Jaka wola, taka dola

Anna Pajdzińska

Streszczenie w języku polskim


Artykuł stanowi próbę rekonstrukcji obrazu woli utrwalonego w polszczyźnie. Analizie zostały poddane: definicje leksykograficzne wyrazu wola, rodzina słowotwórcza, którą on tworzy, relacje semantyczne, w jakie wchodzi, konstytuowane przezeń konstrukcje syntaktyczne, utrwalone połączenia, których jest komponentem, wreszcie etymologia słowa. Dane językowe potwierdzają to, że w naszym kręgu kulturowym wola jest przypisywana nie tylko ludziom (zarówno jednostce, jak i zbiorowości), lecz także Bogu. Starsze słowniki języka polskiego wskazują, iż dawniej była uznawana za siłę / potęgę ducha / duszy, współcześnie ujmuje się ją jako właściwość ludzkiej psychiki; uwydatniony zostaje jej bardziej egoistyczny niż altruistyczny charakter – nastawienie na realizację własnych celów i zaspokojenie swoich potrzeb. Niezmiennie jest wiązana ze sferą aktywności i dokonywaniem wyborów, przypisuje się jej funkcję stymulującą: to dzięki woli człowiek wyznacza sobie cele i dąży do ich realizacji, z tego też powodu jest czymś cennym, pożądanym. Utrwalone w naszym języku przeświadczenia dotyczące woli w pełni korespondują z tematami dyskusji filozoficznonaukowych: czym jest wola?, czy ludzka wola jest wolna?, gdzie przebiega granica między wolą a różnorodnymi koniecznościami, jakim podlega człowiek?

Słowa kluczowe


językowy obraz świata; wartościowanie; wola; wolność; samowola

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Apresjan Jurij D., 1995, Obraz čeloveka po dannym jazyka: popytka sistemnogo opisanija, „Voprosy jazykoznanija”, 1.

Boryś Wiesław, 2006, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Brückner Aleksander, 1985, Słownik etymologiczny języka polskiego, wyd. IV, Warszawa: Wiedza Powszechna.

Chojak Jolanta, 2006, Semantyka i składnia czasowników oznaczających reakcje słowne, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Danielewiczowa Magdalena, 2008, Wiedza i niewiedza. Studium polskich czasowników epistemicznych, Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Katedra Lingwistyki Formalnej.

Długosz-Kurczabowa Krystyna, 2003, Nowy słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Grochowski Maciej, 1978, Charakterystyka semantyczna wyrażeń wolitywnych, „Polonica” IV.

Grochowski Maciej, 1980, Pojęcie celu. Studia semantyczne, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Gugała Marta, 2008, O wolitywności w połączeniach czasownika (nie)chcieć w zdaniach z subiektem nieosobowym, [w:] Pojęcie – słowo – tekst, red. Renata Grzegorczykowa, Krystyna Waszakowa, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Janowska Aleksandra, 2011, Polak żyje w wolności. Wolność indywidualna i społeczna w polszczyźnie, [w:] Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku, red. Aleksandra Janowska, Magdalena Pastuchowa, Radosław Pawelec, Warszawa: Wydawnictwo Neriton.

Marcjanik Małgorzata, 1980, Czasowniki modalnokauzatywne we współczesnej polszczyźnie. Analiza łączliwości czasowników oznaczających rozkaz, prośbę, namowę, zakaz, pozwolenie, Zielona Góra: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2013.25.131
Data publikacji: 2013-01-06 00:00:00
Data złożenia artykułu: 2015-09-07 00:13:07


Statystyki


Widoczność abstraktów - 959
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 1349

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2015 Anna Pajdzińska

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.