Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Horror vacui w królewskim mieście. Mirakularne przestrzenie Lublina w XVII-wiecznych i XVIII-wiecznych księgach cudów miejskich
Streszczenie w języku polskim
Horror vacui – estetyczna kategoria właściwa sztukom plastycznym jest metaforą omawianych w artykule staropolskich ksiąg o cudach; odzwierciedla zarówno mozaikowość i wielorakość dawnych zbiorów mirakularnych, jak i dynamiczny ich odbiór, teksty te bowiem za każdym razem prowadzą do innego oblicza kultury dawnej i pokazują zróżnicowane aspekty przeszłości. Metafora horror vacui w kontekście ksiąg mirakularnych i miasta, z którego pochodzą odzwierciedla także mnogość zarówno lubelskich tekstów religijnych związanych z lubelskimi miejscami świętymi jak i samych miejsc - depozytariuszy obrazów, relikwii czy cudów. Księgi mirakularne uznawane są za cenny materiał do badań nad dziejami religijności, medycyny, kultury, mentalności; fascynujące teksty użytkowe. Wielość zachowanych przekazów skłoniła ich badaczy do sformułowania tezy o znamiennej dla kultury dawnej „wrażliwości mirakularnej” Księgi mirakularne, choć badane wieloaspektowo, zwłaszcza po względem religijności, jednak nie były analizowane pod kątem związków z przestrzenią, której dotyczą, na przykład jednego miasta. Tematem niniejszego artykułu jest szczególna relacja zapisów mirakularnych drukowanych, rękopiśmiennych bądź dodanych do utworów literackich opisów cudów religijnych z miejscem - miastem Lublinem w XVII i XVIII wieku.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Źródła:
Cianavenus de Asculo, Thomas. (1618). Historia brevi descripta compendio de sacratissimo ac salutifero Crucis dominicae ligno Lublinum translato. Kraków: Druk Andrzeja Piotrkowczyka.
Drzewiecki, Adam. (1732). Primitiae deo et Agno… seu theologia sacra… Lublin: Druk Societatis Jesu.
Duńczewski, Stanisław. (1725). Kalendarz polski i ruski, w którym święta roczne i biegi niebieskie, aspekty, wybory, czas siania, szczepienia, krwie puszczania, lekarstw zażywania, wschód i zachód codzienny należytym porządkiem położone i opisane. Zamość: Drukarnia Akademicka.
Fontanna obfitych łask z morza, którym jest Maryja łzami krwawymi spurpurowanego, to jest obrazu Panny Maryjej przy sławnym mieście lubelskim w kościele Ducha świętego ku czci i chwale Boga w trójcy jedynego wynikająca. (1683). [b.m.w.].
Godzimirski, Gabriel. (1618). Historyja krótko opisana o Przenajświętszym i zbawiennym drzewie Krzyża Pańskiego jako z Jeruzalem do Carogrodu a stamtąd do Kijowa, z Kijowa zasię do Lublina za sporządzeniem Boskim przywiezione i ojcom Zakonu Kaznodziejskiego cudownie darowane jest. Kraków: Druk Andrzjia Piotrkowczyka.
Gumppenberg, Wilhelm. (1657–1659). Atlas Marianus, sive De imaginibus Deiparae per orbem christianum miraculosis. Ingolstadt: Georg Haenlin, Johann Ostermeyer.
Informacyja o bractwie NMP Posiłkującej fundowanym w Lublinie w kościele SJ. (1722). Lublin: Druk Societatis Jesu.
Jaroszewicz, Florian. (1767). Matka Świętych Polska albo Żywoty świętych, błogosławionych, wielebnych, świątobliwych, pobożnych Polaków i Polek. Wszelkiego stanu i kondycyi, każdego wieku od zakrzewionej w Polszcze chrześcijańskiej wiary osobliwą życia doskonałością słynących. Kraków: Druk Stanisława Stachiewicza.
Majewski, Jacek. (1741). Dzień krzyżowy sprawiedliwość przy krzyżu, krzyż przy sprawiedliwości znajdujący. Lublin: Druk Societatis Jesu.
Pieśń o Najświętszej Pannie Lubelskiej u ks. franciszkanów… (1704). Lublin: Druk Societatis Jesu.
