Obraz wody we frazeologii i paremiologii polskiej i białoruskiej

Włodzimierz Wysoczański

Streszczenie w języku polskim


Problematyka oglądu wody w językach słowiańskich jest zauważalna. Wielostronnie przybliżone zostało językowe postrzeganie wody w polszczyźnie, zwłaszcza ludowej. Zaznaczone jest też językowe przedstawienie wody w języku białoruskim. Przedmiotem niniejszego artykułu jest przedstawienie utrwalonego w języku obrazu wody w świetle wyprofilowania frazeologicznego i paremiologicznego na materiale jednostek słownikowych języka polskiego i języka białoruskiego w planie konfrontacji międzyjęzykowej. Zebrany materiał pozwala dostrzec w budowaniu językowego obrazu wody zasadnicze perspektywy jej oglądu i wyróżnić podstawowe profile z wieloma specyfikującymi je fasetami. Analiza ukazuje potoczne opisanie wody jako takiej oraz – w szczególności – powiązań wody z różnorodnymi pojęciami, zwłaszcza związków z człowiekiem. Odzwierciedlone jest wskazanie, skąd się bierze woda, precyzowana jest ilość wody w określonych przejawach, są informacje o wodzie w danym czasie i miejscu oraz o jej dostępności. Odtworzone jest życie w wodzie i nad wodą. Zarejestrowane są atrybuty wody i jej oddziaływanie na niektóre obiekty, zdatność, niezdatność bądź szkodliwość wody, a także odniesienie wody względem czegoś. Odnotowywana jest wartość i walory wody. Utrwalona jest woda w funkcjonowaniu człowieka i życiu zwierząt. Ukazane jest zapotrzebowanie na wodę. Dokonana rekonstrukcja językowego obrazu wody w ujęciu porównawczym na materiale frazeologiczno-paremicznym języka polskiego i języka białoruskiego unaocznia przeważające zbieżności i dość znaczne odmienności.


Słowa kluczowe


frazeologizmy; paremie; język polski; język białoruski; językowy obraz świata; językowy obraz wody

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


List of sources

Adalberg, Samuel. (1889–1894). Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich. Warszawa: Druk Emila Skiwskiego.

Aksamitow, Anatol; Czurak, Maria. (2000). Słownik frazeologiczny białorusko-polski. Warszawa: Fundacja Slawistyczna. Instytut Slawistyki PAN.

Ânkoǔskì, Fedor. (1973). Belaruskìâ narodnyâ paraǔnannì. Mìnsk: Vyšèjšaâ škola. [Янкоўскі, Федор. (1973). Беларускія народныя параўнанні. Мінск: Вышэйшая школа].

Bahanʹkoǔ, Arcëm; Gajdukevìč, Ìosìf; Šuba, Pavel. (1996). Tlumačalʹny sloǔnìk belaruskaj movy. Mìnsk: Narodnaâ asveta. [Баханькоў, Арцём; Гайдукевіч, Іосіф; Шуба, Павел. (1996). Тлумачальны слоўнік беларускай мовы. Мінск: Народная асвета].

Gaǔroš, Nina; Lepešaǔ, Ìvan; Ânkoǔskì, Fedor. (1978). Frazealagìčny sloǔnìk dlâ sârèdnâj školy. Mìnsk: Narodnaâ asveta [Гаўрош, Ніна; Лепешаў, Іван; Янкоўскі, Федор. (1978). Фразеалагічны слоўнік для сярэдняй школы. Мінск: Народная асвета].

Grynblat, Moisej. (1976). Prykazkì ì prymaǔkì. Book 1–2. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Грынблат, Моисей. (1976). Прыказкі і прымаўкі. Кн. 1–2. Мінск: Навука і тэхніка].

Kiselëv, Igorʹ. (1991). Russko-belorussko frazeologičeskij slovarʹ. Minsk: Narodnaâ asveta [Киселёв, Игорь. (1991). Русско-белорусско фразеологический словарь. Минск: Народная асвета].

Kłosińska, Anna; Sobol, Elżbieta; Stankiewicz, Anna. (2005). Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Korab Brzozowski, Franciszek. (1896). Przysłowia polskie. Kraków: Czcionkami Drukarni Aleksandra Słomskiego.

Krzyżanowski, Julian (ed.). (1969–1972). Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich. Vol. 1–3. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Lebda, Renarda. (2005). Nowy słownik frazeologiczny. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa.

Lepešaǔ, Ìvan; Âkalcèvìč, Maryâ. (2011). Tlumačalʹny sloǔnìk prykazak. Grodna: GrDU. [Лепешаў, Іван; Якалцэвіч, Марыя. (2011). Тлумачальны слоўнік прыказак. Гродна: ГрДУ].

