Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Prawo małżeńskie osobowe Drugiej Rzeczypospolitej na ziemiach wschodnich dawnego zaboru rosyjskiego
Streszczenie w języku polskim
W artykule opisane zostały problemy prawa małżeńskiego na ziemiach wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej. Wynikają one przede wszystkim z braku kodyfikacji prawa małżeńskiego na całym obszarze Rzeczypospolitej oraz z braku wprowadzenia wyłącznie jurysdykcji cywilnej w sprawach małżeńskich, którą przewidywał projekt Lutostańskiego. Praktyka sądów wyznaniowych skutkowała tworzeniem małżeństw materialnie nieważnych oraz szerzeniem się zjawiska legalnej bigamii. Nierespektowanie przepisów państwowych dotyczących właściwości sądu wyznaniowego w sprawach o rozwiązanie małżeństwa bądź stwierdzenie jego nieważności, a także wzajemne nieuznawanie wyroków sądów duchownych przyczyniły się do powstania obszarów zwanych „mekkami rozwodowymi”. Określenia te dotyczyły Kościoła prawosławnego i kalwińskiego, funkcjonującego na terenach ziem wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej. Biorąc to pod uwagę, celem artykułu jest próba zestawienia czynników destabilizujących prawo małżeńskie na tych ziemiach. Do analizy tego zagadnienia wykorzystano przede wszystkim metodę historyczno-prawną.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
LITERATURE
Allerhand M., Jurysdykcja władz wyznaniowych w sprawach małżeńskich, “Czasopismo Sędziowskie”1937, no. 3.
Allerhand M., Miejscowa właściwość sądu dla spraw ze stosunku małżeństwa, “Polski Proces Cywilny” 1936, no. 20–21.
Allerhand M., Międzydzielnicowe prawo procesowe w państwie polskim z uwzględnieniem stosunków przejściowych, Warszawa 1920.
Allerhand M., Prawo małżeńskie obowiązujące na Spiszu i Orawie, Lwów 1926.
Allerhand M., Stosunek prawa państwowego do prawa religijnego, “Głos Prawa” 1927, no. 5–6.
Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, vol. 1, Lwów 1910.
Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, vol. 2, Lwów 1911.
Dbałowski W., Przeworski J., Ustawy o prawie międzynarodowym i międzydzielnicowym, Warszawa 1928.
Domański L., O małżeństwie. Studium społeczno-prawne omawiające kwestie małżeństw religijnych i cywilnych oraz rozwodów, Warszawa 1932.
Dvorský V., Międzydzielnicowe prawo prywatne w międzywojennych Polsce i Czechosłowacji, “Forum Prawnicze” 2020, no. 5.
Dworas-Kulik J., Civil Registration in the Interwar Period in Poland, “Scientific Challenges: Economic and Legal Challenges” 2017, vol. 1.
Dworas-Kulik J., Debate Over Secularisation of the Marriage Law in the Second Polish Republic, “Prawo Kanoniczne” 2020, vol. 63(3), DOI: https://doi.org/10.21697/pk.2020.63.3.07.
Dworas-Kulik J., Prawnokarne aspekty bigamii w Polsce w okresie dwudziestolecia międzywojennego, “Roczniki Nauk Prawnych” 2017, vol. 27(2), DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rnp.2017.27.2-2en.
Dworas-Kulik J., Przyczyny i skutki legalnej bigamii w Polsce w okresie międzywojennym, [in:] Pogranicza w historii prawa i myśli polityczno-prawnej, eds. D. Szpoper, P. Dąbrowski, Gdańsk–Olsztyn 2017.
Dyjakowska M., Prawo cywilne – część ogólna, [in:] Synteza prawa polskiego 1918–1939, eds. T. Guz, J. Głuchowski, M.R. Pałubska, Warszawa 2013.
Dziadzio A., Austriacki kodeks cywilny ABGB na ziemiach polskich w XX wieku, [in:] Ustrój i prawo w przeszłości dalszej i bliższej, eds. J. Malec, W. Uruszczak, Kraków 2001.
Fastyn A., Problem powstania i charakteru prawa małżeńskiego z 1836 roku, “Czasopismo Prawno-Historyczne” 2012, vol. 64(2), DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2012.64.2.08.