Piotrowski, Dionizy. (1748). Różaniec Przenajświętszej Panny Maryjej i Najsłodszego Imienia Jezus. Lublin: Druk Societatis Jesu.
Podobieństwa i sympatie domku Przenajświętszej Panny Maryjej Lauretańskiego z domem Jana Bożego. (1655). Lublin: Druk Jana Wieczorkowicza.
Pruszcz, Piotr Hiacynt. (1662). Forteca duchowna Królestwa Polskiego, Kraków: Druk Lenczewski Stanisław Bertutowicz – Dziedzice.
Pruszcz, Piotr Hiacynt. (1662). Morze łaski Boskiej, które Pan Bóg w Koronie Polskiej po rożnych miejscach, przy obrazach Chrystusa Pana i Matki jego Przenajświętszej na serca ludzi pobożnych i w potrzebach ratunku żądających. Kraków: Druk Lenczewski Stanisław Bertutowicz – Dziedzice.
Pruszcz, Piotr Hiacynt. (1745). Klejnoty stołecznego miasta Krakowa albo kościoły i co w nich jest widzenia godnego i znacznego. Kraków: Drukarnia Akademii Krakowskiej.
Przewoski, Piotr. (1744). Snopek mirrowy najsłodszego drzewa Krzyża zbawiennego Pana Jezusa, wdzięcznym i rozlicznym nabożeństwem zakwitający. Lublin: Druk Societatis Jesu.
Ruszel, Paweł. (1646). Fawor niebieski podczas szczęśliwej elekcyjej na Królestwo Polskie Pana naszego Miłościwego Jana Kazimierza, miastu Lublinowi… pokazany… Lublin: Druk Pawła Wieczorkowicza.
Ruszel, Paweł. (1656). Skarb nigdy nieprzebrany Kościoła świętego katolickiego Krzyż Pański, o którym tu są trzy księgi, z Doktorów świętych i historyków poważnych napisane. Księga trzecia o cudach wielkich tej części Drzewa Krzyża świętego. Lublin. Druk Pawła Wieczorkowicza. Toż edycje: Jasna Góra 1725, Berdyczów 1767.
Ruszel, Paweł. (2013). Fawor niebieski podczas szczęśliwej elekcyjej na Królestwo Polskie Pana naszego Miłościwego Jana Kazimierza, miastu Lublinowi… pokazany. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Sobieszczański, Aleksander. (1739). Droga do wszelkiego dobra, introdukcyja kongregacyi Najsłodszego Imienia Maryi dyskursem kaznodziejskim w kościele pod tytułem św. Michała Archanioła… pokazana. Lublin: Druk Societatis Jesu.
Sobieszczański, Aleksander. Najjaśniejsza Królowa Nieba i ziemie przy obrazie swoim lubelskim w kościele szpitalnym Ducha świętego… wsławiona. Lublin: Druk Societatis Jesu.
Stobiecki, Cyryl. (1754). Cruci Sacratissimae triumphali vexillo… vitali ligno. Lublin: Druk Societatis Jesu.
Twardowski, Samuel. (1681). Wojna domowa z Kozaki i Tatary, Moskwą, potem Szwedami… Kalisz: Collegij Calissiensis Societatis Jesu.
Wargocki, Andrzej. (1620). O Krzyżu i Ukrzyżowanym, nadto o Drzewie Krzyża świętego u ojców dominikanów w Lublinie ksiąg dwoje. Zamość: Drukarnia Akademicka.
Zapisy do Bractwa Miłosierdzia Łazarza świętego. Rękopis: Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego. Sygn. 1378.
Zeznania o cudach krzyża trybunalskiego. (1653). Rękopis: Archiwum Archidiecezjalne Lublin. Rep 60 A XIII.
Opracowania
Baranowski, Andrzej Józef. (2003). Koronacje wizerunków maryjnych w czasach baroku. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
Bosiacka, Anna. (2007). Religijność na Podlasiu w świetle ksiąg cudów z XVI–XVIII wieku, Warszawa: Liber.
