Скрыть
Показать все
Отправить эту статью по почте Фарміраванне пантэона дзеячаў эпохі Вялікага Княства Літоўскага ў беларускай палітыцы памяці (1988–2023 гг.)
Аннотация
Артыкул прысвечаны працэсу пераадолення дэперсаніфікацыі беларускага гісторыяпісання, якая мела месца да сярэдзіны 1980-х гг. Яго мэта – адказаць на пытанне, як у кантэксце фарміравання беларускацэнтрычнай парадыгмы гісторыі адбывалася ўвядзенне ў навуку, культуру і калектыўную памяць „новых” або наноў адкрытых гістарычных асоб з ліку дзеячаў Вялікага Княства Літоўскага (ВКЛ). Тэкст падзелены на пяць частак. У першай з іх паказана, што выключэнне ВКЛ з памяці беларусаў абярнулася для іх комплексам гістарычнай непаўнавартаснасці. У другой — прасочаны працэс „засялення” ў 1988–1995 гг. беларускай гісторыі сваімі героямі аж да замацавання персанальных змен у пантэоне ў першых энцыклапедычных выданнях Рэспублікі Беларусь і падручніках гісторыі. Трэцяя частка распавядае пра ўдар, які ў 1995–1996 гг. нанеслі прыхільнікі рэсаветызацыі гістарычнай навукі па нацыянальным пантэоне і лідарах яго фарміравання, і вынікі якога былі адчувальныя ў пачатку ХХІ ст. Чацвёртая частка прысвечана паказу папаўнення пантэона прадстаўнікамі арыстакратыі. У пятай частцы ўстаноўлены каналы трансляцыі імёнаў і спраў герояў беларускага гістарычнага пантэона ў калектыўную памяць, якія пачалі выкарыстоўвацца на мяжы ХХ–ХХІ ст.ст. У артыкуле абгрунтаваны факт папулярнасці біяграфічнай рэканструкцыі ў навуковай і літаратурнай творчасці сучаснаснага перыяду. Выяўлены „зоны рызыкі” і „канфлікты памяці” ў прасоўванні новага пантэона – з былымі саюзнікамі па ВКЛ, розныя беларускія інтэрпрэтацыйныя стратэгіі і новыя спробы перагляду пантэона.
Ключевые слова
Полный текст:
PDF (BELARUSIAN) (Język Polski)Литература
Arloǔ, Uladzìmìr. (1993). Mìlascʹ knâzâ Geranìma: Apovescì, apavâdannì. Mìnsk: Ûnactva. [Арлоў, Уладзімір. (1993). Міласць князя Гераніма: Аповесці, апавяданні. Мінск: Юнацтва].
Arloǔ, Uladzìmìr. (1994). Taâmnìcy polackaj gìstoryì. Mìnsk: Belarusʹ. [Арлоў, Уладзімір. (1994). Таямніцы полацкай гісторыі. Мінск: Беларусь].
Arloǔ, Uladzìmìr. (1996). Adkulʹ naš rod: Apavâdannì pa gìstoryì Belarusì. Mìnsk: Vydaveckì cèntr „Bacʹkaǔščyna”. [Арлоў, Уладзімір. (1996). Адкуль наш род: Апавяданні па гісторыі Беларусі. Мінск: Выдавецкі цэнтр „Бацькаўшчына”].
Belʹskì, Alâksandr; Tkačoǔ, Mìhasʹ. (1992). Vâlìkae mastactva artyleryì: Kazìmìr Semânovìč. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Бельскі, Аляксандр; Ткачоў, Міхась. (1992). Вялікае мастацтва артылерыі: Казімір Семяновіч. Мінск: Навука і тэхніка].
Bìč, Mìhaìl (ed.). (1993). Èncyklapedyâ gìstoryì Belarusì, 1. Mìnsk: BelÈn. [Біч, Міхаіл (рэд.). (1993). Энцыклапедыя гісторыі Беларусі, 1. Мінск: БелЭн].
Bohan, Ûryj ì ìnš. (2004). Gìstoryâ Belarusì, 3: Belarusʹ u časy Rèčy Paspalìtaj (XVII–XVIII stst.). Mìnsk: Èkaperspektyva. [Бохан, Юрый і інш. (2004). Гісторыя Беларусі, 3: Беларусь у часы Рэчы Паспалітай (XVII–XVIII стст.). Мінск: Экаперспектыва].