Fastyn A., Zawarcie małżeństwa mieszanego wyznaniowo według prawa małżeńskiego z 1836 roku, “Czasopismo Prawno-Historyczne” 2013, vol. 65(1), DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2013.65.1.09.
Fiedorczyk P., Echa projektów unifikacji osobowego prawa małżeńskiego w II RP na terenie województwa białostockiego, [in:] Regnare, gubernare, administrare. Prawo i władza na przestrzeni wieków. Prace dedykowane Profesorowi Jerzemu Malcowi z okazji 40-lecia pracy naukowej, eds. S. Grodziski, A. Dziadzio, Kraków 2012.
Fiedorczyk P., Kościół katolicki i opozycja polityczna wobec unifikacji osobowego prawa małżeńskiego w 1945 r., “Czasopismo Prawno-Historyczne” 2004, vol. 56(1).
Fiedorczyk P., Prawo rodzinne ziem wschodnich II Rzeczypospolitej, [in:] Wielokulturowość polskiego pogranicza. Ludzie – idee – prawo, eds. A. Lityński, P. Fiedorczyk, Białystok 2003.
Fiedorczyk P., Rozwód w zunifikowanym prawie małżeńskim z 1945 r. Geneza, konstrukcja, orzecznictwo, “Miscellanea Historico-Iuridica” 2004, vol. 2.
Fiedorczyk P., Unifikacja i kodyfikacja prawa rodzinnego w Polsce (1945–1964), Białystok 2014.
Fiedorczyk P., Unifikacja prawa rodzinnego na tle stosunków pomiędzy państwem a Kościołem katolickim w Polsce (1944–1964), [in:] Cuius regio, eius religio. Zjazd Historyków Państwa i Prawa. Lublin, 20–23 IX 2006 r., eds. G. Górski, L. Ćwikła, M. Lipska, Lublin 2006.
Godlewski J., Problem laicyzacji osobowego prawa małżeńskiego w Polsce międzywojennej, “Państwo i Prawo” 1967, no. 11.
Gołąb S., Polskie prawo małżeńskie w kodyfikacji, Warszawa 1932.
Górnicki L., Prawo cywilne w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939, Wrocław 2000.
Górnicki L., Prawo prywatne międzydzielnicowe z 1926 r., [in:] Okresy przejściowe – ustrój i prawo, ed. J. Przygodzki, Wrocław 2019.
Grzybowski S.M., Różański I., Prawo małżeńskie. Komentarz. Wyciągi z motywów Komisji Kodyfikacyjnej, tezy polityczne, wzory, Kraków 1946.
Gwiazdomorski J., Osobowe prawo małżeńskie obowiązujące w b. dzielnicy austriackiej, Poznań 1932.
Gwiazdomorski J., Polskie prawo małżeńskie, Kraków 1946.
Gwiazdomorski J., Skuteczność orzeczeń sądów duchownych b. Król. Kongr. w sprawach małżeńskich wobec prawa państwowego, “Przegląd Prawa i Administracji” 1932, vol. 57(1).
Gwiazdomorski J., Trudności kodyfikacji osobowego prawa małżeńskiego w Polsce, Kraków 1935.
Hahn Z., Powaga rzeczy osądzonej, “Polski Proces Cywilny” 1935, vol. 3(9).
J.G., Z praktyki jednego z konsystorzy ewangelickich, “Gazeta Sądowa Warszawska” 1929, vol. 57(8).
Jastrzębski R., Prawo prywatne międzydzielnicowe. Zarys problematyki, “Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2015, vol. 8(3), DOI: https://doi.org/10.4467/20844131KS.15.017.3994.
Konic H., Dzieje prawa małżeńskiego w Królestwie Polskim (1818–1836), Kraków 1903.
Konic H., Prawo małżeńskie obowiązujące w b. Królestwie Kongresowym, Warszawa 1924.
Krasowski K., Prawo o aktach stanu cywilnego w II Rzeczypospolitej, “Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1995, no. 2.
Krasowski K., Próby unifikacji osobowego prawa małżeńskiego w II Rzeczypospolitej, “Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1994, no. 3.
Litauer J.J., Rzut oka na polskie projekty ustawodawcze norm międzynarodowego i międzydzielnicowego prawa prywatnego, Warszawa 1925.
