Dewerbalne osobowe nomina subiecti z formantem słowotwórczym -нік (-льнік) w języku białoruskim

Agnieszka Goral

Streszczenie w języku polskim


Artykuł został poświęcony analizie semantycznej i słowotwórczej dewerbalnych rzeczowników rodzaju męskiego należących do kategorii nomina subiecti z formantem słowotwórczym -нік (-льнік) w języku białoruskim w ujęciu synchronicznym. Pod pojęciem nomina subiecti rozumiane są nazwy osób, wykonujących jakąś pracę lub podejmujących jakieś zajęcie, przy tym praca ta może mieć charakter stały bądź tymczasowy, zarobkowy lub nie związany z korzyściami materialnymi. Analizowane nazwy, których znaczenie słowotwórcze można ująć w peryfrazie ‘ten, kto wykonuje czynność związaną z czasownikiem będącym podstawą słowotwórczą’, stanowią zbiór 228 białoruskich derywatów osobowych, zaczerpniętych z białoruskich i polskich słowników, prac leksykograficznych z zakresu słowotwórstwa synchronicznego nazw osobowych oraz materiałów własnych autora. Z punktu widzenia semantyki badana kategoria derywatów reprezentuje słownictwo należące do sfery życia codziennego, obejmujące zarówno nazwy zawodowe, jak i nazwy subiektów czynności tymczasowych i okazjonalnych, przy tym są to nazwy zakorzenione w systemie słowotwórczym języka białoruskiego, oznaczające nazwy wykonawców czynności rolniczych, przemysłowych, rzemieślniczych. Przeprowadzona analiza dowiodła, że w języku białoruskim grupa osobowych dewerbalnych nomina subiecti z sufiksem -нік (-льнік) stanowi zbiór liczny, jednak na obecnym etapie rozwoju języka formant -нік (-льнік) praktycznie nie tworzy nazw zawodowych.  Stosunkowo niewielki zbiór neologizmów dowodzi, że w przegrywa on w rywalizacji z innymi sufiksami, zwłaszcza obcymi (por. -ант, -іст), a dotyczy to przede wszystkim sfery polityki, kultury masowej, sportu. Z kolei ze względu na budowę badany sufiks wykazuje łączliwość z rodzimymi podstawami słowotwórczymi, a proces derywacji cechuje znaczny stopień regularności.


Słowa kluczowe


słowotwórstwo rzeczownika, formanty słowotwórcze, słowotwórstwo języka białoruskiego, nomina subiecti, nazwy subiektów czynności, nazwy osobowe

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Źródła / Sources / Источники:

Bartoszewicz, Albert, Komendacka, Irena. (1988). Słownik a tergo współczesnego języka białoruskiego. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Bułyka, Alaksandr (red.). (1999). Słounik inszamounych słou. Minsk: Biełaruskaja encykłapiedyja. [Булыка, Аляксандр (рэд.). (1999). Слоўнік іншамоўных слоў. Мінск: Беларуская энцыклапедыя].

Bułyka, Alaksandr (red.). (2005). Słounik inszamounych słou. Aktualnaja leksika. Minsk: Biełaruskaja encykłapiedyja. [Булыкa, Аляксандр (рэд.). (2005). Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка. Мінск: Беларуская энцыклапедыя].

Kaurus, Aleś (red.). (2013). Słowakład: słounik admietnaj leksiki. Minsk: Wydawiecki dom „Zwiazda”. [Каўрус, Алесь (рэд.). (2013). Словаклад: слоўнік адметнай лексікі. Мінск: Выдавецкі дом „Звязда”].

Krapiwa, Kandrat (red.). (1977–1984). Tłumaczalny słounik biełaruskaj mowy. T. 1–5. Minsk: Biełaruskaja Sawieckaja Encykłapiedyja. [Крапіва, Кандрат (рэд.). (1977–1984). Тлумачальны слоўнік беларускай мовы. T. 1–5. Мінск: Беларуская Савецкая Энцыклапедыя].

Ułasiewicz, Wiktoryja, Dauhulewicz, Natalla (red.). (2009). Słounik nowych słou biełaruskaj mowy. Minsk: TietraSistiems. [Уласевіч, Вікторыя, Даўгулевіч, Наталля (рэд.). (2009). Слоўнік новых слоў беларускай мовы. Мінск: ТетраСистемс].

Opracowania / Literature / Литература:

Achmatjanowa, Ziemfira. (2000). Suszczestwitielnyje „nomina agentis” w sowriemiennom russkom jazykie. Awtorefierat dis. [...] kand. fiłoł. nauk. Ufa: Baszkirskij gos. uniwiersitiet. [Ахматьянова, Земфира. (2000). Существительные „nomina agentis” в современном русском языке. Автореферат дис. [...] канд. филол. наук. Уфа: Башкирский гос. университет].

Akopian, Armienui. (1990). Siemantika otgłagolnych suszczestwitielnych. W: Albina Trawkina (red.). Problemy izuczienija słowa: siemantika, struktura, forma: sb. naucz. tr. (s. 60–68). Twier: Twier. gos. uniwiersitiet. [Акопян, Арменуи. (1990). Семантика отглагольных существительных. В: Альбина Травкина (ред.). Проблемы изучения слова: семантика, структура, форма: сб. науч. тр. (c. 60–68). Тверь: Твер. гос. университет].

