Prawo oskarżonego do obrony a dowód z przesłuchania niewolnika w rzymskim procesie karnym

Streszczenie w języku polskim

W niniejszym artykule przedstawiono zagadnienie prawa oskarżonego do obrony w świetle wyrażonego – zarówno w tekstach nieprawniczych, jak i w pismach jurystów okresu klasycznego oraz w konstytucjach cesarskich – zakazu przesłuchań niewolników na rzecz pana (quaestio de servis pro domino). Wykazano, że zakaz ten stanowił dość ciekawe rozwiązanie procesowe, które w rzeczywistości nie wykluczało w zupełności prawa oskarżonego właściciela do obrony podczas procesu karnego. Zeznania niewolnika, którego przesłuchania domagał się jego pan w ramach szeroko pojętego iudicium publicum, były traktowane jako dowód subsydiarny (posiłkowy). Dopuszczalność dowodu z przesłuchania niewolnika pro domino została pozostawiona dyskrecjonalnej władzy sędziego, której zakres został jednak w takim przypadku w ustawowy sposób zakreślony. Z pozoru restrykcyjne rozwiązania procesowe dotyczące dopuszczalności zeznań niewolników, wprowadzane w sprawach karnych w prawie rzymskim w różnych okresach historycznych, nie stały w sprzeczności z naczelnymi zasadami procesowymi wypracowanymi przez Kwirytów na przestrzeni wieków, a znanymi po dziś dzień.