris (1337 – vers 1341): Vaticanus Latinus 6435, vol. 1–2, Studi e Testi, vol. 447–448, Città del Vaticano 2008.

Laharie M., Les cartes anthropomorphes d’Opicinus de Canistris (1337), in: Géographes et voyageurs au Moyen Âge, sous la dir. d’H. Bresc et d’I. Tixier du Mesnil, Paris 2010.

Lelewel J., Géographie du Moyen Âge. Atlas, Bruxelles 1849.

Lelewel J., Géographie du Moyen Âge, vol. 1, Bruxelles 1952 (reprint: Amsterdam 1966).

Libri G., Notices des manuscrits de quelques bibliothèques des départements, Paris 1842.

Lozovsky N., The Uses of Classical History and Geography in Medieval St Gall, in: Mapping Medieval Geographies. Geographical Encounters in the Latin West and Beyond, 300–1600, ed. K.D. Lilley, Cambridge 2013.

Marinelli G., La geografia e i Padri della Chiesa, ‘Bolletino della Società Geografica Italiana’ 1882, 16, 5–7 (separatum: Roma 1882).

Marinelli G., Die Erdkunde bei den Kirchenvätern, transl. L. Neumann, Leipzig 1884.

Michelet F., Centrality, Marginality and Distance: Britain’s Changing Location on the Map of the World, in: The Space of English, eds. D. Spurr, C. Tschichold, Spell 17, Tübingen 2005.

Miller K., Mappaemundi. Die ältesten Weltkarten, III. Heft, Die kleineren Weltkarten, Stuttgart 1895.

Miller K., Die Peutingerische Tafel oder Weltkarte des Castorius, Stuttgart 1916.

Nurminen M.T., Die Welt in Karten. Meisterwerke der Kartographie, transl. G. Beitscher, G. Seidel, Darmstadt 2017.

Nussbaum O., Die Bewertung von rechts und links in der römischen Liturgie, ‘Jahrbuch für Antike und Christentum’ 1962, 5.

Pinet S., The Task of the Cleric. Cartography, Translation, and Economics in Thirteenth-Century Iberia, Toronto 2016.

Salomon R., Opicinus de Canistris. Weltbild und Bekenntnisse eines avignonesischen Klerikers des 14. Jahrhunderts, 1 Band, Textband, 2 Band, Tafelband, Studies of the Warburg Institute I A-B, London 1936.

Santarém M.F. le Vicomte de, Atlas composé de mappemondes, de portolans et de cartes hydrographiques et historiques depuis le VIe jusqu’au XVIIe siècle, Paris 1849 (= Atlas de Santarém. Facsimile of the Final Edition, Amsterdam 1985).

Santarém M.F. le Vicomte de, Essai sur l’histoire de la cosmographie et de la cartographie pendant le Moyen-Âge, vol. 2, Paris 1850.

Savage-Smith E., Cartography, in: A Companion to Mediterranean History, eds. P. Horden, S. Kinoshita, New York 2014.

Sijmons A.H., Wallis H., Atlas de Santarém. Fascimile of the Final Edition 1849. Explanatory Notes, Amsterdam 1985.

Simar Th., La Géographie de l’Afrique centrale dans l’antiquité et moyen âge, ‘Révue Congolaise’ 1912–1913, 3 (separatum: Bruxelles 1912).

Strzelczyk J., Gerwazy z Tilbury. Studium z dziejów uczoności geograficznej w średniowieczu, in: Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, vol. 66, Wrocław–Warszawa 1970.

Tabula Peutingeriana: Codex Vindobonensis 324, vol. 1, Vollständige Faksimile-Ausgabe im Originalformat, ed. E. Weber, Graz 1976.

Tabula Peutingeriana. Die einzige Weltkarte aus der Antike, ed. M. Rathmann, 2. Aufl., Darmstadt 2017.

Uhden R., Zur Herkunft und Systematik der mittelalterlichen Weltkarten, ‘Geographische Zeitschrift’ 1931, 37.

Whittington K., Body – Worlds. Opicinus de Canistris and the Medieval Cartographic Imagination, in: Studies and Texts, vol. 186, Toronto 2014.

Woodward D., Medieval Mappaemundi, in: The History of Cartography, vol. 1, Cartography in Prehistoric, Ancient, and Medieval Europe and the Mediterranean, eds. J.B. Harley, D. Woodward, Chicago–London 1987.

Wuttke H., Ueber Erdkunde und Karten des Mittelalters, Leipzig 1853 (= ‘Serapeum’ 1853, 14).

Wuttke H., Die Karten der seefahrenden Völker Südeuropas bis zum ersten Druck der Erdbeschreibung des Ptolemäus. Zur Geschichte der Erdkunde im letzten Drittel des Mittelalters, Dresden 1871 (reprint: Amsterdam 1961).




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2020.49.11-30
Data publikacji: 2020-12-21 13:05:08
Data złożenia artykułu: 2019-01-17 08:50:31


Statystyki


Widoczność abstraktów - 1004
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 616

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2020 Piotr Kochanek

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.