Lepešaǔ, Ìvan. (1993). Frazealagìčny slounìk belaruskaj movy u 2 tamah. Mìnsk: Vydavectva Belaruskaâ Èncyklapedyâ ìmâ Petrusâ Broǔkì. [Лепешаў, Іван. (1993). Фразеалагічны слоунік беларускай мовы у 2 тамах. Мінск: Выдавецтва Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі].

Mâcelʹskaâ, Eǔdakìâ; Kamaroǔskì, Âǔgen. (1972). Sloǔnìk belaruskaj narodnaj frazealogìì. Mìnsk: Vydavectva BDU. [Мяцельская, Еўдакія; Камароўскі, Яўген. (1972). Слоўнік беларускай народнай фразеалогіі. Мінск: Выдавецтва БДУ].

Skorupka, Stanisław. (1967). Słownik frazeologiczny języka polskiego. Vol. 1–2.Warszawa: Wiedza Powszechna.

Sudnìk, Mìhaìl; Kryǔko, Mìkalaj (eds.) (2005). Tlumačalʹny sloǔnìk belaruskaj lìtaraturnaj movy. Mìnsk: Belaruskaâ Èncyklapedyâ ìmâ Petrusâ Broǔkì. [Суднік, Міхаіл; Крыўко, Мікалай (рэд.) (2005). Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы. Мінск: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі.

Ûrčanka, Georgìj. (2002). Narodnae mudrasloǔe. Sloǔnìk. Mìnsk: Belaruskaâ navuka. [Юрчанка, Георгій. (2002). Народнае мудраслоўе. Слоўнік. Мінск: Беларуская навука].

Valodzìna, Taccâna; Salavej, Lìâ. (2011). Sloǔnìk belaruskìh narodnyh paraǔnannâǔ. Mìnsk: Belaruskaâ navuka. [Валодзіна, Таццяна; Салавей, Лія. (2011). Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. Мінск: Беларуская навука.

Varlyga, Adam. (1966). Prykazkì Lašojščyny. New York–München: Vydanʹne Fundacyì ìm. Pëtry Krèčèǔskaga. [Варлыга, Адам. (1966). Прыказкі Лашойшчыны. New York–München: Выданьне Фундацыі ім. Пётры Крэчэўскага].

References

Artemova Olʹga. (2013). Belorusskie i anglijskie frazeologizmy s komponentom vada/water. Sravnitelʹno-sopostavitelʹnyj aspekt [Артемова Ольга. (2013). Белорусские и английские фразеологизмы с компонентом вада/water. Сравнительно-сопоставительный аспект]. In: Andraš Zoltan, Oleg Fedosov, Sabolʹč Ânurik (eds.). «Voda» v slavânskoj frazeologiii paremiologii. [Андраш Золтан, Олег Федосов, Сабольч Янурик (ред.). «Вода» в славянской фразеологии и паремиологии.] A víz szláv frazeológiában és paremiológiában. Water in Slavonic phraseology and paremiology. Vol. 1 (pp. 117–122). Budapest: Tinta Könyvkiadó.

Bartmiński, Jerzy. (2000). Rzeka w językowo-kulturowym obrazie świata Polaków. In: Jerzy Kołtuniak (ed.). Rzeki. Kultura – cywilizacja – historia. Vol. 9 (pp. 41–54). Katowice: Muzeum Śląskie.

Bąba, Stanisław. (2002). Lać wodę na czyjś młyn – woda na czyjś młyn. Komentarz leksykograficzny. Studia Językoznawcze, 1: Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, pp. 11–23.

Grzegorczykowa, Renata. (1998). Profilowanie a inne pojęcia opisujące hierarchiczną strukturę znaczenia. In: Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski (eds.). Profilowanie w języku i w tekście (pp. 9–17). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Korina, Natalʹâ. (2013). Voda kak prostranstvo v slavânskoj frazeologii. In: Andraš Zoltan, Oleg Fedosov, Sabolʹč Ânurik (eds.). «Voda» v slavânskoj frazeologiii paremiologii. [Корина, Наталья. (2013). Вода как пространство в славянской фразеологии B: Андраш Золтан, Олег Федосов и Сабольч Янурик (ред.). «Вода» в славянской фразеологии и паремиологии.] A víz szláv frazeológiában és paremiológiában. Water in Slavonic phraseology and paremiology. Vol. 1 (pp. 342–349). Budapest: Tinta Könyvkiadó.

Kowalski, Piotr. (2002). Woda żywa. Opowieść o wodzie, zdrowiu, higienie i dietetyce. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum.