Bohan, Ûryj ì ìnš. (2008). Gìstoryâ Belarusì, 2: Belarusʹ u peryâd Vâlìkaga Knâstva Lìtoǔskaga. Mìnsk: Èkaperspektyva. [Бохан, Юрый і інш. (2008). Гісторыя Беларусі, 2: Беларусь у перыяд Вялікага Княства Літоўскага. Мінск: Экаперспектыва].
Čarnâǔskì, Mìhasʹ (1998). Pravadyr krylatyh veršnìkaǔ: Ân Karolʹ Hadkevìč. Mìnsk: Tèhnalogìâ. [Чарняўскі, Міхась (1998). Правадыр крылатых вершнікаў: Ян Кароль Хадкевіч. Мінск: Тэхналогія].
Ermalovìč, Mìkola. (1989). Pa slâdah adnago mìfa. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Ермаловіч, Мікола. (1989). Па слядах аднаго міфа. Мінск: Навука і тэхніка].
Ermalovìč, Mìkola. (1990). Staražytnaâ Belarusʹ: polackì ì novagarodskì peryâdy. Mìnsk: Mastackaâ lìtaratura. [Ермаловіч, Мікола. (1990). Старажытная Беларусь: полацкі і новагародскі перыяды. Мінск: Мастацкая літаратура].
Galubovìč, Vìtalìj. (2015). Polackaâ šlâhta ǔ čas praǔlennâ dynastyì Vazaǔ: 1588–1668 gg. Grodna: GDAU. [Галубовіч, Віталій. (2015). Полацкая шляхта ў час праўлення дынастыі Вазаў: 1588–1668 гг. Гродна: ГДАУ].
Gardzeeǔ, Ûryj. (2008). Ramantyk èpohì Asvetnìctva: Anton Tyzengaǔz. Mìnsk: Tèhnalogìâ. [Гардзееў, Юрый. (2008). Рамантык эпохі Асветніцтва: Антон Тызенгаўз. Мінск: Тэхналогія].
Gardzeeǔ, Ûryj. (2021). Antonì Tyzengaǔz ì âgo èpoha. Mìnsk: Ryftur Prynt. [Гардзееў, Юрый. (2021). Антоні Тызенгаўз і яго эпоха. Мінск: Рыфтур Прынт].
Gryckevìč, Valâncìn. (1989). Adyseâ navagradskaj lekarkì: Salameâ Ruseckaâ. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Грыцкевіч, Валянцін. (1989). Адысея наваградскай лекаркі: Саламея Русецкая. Мінск: Навука і тэхніка].
Kascûk, Mìhaìl ì ìnš. (1994). Narysy gìstoryì Belarusì, 1. Mìnsk: Belarusʹ. [Касцюк, Міхаіл і інш. (1994). Нарысы гісторыі Беларусі, 1. Мінск: Беларусь].
Katalog pamâtnyh manet, vypuščanyh u abaračènne Nacyânalʹnym bankam Rèspublіkі Belarusʹ [Каталог памятных манет, выпушчаных у абарачэнне Нацыянальным банкам Рэспублікі Беларусь]. Pobrano z: https://www.nbrb.by/bel/coinsbanknotes/coins/commemorative/catalog (dostęp: 8.10.2023).
Knâzì Druckìâ-Gorskìâ ǔ Vâlìkìm Knâstve Lìtoǔskìm u XV–XVIII stst. (2016). Mìr: Muzej Zamkavy kompleks „Mìr”. [Князі Друцкія-Горскія ў Вялікім Княстве Літоўскім у XV–XVIII стст. (2016). Мір: Музей Замкавы комплекс „Мір”].
Krištapovič, Lev. (2006). Belarusʹ i Rossiâ: istoriosofskoe i civilizacionnoe edinstvo. Minsk: Akademiâ upravleniâ pri Prezidente Respubliki Belarusʹ. [Криштапович, Лев. (2006). Беларусь и Россия: историософское и цивилизационное единство. Минск: Академия управления при Президенте Республики Беларусь].
Krištapovič, Lev. (2011). Belarusʹ kak russkaâ svâtynâ. Minsk: Bonem. [Криштапович, Лев. (2011). Беларусь как русская святыня. Минск: Бонем].