Darnton, Robert. (2012). Wielka masakra kotów i inne epizody francuskiej historii kulturowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dębiński, Karol. (1912). Cudowny krzyż trybunalski w katedrze lubelskiej według współczesnego rękopisu. Lublin: druk M. Kossakowskiej.
Dywan, Tomasz. (2014). Kształtowanie kultury prowincjonalnej w katolickich sanktuariach maryjnych na Kresach Południowo-Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Łódź: Księży Młyn.
Dziok-Strelnik, Irena. (1997). Bibliografia starych druków lubelskich 1630–1800. Lublin: Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego.
Gmiterek, Henryk. (2008). Lublin w stuleciach XVII i XVIII. W: Ryszard Szczygieł, Henryk Gmiterek, Piotr Dymmel, Lublin. Dzieje miasta. T. 1. Od końca VI do XVIII wieku (s. 91–165). Lublin: Towarzystwo Miłośników Lublina.
Grzebień, Ludwik (red.). (1996). Encyklopedia wiedzy o jezuitach. Kraków: WAM.
Gruchała, Janusz. (2013). „Psalmy, hymny, pieśni pełne ducha”. Studia o staropolskich tekstach religijnych. Kraków: Wydawnictwo Unum.
Hemka, Andrzej, Olędzki, Jacek. (1990). Wrażliwość mirakularna. Konteksty-Polska Sztuka Ludowa, 1, s. 8–14.
Jagla, Jowita. (2009). Wieczna prośba i dziękczynienie. O symbolicznych relacjach między sacrum i profanum w przedstawieniach wotywnych z obszaru Polski Centralnej. Warszawa: Neriton.
Jaroszewski, Szymon. (2000). Ojciec Paweł Ruszel, dominikanin lubelski (1593–1658) promotor Krzyża Świętego. Lublin: Polihymnia.
Kracik, Jan. (1991). Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy. Kraków: WAM.
Kramiszewska, Aneta. (2012). Prawdziwie jest to dom Boga i brama do nieba. Opowieść etiologiczna miejsc świętych w zwierciadle sztuki. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Kroczak, Jerzy. (2006). „Jeśli mię wieźdźba prawdziwa uwodzi…” Prognostyki i znaki cudowne w polskiej literaturze barokowej. Wrocław: Atut.
Kroczak, Jerzy. (2015). Barokowe druki o cudownych obrazach wobec czarów. W: Monika Dacka-Górzyńska, Joanna Partyka (red.), Staropolska literatura dewocyjna. Gatunki, tematy, funkcje (s. 285–297). Warszawa: DiG.
Kroczak, Jerzy. (2020). Staropolskie relacje o cudach w Jarosławiu. „Morze łask i pociech”… Jana Kwiatkiewicza. W: Grzegorz Trościński, Marek Nalepa (red.), Wirydarz staropolski i oświeceniowy. Podkarpacie literackie (155–169). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Kuczyńska, Jadwiga. (2004). Kościół farny św. Michała w Lublinie. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.
Łopaciński, Hieronim. (1909). Z czasów wojen kozackich. Przyczynki do dziejów Lublina. Ze źródeł współczesnych zebrane (z teki pozgonnej Hieronima Łopacińskiego). Przegląd Historyczny, 2, s. 228–248.
Nastalska-Wiśnicka, Joanna. (2015). Staropolskie piśmiennictwo sanktuaryjne jako źródło do badań nad kultem maryjnym na ziemiach Rzeczypospolitej. Textus et Studia, 4, s. 47–70
Nastalska-Wiśnicka, Joanna, Witkowska, Aleksandra. (2013). Ku ozdobie i obronie Rzeczypospolitej. Maryjne miejsca święte w drukach staropolskich. Lublin: Werset.
[Nowakowski, Edward Zygmunt]. (1902). O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej: wiadomości historyczne, bibliograficzne i ikonograficzne przez Ks. Wacława z Sulgostowa. Kraków: nakład autora.