Litwin J., Rżewski A., Rejestracja stanu cywilnego, Warszawa 1931.
Łączyński Z., Prawo cywilne obowiązujące w województwach centralnych, Warszawa 1937.
Osuchowski J., Prawo wyznaniowe Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1939, Warszawa 1967.
Paciorkowski S., Problem tzw. legalnej bigamii w II RP w świetle spraw małżeńskich toczonych przed Sądem Okręgowym w Poznaniu, “Repozytorium Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza” 2013, vol. 2.
Papierzyńska-Turek M., Kościół prawosławny w Polsce w latach 1918–1927 – sytuacja prawna i konflikty wewnętrzne, “Dzieje Najnowsze” 1976, vol. 8.
Piegzik A., Przeszkody małżeńskie w ustawodawstwie dzielnicowym II RP, “Folia Iuridica Wratislaviensis” 2016, vol. 5(1).
Prądzyński E., Zagadnienie ważności małżeństw cywilnych, “Palestra” 1937, vol. 14(5).
Protokoły obrad Sekcji Prawa Cywilnego Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo prywatne międzynarodowe i międzydzielnicowe – II i III czytanie, Kraków 1921.
Radwański Z., Prawo cywilne i proces cywilny, [in:] Historia państwa i prawa Polski 1918–1939, ed. F. Ryszka, vol. 2, Warszawa 1968.
Rymowicz Z., Święcicki W. (eds.), Prawo cywilne Ziem Wschodnich, t. X Cz. I Zwodu praw rosyjskich, tekst podług wydania urzędowego z roku 1914 z uwzględnieniem zmian wprowadzonych przez ustawodawcę polskiego oraz ustawy związkowe, tudzież judykatura Sądu Najwyższego i b. Senatu rosyjskiego, vol. 1, Warszawa 1932.
Stawecka-Firlej A., Małżeńskie prawo osobowe ustawodawstw porozbiorowych obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej w dwudziestoleciu międzywojennym, “Prawo. Studia Historycznoprawne” 2013, vol. 105(2).
Szczerbic S., Prawo prywatne międzynarodowe i międzydzielnicowe. Ustawy, rozporządzenia, przepisy związkowe, orzecznictwo, Kraków 1935.
Szymański T., Skutki prawne wyroków sądów duchownych, “Głos Sądownictwa” 1932, vol. 4(10).
Świątkowski H., Jeszcze o działalności sądów konsystorskich, “Gazeta Sądowa Warszawska” 1934, vol. 62(5).
Świątkowski H., Problem legalnej bigamii w Polsce przedwrześniowej, “Nowe Prawo” 1959, vol. 15(10).
Świątkowski H., Stan prawny Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (w zarysie), “Głos Sądownictwa” 1939, vol. 11(7–8).
Świątkowski H., Z praktyki sądów konsystorskich, “Głos Sądownictwa” 1938, vol. 10(2).
Tylbor S., Dzisiejsze prawo małżeńskie w b. Królestwie Kongresowym, “Głos Sądownictwa” 1939, vol. 11(7–8).
Ważność ślubów cywilnych wziętych za granicą przez obywateli polskich, mieszkańców b. zab. ros., “Gazeta Sądowa Warszawska” 1929, vol. 57(32).
LEGAL ACTS
Act of 17 March 1921 – Constitution of the Republic of Poland (Journal of Laws 1921, no. 44, item 267).
Act of 2 August 1926 on the law applicable to private internal relations (private inter-district law) (Journal of Laws 1926, no. 101, item 580).
Announcement of the Minister of Justice of 1 December 1932 on the publication of the consolidated text of the Civil Procedure Code (Journal of Laws 1932, no. 112, item 934).
Decree of the President of the Republic of Poland of 18 November 1938 on the relations of the State with the Polish Autocephalous Orthodox Church (Journal of Laws 1938, no. 88, item 597).
Decree of 25 September 1945 – Marriage Law (Journal of Laws 1945, no. 48, item 270).
Decree of 25 September 1945 – regulations introducing the Marriage Law (Journal of Laws 1945, no. 48, item 271).
Government declaration of 14 September 1929 on the accession of the Republic of Poland to the Convention concerning the regulation of conflicts of laws on marriage, signed at The Hague on 12 June 1902 (Journal of Laws 1929, no. 80, item 594).