Krištapovič, Lev. (2019). Belarusʹ kak russkaâ svâtynâ. Moskva: Fond „Russkij mir”. [Криштапович, Лев. (2019). Беларусь как русская святыня. Москва: Фонд „Русский мир”].
Lastoǔskì, Alâksej. (2016). Gìstaryčnaâ pamâcʹ u Belarusì: admetnascì ì prablemy. Lekcyì 1–2. [Ластоўскі, Аляксей. (2016). Гістарычная памяць у Беларусі: адметнасці і праблемы. Лекцыі 1–2]. Pobrano z: https://belcollegium.com/alyaksej-lastouski-gistarychnaya-pamyac-u-belarusi-admetnasci-i-prablemy-lekcyi-1-2/ (dostęp: 30.07.2023).
Lindner, Rajner. (2003). Gìstorykì ì ǔlada: nacyâtvorčy pracès ì gìstaryčnaâ palìtyka ǔ Belarusì HÌH–HH st. [Peraklad z nâmeckaj Lâvona Barščèǔskaga]. SPb.: Neǔskì prascâg. [Лінднэр, Райнэр. (2003). Гісторыкі і ўлада: нацыятворчы працэс і гістарычная палітыка ў Беларусі ХІХ–ХХ ст. [Пераклад з нямецкай Лявона Баршчэўскага]. СПб.: Неўскі прасцяг].
Lojka, Pavel. (1993). Gìstoryâ Belarusì: vučèbny dapamožnìk dlâ 7-ga klasa sârèdnâj školy. Mìnsk: Narodnaâ asveta. [Лойка, Павел. (1993). Гісторыя Беларусі: вучэбны дапаможнік для 7-га класа сярэдняй школы. Мінск: Народная асвета].
Marozaǔ, Sârgej. (2022). Sučasnyâ belaruskìâ dasledčykì gìstoryì Vâlìkaga Knâstva Lìtoǔskaga: bìâbìblìâgrafìčny davednìk. Grodna–Kaǔnas: ÛrSaPrynt. [Марозаў, Сяргей. (2022). Сучасныя беларускія даследчыкі гісторыі Вялікага Княства Літоўскага: біябібліяграфічны даведнік. Гродна–Каўнас: ЮрСаПрынт].
Mìkalaj Radzìvìl Čorny (1515–1565 gg.): palìtyk, dyplamat, mecènat. (2016). Nâsvìž: NGKMZ „Nâsvìž”. [Мікалай Радзівіл Чорны (1515–1565 гг.): палітык, дыпламат, мецэнат. (2016). Нясвіж: НГКМЗ „Нясвіж”].
Mìr Radzìvìlaǔ: zamak, mâstèčka, grafstva: (1568–1813 gg.): zbornìk dakumentaǔ ì matèryâlaǔ. (2017). Mìr: Muzej „Zamkavy kompleks „Mìr”. [Мір Радзівілаў: замак, мястэчка, графства: (1568–1813 гг.): зборнік дакументаў і матэрыялаў. (2017). Мір: Музей „Замкавы комплекс „Мір”].
Mâcelʹskì, Andrèj. (2014). Vladelʹcy starogo Nesviža. Minsk: Belaruskaâ èncyklapedyâ. [Мяцельскі, Андрэй. (2014). Владельцы старого Несвижа. Минск: Беларуская энцыклапедыя].
Mialieška, Vasiĺ, Lojka, Paviel. (1988). Paŭstannie sialian pad kiraŭnictvam Vaščyly: kniha dlia vučniaŭ. Minsk: Narodnaja asvieta. [Мялешка, Васіль, Лойка, Павел. (1988). Паўстанне сялян пад кіраўніцтвам Вашчылы: кніга для вучняў. Мінск: Народная асвета].
Mialieška, Vasiĺ; Lojka, Paviel. (1992). I ŭzniaŭsia liud prosty: da 300-hoddzia z dnia naradžennia Vasilia Vaščyly – kiraŭnika Kryčaŭskaha paŭstannia 1740–1744 hadoŭ. Minsk: Bielaruś. [Мялешка, Васіль; Лойка, Павел. (1992). І ўзняўся люд просты: да 300-годдзя з дня нараджэння Васіля Вашчылы – кіраўніка Крычаўскага паўстання 1740–1744 гадоў. Мінск: Беларусь].