Levčenko, Elena; Kulʹčickij, Igorʹ. (2013). Frazeologizaciâ atributov koncepta «voda» (na materiale ukrainskogo, russkogo, belorusskogo, bolgarskogo, polʹskogo âzykov). In: Andraš Zoltan, Oleg Fedosov, Sabolʹč Ânurik (eds.). «Voda» v slavânskoj frazeologiii paremiologii. [Левченко, Елена; Кульчицкий, Игорь. (2013). Фразеологизация атрибутов концепта «вода» (на материале украинского, русского, белорусского, болгарского, польского языков)]. B: Андраш Золтан, Олег Федосов, Сабольч Янурик (ред.). «Вода» в славянской фразеологии и паремиологии.]. A víz szláv frazeológiában és paremiológiában. Water in Slavonic phraseology and paremiology. Vol. 1 (pp. 362–369). Budapest: Tinta Könyvkiadó.

Majer-Baranowska, Urszula. (1991). Świętość źródła w polskiej kulturze ludowej. Twórczość Ludowa, 2, part 1, pp. 17–20; 3/4, part 2, pp. 73–75.

Majer-Baranowska, Urszula. (1993). ‘Woda’ – profile pojęcia w polszczyźnie ludowej. In: Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski (eds.), O definicjach i definiowaniu (pp. 277–291). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Majer-Baranowska, Urszula. (1999a). Stereotyp ‘żywej wody’ w polskim folklorze. In: Jan Adamowski, Stanisława Niebrzegowska (eds.), W zwierciadle języka i kultury (pp. 416–426). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Majer-Baranowska, Urszula. (1999b). Woda źródlana. In: Jerzy Bartmiński (ed.), Słownik stereotypów i symboli ludowych. Vol. 1. Part 2 (pp. 275–278). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Majer-Baranowska, Urszula. (1999c). Woda. In: Jerzy Bartmiński (ed.). Słownik stereotypów i symboli ludowych. Vol. 1. Part 2 (pp. 153–235). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Mečkovskaâ, Nina. (2005). Dve kartiny mira: âzyk i obydennoe soznanie (informacionnaâ faktura, delimitaciâ granic i stereotipov). [Мечковская, Нина. (2005). Две картины мира: язык и обыденное сознание (информационная фактура, делимитация границ и стереотипов)]. In: Michał Sarnowski, Włodzimierz Wysoczański (eds.), Wyraz i zdanie w językach słowiańskich 5, Opis, konfrontacja, przekład (pp. 227–238). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. (1999). „Na krawędziach Ziemi są rzeki wielkie, co zamykają świat”. O funkcjach rzeki jako granicy. Twórczość Ludowa, 1, pp. 12–15.

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. 1988. Poznań–Warszawa: Wydawnictwo Pallotinum.

Sanʹko, Sârgej (ed.) (2006). Belaruskaâ mìfalogìâ. Èncyklapedyčny sloǔnìk. Mìnsk: Belarusʹ. [Санько, Сяргей. (рэд.) (2006). Беларуская міфалогія. Энцыклапедычны слоўнік. Мінск: Беларусь].

Volodina, Tatʹâna Vasilʹevna. (2013). Voda v ètnoanatomičeskih predstavleniâh i frazeologii slavân. In: Andraš Zoltan, Oleg Fedosov; Sabolʹč Ânurik (eds.), «Voda» v slavânskoj frazeologiii paremiologii. [[Володина, Татьяна Васильевна. (2013). Вода в этноанатомических представлениях и фразеологии славян]. B: Андраш Золтан, Олег Федосов, Сабольч Янурик (ред.). «Вода» в славянской фразеологии и паремиологии.] A víz szláv frazeológiában és paremiológiában. Water in Slavonic phraseology and paremiology. Vol. 1 (pp. 207–213). Budapest: Tinta Könyvkiadó.

Wysoczański, Włodzimierz. (2013). Zespalanie pojęć z wyrazem woda we frazeologii oraz w paremiologii polskiej i słowackiej. In: Andraš Zoltan, Oleg Fedosov, Sabolʹč Ânurik (eds.). «Voda» v slavânskoj frazeologiii paremiologii. [Андраш Золтан, Олег Федосов, Сабольч Янурик (ред.). «Вода» в славянской фразеологии и паремиологии.] A víz szláv frazeológiában és paremiológiában. Water in Slavonic phraseology and paremiology. Vol. 1 (pp. 219–226). Budapest: Tinta Könyvkiadó.

Zoltan, Andraš, Fedosov Oleg; Ânurik, Sabolʹč (eds.). (2013). «Voda» v slavânskoj frazeologiii paremiologii. [Золтан, Андраш, Федосов, Олег и Янурик, Сабольч (ред.). «Вода» в славянской фразеологии и паремиологии.] A víz szláv frazeológiában és paremiológiában. Water in Slavonic phraseology and paremiology. Vol. 1–2. Budapest: Tinta Könyvkiadó.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2020.14.313-336
Data publikacji: 2020-12-15 09:05:36
Data złożenia artykułu: 2019-08-16 15:08:47


Statystyki


Widoczność abstraktów - 1612
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2020 Włodzimierz Wysoczański

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.