Organizacja życia religijnego lubelskich Żydów w latach 1944–1989

Teresa Klimowicz

Streszczenie w języku polskim


Artykuł ma charakter mikrohistoryczny i analizuje organizację życia religijnego Żydów w Lublinie w latach 1944–1989. Przedstawia działalność żydowskich organizacji wyznaniowych (Żydowskiej Kongregacji Wyznaniowej, a następnie Związku Religijnego Wyznania Mojżeszowego) w kontekście szerszej polityki państwowej, wyróżniając trzy etapy: okres odrodzenia (1944–1949), czas ścisłej kontroli państwowej (1949–1968) oraz dekady stopniowego zaniku (1968–1989). Dokumenty wytworzone przez lubelską kongregację wyznaniową nie zachowały się w archiwach, dlatego próbę rekonstrukcji omawianego zagadnienia podjęto przede wszystkim w oparciu o istniejące dokumenty innych organizacji żydowskich (CKŻP i TSKŻ) oraz korespondencję z organami administracji publicznej. Rozważania uzupełniono także o historie mówione z zasobów Ośrodka “Brama Grodzka Teatr NN” i wspomnienia opublikowane w magazynie “Kol Lublin”.

Słowa kluczowe


Żydzi w Lublinie; Żydzi w PRL; ZRWM; Żydzi po II wojnie światowej

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


Adelson J., W Polsce zwanej ludową, in: Najnowsze dzieje Żydów w Polsce, ed. J. Tomaszewski, Warszawa 1993.

Bednarek M., Sytuacja prawna cmentarzy żydowskich w Polsce 1944–2019, Kraków–Budapeszt–Syrakuzy 2020.

Choma-Jusińska, M., Społeczność żydowska w Lublinie w latach 1967–1968, “Scriptores” 2019, 46.

Danilkiewicz M., Żydzi z Lubartowa, “Akcent” 2005, 99.

Hurwic-Nowakowska I., Żydzi polscy (1947–1950). Analiza więzi społecznej ludności żydowskiej, Warszawa 1996.

Grabski A., Centralny Komitet Żydów w Polsce (1944–1950). Historia polityczna, Warszawa 2015.

Grabski A., Współczesne życie religijne Żydów w Polsce, in: Studia z dziejów i kultury Żydów w Polsce po 1945 roku, ed. J. Tomaszewski, Warszawa 1997.

Grabski A., Stankowski A., Życie religijne społeczności żydowskiej, in: Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010, eds. F. Tych, M. Adamczyk-Garbowska, Lublin 2012.

Klimowicz T., Nowy cmentarz żydowski w Lublinie jako palimpsest pamięci, “Studia Judaica” 2020, 2 (46).

Kopciowski A., Wos hert sich in der prowinc. Prasa żydowska na Lubelszczyźnie i jej największy dziennik „Lubliner Tugblat”, Lublin 2015.

Kopciowski A., Żydzi w Lublinie w latach 1944–1949, Lublin 1998 [typescript of master's thesis].

Kopciowski A., Żydzi w Lublinie w pierwszych latach po II wojnie światowej. Struktura demograficzna, “Scriptores” 2019, 46.

Kuwałek R., Szlakiem pamięci, in: Lublin. Jerozolima Królestwa Polskiego, Lublin 2001.

Księga pamięci żydowskiego Lublina, ed. A. Kopciowski, Lublin 2011.

Najnowsze dzieje Żydów w Polsce w zarysie (do 1950 roku), ed. J. Tomaszewski, Warszawa 1993.

Michalak R., Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach 1945–1989, Zielona Góra 2014.

Minars E., A Lublin survivor. Life is like a dream, Sussex Academic Press 2018.

Niezabitowska M., Tomaszewski T., Ostatni. Współcześni Żydzi polscy, Warszawa 1993.

Olejnik L., Polityka narodowościowa Polski w latach 1944–1960, Łódź 2003.

Pogorzała E., Działalność oświatowo-wychowawcza żydowskich kongregacji wyznaniowych w Polsce w drugiej połowie lat 40-tych XX w., “Facta Simonidis” 2008, 1 (1).

Rajchensztajn I., Ziomkostwo lubelskie w Polsce, in: Księga pamięci żydowskiego Lublina, ed. A. Kopciowski, Lublin 2011.

Rykała A., Przemiany sytuacji społeczno-politycznej mniejszości żydowskiej w Polsce po drugiej wojnie światowej, Łódź 2007.

Szajda M., Żydowskie życie religijne w Legnicy w okresie PRL (część 1): Żydowska Kongregacja Wyznaniowa (1946–1949), “Legnicki Almanach” 2023, 5.

Szajda, M., Żydowskie życie religijne w Legnicy w okresie PRL (część 2). Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego (1949–1989), “Legnicki Almanach” 2024, 6.

Sylwetki Żydów lubelskich. Leksykon, eds. Adam Kopciowski et al., Lublin 2019.

Tomaszewski J., Żbikowski A., Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon, Warszawa 2001.

Urban K., Mniejszości religijne w Polsce 1945–1991 (zarys statystyczny), Kraków 1994.

Urban K., Wyznanie mojżeszowe w Polsce 1945–1961 (zarys działalności), “Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie” 2006, 706.

Urban K., Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego w Polsce w latach 1965–1985 (zarys problematyki), “Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie” 2007, 749.

Waszkiewicz E., Kongregacja Wyznania Mojżeszowego na Dolnym Śląsku na tle polityki wyznaniowej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1945–1968, Wrocław 1999.

Wajs S., Fakty i wydarzenia z życia lubelskich Żydów, Lublin 1997.

Aleksiun N., Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego w Polsce (ZRWM), https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=15012 [access: 12.12.2024].

Berendt G., Walka o dusze. Życie społeczne i religijne Żydów 1950–1968, wykład on-line: https://wszechnica.org.pl/wyklad/walka-o-dusze-zycie-spoleczne-i-religijne-zydow-1950-1968/ [access: 3.12.2024].

Polish Roots in Israel: Miriam Arbus (Dorfsman) about Lublin, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/l/264-lublin/104-teksty-i-wywiady/192129-polish-roots-israel-miriam-arbus-dorfsman-about-lublin [access: 20.02.2025].

Sprawiedliwi wśród narodów świata. Lublin i Lubelszczyzna, Ośrodek “Brama Grodzka –Teatr NN”, Hersz Zylbersztajn, https://teatrnn.pl/sprawiedliwi-lubelszczyzna/zylbersztajn-hersz/ [access: 15.01.2025].




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2025.59.1691-1731
Data publikacji: 2025-10-31 08:38:49
Data złożenia artykułu: 2025-03-09 21:37:58


Statystyki


Widoczność abstraktów - 0
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2025 Teresa Klimowicz

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.