Niesciarčuk, Lieanid. (2015). Michal Klieafas Ahinski: Licvin, Patryjot, Tvorca. Brest: Bresckaja drukarnia. [Несцярчук, Леанід. (2015). Міхал Клеафас Агінскі: Ліцвін, Патрыёт, Творца. Брэст: Брэсцкая друкарня].
Nosevič, Vâčeslav. (2009). Nasledie VKL v istoričeskoj pamâti sovremennyh belorusov. [Носевич, Вячеслав. (2009). Наследие ВКЛ в исторической памяти современных белорусов]. Pobrano z: http://www.vln.by/node/151 (dostęp: 27.07.2023).
Obuhova, Elena. (2021). Èpoha Velikogo Knâžestva Litovskogo v belorusskoj filatelii (1991–2021 gg.). V: Socialʹnye, kulʹturnye i kommunikativnye praktiki v dinamike obŝestvennogo razvitiâ (s. 52–61). Grodno: GrGU im. Ânki Kupaly. [Обухова, Елена. (2021). Эпоха Великого Княжества Литовского в белорусской филателии (1991–2021 гг.). В: Социальные, культурные и коммуникативные практики в динамике общественного развития (с. 52–61). Гродно: ГрГУ им. Янки Купалы].
Paškoŭ, Hienadź (ed.). (2005–2006). Vialikaje kniastva Litoŭskaje: VKL: encyklapiedyja, 1–2. Minsk: Bielaruskaja Encyklapiedyja. [Пашкоў, Генадзь (рэд.). (2005–2006). Вялікае княства Літоўскае: ВКЛ: энцыклапедыя, 1–2. Мінск: Беларуская Энцыклапедыя].
Paškoŭ, Hienadź (ed.) (2007–2010). Vialikaje kniastva Litoŭskaje: VKL: encyklapiedyja, 1–3. Minsk: Bielaruskaja encyklapiedyja. [Пашкоў, Генадзь (рэд.) (2007–2010). Вялікае княства Літоўскае: ВКЛ: энцыклапедыя, 1–3. Мінск: Беларуская энцыклапедыя].
Rod Illiničaŭ u Vialikim Kniastvie Litoŭskim u XV–XVI stst.: radavod, hierby, uladanni (2015). Mir: Muziej „Zamkavy komplieks „Mir”. [Род Іллінічаў у Вялікім Княстве Літоўскім у XV–XVI стст.: радавод, гербы, уладанні (2015). Мір: Музей „Замкавы комплекс Мір”].
Sačanka, Barys (red). (1995). Myslicieli i asvietniki Bielarusi CH–CHICH st.: encyklapiedyčny daviednik. Minsk, BielEN. [Сачанка, Барыс (гал. рэд). (1995). Мысліцелі і асветнікі Беларусі Х–ХІХ ст.: энцыклапедычны даведнік. Мінск, БелЭН].
Sačanka, Barys (red.). (1994). Encyklapiedyja historyi Bielarusi, 2. Minsk: BielEn. [Сачанка, Барыс (рэд.). (1994). Энцыклапедыя гісторыі Беларусі, 2. Мінск: БелЭн].
Sacukievič, Ivan. (2017). Tapanimičnaja spadčyna VKL u haradach sučasnaj Bielarusi. V: Vialikaje Kniastva Litoŭskaje: palityka, ekanomika, kuĺtura, 1 (s. 469–473). Minsk: Bielaruskaja navuka. [Сацукевіч, Іван. (2017). Тапанімічная спадчына ВКЛ у гарадах сучаснай Беларусі. В: Вялікае Княства Літоўскае: палітыка, эканоміка, культура, 1 (с. 469–473). Мінск: Беларуская навука].
Sahanovič, Hienadź. (1992). Ajčynu svaju baroniačy: Kanstancin Astrožski. Minsk: Navuka i technika. [Сагановіч, Генадзь. (1992). Айчыну сваю баронячы: Канстанцін Астрожскі. Мінск: Навука і тэхніка].