Nowicka-Struska, Anna. (2013). Wprowadzenie. W: Ruszel, Fawor niebieski podczas szczęśliwej elekcyjej na Królestwo Polskie (s. 7–46). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Nowicka-Struska, Anna. (2016). Pamięć zbiorowa i pamięć miasta w świetle lubelskich dominikańskich przekazów mirakularnych XVII i XVIII wieku. W: Piotr Borek, Dariusz Chemperek, Anna Nowicka-Struska (red.), Memuarystyka w dawnej Polsce (s. 83–97). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Nowicka-Struska, Anna. (2020). O relikwii czy o sobie samym? Źródła, realizacja i cel utworu Andrzeja Wargockiego „O Krzyżu i Ukrzyżowanym”. W: Maria Barłowska, Marzena Walińska (red.), Sarmackie theatrum. T. 8. W poszukiwaniu nowości (s. 94–114). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Pollak, Roman (red.). (1962). Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut. T. 2. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Schlögel, Karl. (2009). W przestrzeni czas czytamy. O historii cywilizacji i geopolityce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Seweryniak, Henryk. (2010). Geografia wiary. Warszawa: Więź.
Sierpiński, Seweryn. (1843). Historyczny obraz miasta Lublina. Warszawa: J. Dietrich.
Stankowa, Maria. (1965). Zmierzch znaczenia Lublina. Upadek (1648–1764). W: Józef Mazurkiewicz (red.), Dzieje Lublina. Próba syntezy (s. 123–148). Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Tazbir, Janusz. (1970). Sarmatyzacja katolicyzmu w XVII wieku. W: Janusz Pelc (red.), Wiek XVII – kontrreformacja – barok. Prace z historii kultury. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Tokarska-Bakir, Joanna. (2000). Obraz osobliwy. Hermeneutyczna lektura źródeł etnograficznych. Wielkie opowieści. Kraków: Universitas.
Wadowski, Ambroży. (1907). Kościoły lubelskie. Na podstawie źródeł archiwalnych. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Wincencjusz-Patyna, Anita. (2020). „Horror vacui”. W: Anita Wincencjusz-Patyna (red.), Admirałowie wyobraźni. 100 lat polskiej ilustracji w książkach dla dzieci (s. 172–175). Warszawa: Dwie Siostry.
Wiślicz, Tomasz. (2006). Wrażliwość mirakularna w świetle ksiąg cudów z XVI–XVIII wieku. W: Paweł Kras (red.), Ecclesia, cultura, potestas. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa (s. 387–395). Kraków: Societas Vistulana.
Wiślicz, Tomasz. (2011). Nadprzyrodzone interwencje w dzieje Rzeczypospolitej. Przypadki Matki Boskiej Sokalskiej i Matki Boskiej z Tynnej. Rocznik Antropologii Historii, 1–2, s. 143–155.
Wiślicz, Tomasz. (2015). Dziwne, przypadkowe i nadzwyczajne. Zbiory mirakulów z XVII i XVIII wieku jako źródła do badań kulturowych. W: Monika Dacka-Górzyńska, Joanna Partyka (red.), Staropolska literatura dewocyjna. Gatunki, tematy, funkcje (s. 225–234). Warszawa: DiG.
Witkowska, Aleksandra. (1978). Miracula średniowieczne – funkcje przekazu ustnego i zapisu literackiego. W: Bronisław Geremek (red.), Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza (s. 181–188). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Witkowska, Aleksandra. (1996). Uroczyste koronacje wizerunków maryjnych na ziemiach polskich w latach 1717–1992. W: Antoni Jackowski (red.), Przestrzeń i sacrum. Geografia kultury religijnej w Polsce i jej przemiany w okresie od XVII do XX w. na przykładzie ośrodków kultu i migracji pielgrzymkowych (s. 82–101). Kraków: Instytut Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Witkowska, Aleksandra. (2009). Sancti. Miracula. Peregrinationes. Wybór tekstów z lat 1974–2008. Lublin: Werset.
Wojciechowski, Leszek. (2003). Drzewo przenajszlachetniejsze. Problematyka Drzewa Krzyża w chrześcijaństwie zachodnim (IV – połowa XVII wieku). Od legend do kontrowersji wyznaniowych i piśmiennictwa specjalistycznego. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/ff.2023.41.2.15-42
Data publikacji: 2023-12-19 14:19:47
Data złożenia artykułu: 2023-03-29 13:16:39
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2023 ANNA * Nowicka-Struska
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.