Government declaration of 14 September 1929 on the accession of the Republic of Poland to the Convention on the regulation of conflicts of laws and jurisdiction relating to divorce and separation as regards matrimonial matters, signed at The Hague on 12 June 1902 (Journal of Laws 1929, no. 80, item 595).
Government declaration of 14 September 1929 on the accession of the Republic of Poland to the Convention on the conflicts of laws relating to the effects of marriage on the rights and obligations of spouses in their personal and property relations, signed at The Hague on 17 July 1905 (Journal of Laws 1929, no. 80, item 597).
Regulation of the President of the Republic of Poland of 26 March 1927 on the normalization of the legal status in the following provinces: Vilnius, Novgorod, Polesia and Volhynia, as well as the counties: Hrodna, Vaukavysk, Bialystok, Bielsk and Sokólskie voivodships in Bialystok (Journal of Laws 1927, no. 31, item 258).
Regulation of the President of the Republic of Poland of 6 February 1928 – Law on the system of common courts (Journal of Laws 1928, no. 12, item 9).
Regulation of the President of the Republic of Poland of 29 November 1930 – Civil Procedure Code (Journal of Laws 1930, no. 83, item 651).
The 1825 Civil Code of Kingdom of Poland (Journal of Laws of the Kingdom of Poland, vol. 10, no. 41).
The 1836 Marriage Law (Journal of Laws of the Kingdom of Poland, vol. 10, no. 64–65).
CASE LAW
Ruling of the Supreme Administrative Tribunal of 12 December 1931, L. Rej. 4267/30, “Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1932, no. 19.
Ruling the Supreme Administrative Tribunal of 22 November 1937, L Rej. 2222/35, [in:] J.M., Jurysprudencja Najwyższego Trybunału Admnistracyjnego. Pensje wdowie – ocena ważności wyroku sądowego, “Gazeta Sądowa Warszawska” 1938, vol. 65(16).
Ruling of the Supreme Court of 8 November 1926, I C 260/25, “Collection of Judgments of the Supreme Court” 1926, item 172.
Ruling of the Supreme Court of 1 December 1927, I C 1041/27, “Collection of Judgments of the Supreme Court” 1927, item 168.
Ruling of the Supreme Court of 24 November 1928, O Z 1/23, “Jurisprudence of Polish Courts” 1928, no. 3, item 133.
Ruling of the Supreme Court of 26 April – 4 May 1929, I C 777/28, “Collection of Judgments of the Supreme Court” 1929, item 85.
Ruling of the Supreme Court of 12 June 1929, I N 7/29, “Jurisprudence of Polish Courts” 1931, item 300.
Ruling of the Supreme Court of 15 November 1932, I C 1648/32, “Collection of Judgments of the Supreme Court” 1932, item 233.
Ruling of the Supreme Court of 14 January 1933, I C 701/31, “Collection of Judgments of the Supreme Court” 1932, item 10.
Ruling of the Supreme Court of 8 June 1933, C II R 351/33, “Collection of Judgments of the Supreme Court” 1934, item 108.
Ruling of the Supreme Court of 9 December 1935, C III 836/35, “Collection of Judgments of the Supreme Court” 1936, item 287.
Ruling of the Supreme Court of 23 May 1936, C II 308/36, “Collection of Judgments of the Supreme Court” 1937, item 36.
Ruling of the Supreme Court of 23 October 1936, III C 888/36, “Collection of Judgments of the Supreme Court” 1937, item 174.
Ruling of the Supreme Court of 1 October 1937, N C I 1443/37, [in:] W.Ś., Jurysprudencja cywilna. Powództwo w trybie art. 3 k.p.c. o uznanie za pozbawiony skutków prawnych wyroku rozwodowego, “Gazeta Sądowa Warszawska” 1938, vol. 65(35–36).
Ruling of the Supreme Court of 9 March 1938, C I 1708/37, “Collection of Judgments of the Supreme Court” 1939, item 31.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sil.2024.33.2.25-44
Data publikacji: 2024-06-27 10:20:25
Data złożenia artykułu: 2020-02-04 22:50:07
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2024 Judyta Dworas-Kulik
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.