Sahanovič, Hienadź. (2010). Vajna z bielaruskaj historyjaj. [Сагановіч, Генадзь. (2010). Вайна з беларускай гісторыяй]. Pobrano z: https://library.by/portalus/modules/belarus/readme.php?subaction=showfull&id=1291900473&archive=1292000877&start_from=&ucat=& (dostęp 30.07.2023).
Sapiehi: asoby, kar’jery, majontki: zbornik navukovych artykulaŭ. (2018). Minsk: A. M. Januškievič. [Сапегі: асобы, кар’еры, маёнткі: зборнік навуковых артыкулаў. (2018). Мінск: А. М. Янушкевіч].
Saverchanka, Ivan. (1992a). Kancler Vyalikaga Knyastva: Leu Sapega. Minsk: Navuka i tehnika. [Саверчанка, Іван. (1992а). Канцлер Вялікага Княства: Леў Сапега. Мінск: Навука і тэхніка].
Savierčanka, Ivan. (1992b). Astafiej Valovič: historyka-bijahrafičny narys. Minsk: [b. v.]. [Саверчанка, Іван. (1992b). Астафей Валовіч: гісторыка-біяграфічны нарыс. Мінск: [б. в.].
Savierčanka, Ivan; Sańko, Zmicier. (1993). 100 pytanniaŭ i adkazaŭ z historyi Bielarusi. Minsk: Hazieta „Zviazda”. [Саверчанка, Іван; Санько, Зміцер. (1993). 100 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі. Мінск: Газета „Звязда”].
Savierčanka, Ivan. (1994). Apostal jadnannia i viery: Jazep Rucki. Minsk: Navuka i technika. [Саверчанка, Іван. (1994). Апостал яднання і веры: Язэп Руцкі. Мінск: Навука і тэхніка].
Štychaŭ, Hieorhij; Pliaševič, Uladzimir. (1993). Historyja Bielarusi. Staražytnyja časy i siaredniaviečča: vučebny dapamožnik dlia 5–6-ch klasaŭ. Minsk: Narodnaja asvieta. [Штыхаў, Георгій; Пляшэвіч, Уладзімір. (1993). Гісторыя Беларусі. Старажытныя часы і сярэднявечча: вучэбны дапаможнік для 5–6-х класаў. Мінск: Народная асвета].
Skiep’jan, Anastasija (2013). Kniazi Sluckija. Minsk: Bielaruś. [Скеп’ян, Анастасія (2013). Князі Слуцкія. Мінск: Беларусь].
Śleszyński, Wojciech. (2018). Historia w służbie polityki: zmiany polityczne a konstruowanie przekazu historycznego na ziemiach białoruskich w XX i XXI wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Tarasaŭ, Kastuś. (1990). Pamiać pra liehiendy: Postaci bielaruskaj minuŭščyny. Minsk: Polymia. [Тарасаў, Кастусь. (1990). Памяць пра легенды: Постаці беларускай мінуўшчыны. Мінск: Полымя].
Unus pro omnibus: Valovičy ŭ historyi Vialikaha kniastva Litoŭskaha XV–XVIII stst. (2014). Minsk: Miedysont. [Unus pro omnibus: Валовічы ў гісторыі Вялікага княства Літоўскага XV–XVIII стст. (2014). Мінск: Медысонт].
Valovičy hierba „Bahoryja”. (2019, 2020). Minsk: Bielaruskaja navuka. [Валовічы герба „Багорыя”. (2019, 2020). Мінск: Беларуская навука].
Jucho, Jazep; Jemiaĺjančyk, Uladzimir. (1994). „Naradziŭsia ja lićvinam...”: Tadevuš Kasciuška. Minsk: Navuka i technika. [Юхо, Язэп; Емяльянчык, Уладзімір. (1994). „Нарадзіўся я ліцьвінам...”: Тадэвуш Касцюшка. Мінск: Навука і тэхніка].
Jucho, Jazep. (1990). Za voĺnasć našu i vašu: Tadevuš Kasciuška. Minsk: Navuka i technika. [Юхо, Язэп. (1990). За вольнасць нашу і вашу: Тадэвуш Касцюшка. Мінск: Навука і тэхніка].
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2023.17.45-64
Date of publication: 2024-02-01 14:35:25
Date of submission: 2023-08-07 16:51:14
статистика
показатели
Ссылки
- На текущий момент ссылки отсутствуют.
(c) 2024
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.