Artiemienok, Giennadij. (1988). Stanowlenije słowoobrazowatielnoj mikrosistiemy imieni suszczestwitielnogo w sowriemiennom biełorusskom jazykie: po dannym leksykografii XIX–XX wiekow. Awtorefierat dis. [...] kand. fiłoł. nauk. Minsk: Akad. Nauk BSSR In-t jazykoznanija im. J. Kołasa (Na prawach rukopisi). [Артеменок, Геннадий. (1988). Становление словообразовательной микросистемы имени существительного в современном белорусском языке: по данным лексикографии XIX–XX веков. Автореферат дис. [...] канд. филол. наук. Минск: Акад. наук БССР, Ин-т языкознания им. Я. Коласа (На правах рукописи)].

Biełousowa, Ałła. (1981). Russkije imiena suszczestwitielnyje so znaczenijem lica. Woprosy jazykoznanija, 3, s. 71–84. [Белоусова, Алла. (1981). Русские имена существительные со значением лица. Вопросы языкознания, 3, c. 71–84].

Borowiec, Agnieszka. (2009). Dewerbalne „nomina agentis” we współczesnym języku białoruskim. W: Michał Kondratiuk, Bazyli Siegień (red.). Polsko-białoruskie związki językowe, literackie, historyczne i kulturowe. Materiały XVI Międzynarodowej Konferencji Naukowej. Droga ku wzajemności (s. 119–128). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Chackiewicz, Wiera. (1956). Suffiksalnoje słowoobrazowanije suszczestwitielnych (suffiksy lica) w sowriemiennom biełorusskom jazyki. Awtorefierat dis. [...] kand. fiłoł. nauk. Minsk: Biełorusskij gosudarstwiennyj uniwiersitiet. [Хацкевич, Вера. (1956). Суффиксальное словообразование существительных (суффиксы лица) в современном белорусском языке. Автореферат дис. [...] канд. филол. наук. Минск: Белорусский государственный университет].

Chomko, Jolanta. (2007). Polskie i białoruskie nazwy zawodów w ujęciu konfrontatywnym. U: Swiatłana Musijenka, Iwan Krenia (red.). Szlach da uzajemnasci. Materyjały XIV Miżnarodnaj nawukowaj kanfierencyi (s. 188–193). Hrodna: Hrodzienski dziarżauny uniwiersitet imia Janki Kupały. [Chomko, Jolanta. (2007). Polskie i białoruskie nazwy zawodów w ujęciu konfrontatywnym. У: Святланa Мусіенкa, Іван Крэня (рэд.). Шлях да ўзаемнасці. Матэрыялы XIV Міжнароднай навуковай канферэнцыі (s. 188–193). Гродна: Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы].

Goral, Agnieszka. (2011). Dublety słowotwórcze wśród osobowych nazw subiektów czynności we współczesnym języku białoruskim. Studia Białorutenistyczne, 5, s. 395–413.

Goral, Agnieszka. (2013a). Derywacja sufiksalna osobowych nazw subiektów czynności w języku białoruskim. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Goral, Agnieszka. (2013b). „Nomina subiecti" w języku polskim i białoruskim. Kwestie dyskusyjne. W: Jolanta Panasiuk, Tomasz Woźniak (red.). Język – człowiek – społeczeństwo (s. 31–49). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Gorbaczik, Nikołaj. (1993). Nazwanija lic po riemiesłu i profiesii w biełorusskom jazykie. Awtorefierat dis. [...] kand. fiłoł. nauk. Mіnsk: AN Biełarusi, In-t jazykoznanija im. J. Kołasa (Na prawach rukopisi). [Горбачик, Николай. (1993). Названия лиц по ремеслу и професии в белорусском языке. Автореферат дис. [...] канд. филол. наук. Мінск: АН Беларуси, Ин-т языкознания им. Я. Коласа (На правах рукописи)].

Jakowlewa, Anna. (2010). Nominacyi lic po profiessionalnoj prinadleżnosti w sowriemiennom russkom jazykie (siemanticzeskije osobiennosti i puti formirowanija). Awtorefierat dis. [...] kand. fiłoł. nauk. Jarosławl: Jarosławskij gosudarstwiennyj piedagogiczeskij uniwiersitiet imieni K. D. Uszynskogo. [Яковлева, Анна. (2010). Номинации лиц по профессиональной принадлежности в современном русском языке (семантические особенности и пути формирования). Автореферат дис. [...] канд. филол. наук. Ярославль: Ярославский государственный педагогический университет имени К. Д. Ушинского].

Kaliszan, Jerzy. (2000). Synonimia słowotwórcza rzeczowników w języku polskim i rosyjskim (na materiale nazw osób, czynności i cech abstrakcyjnych). Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.

Łukaszaniec Aleksandr, Nikołajewa Olha (red.). (2014). Sopostawitelnoje opisanije russkogo i biełorusskogo jazykow. Słowoobrazowanije. Minsk: Biełaruskaja nawuka. [Лукашанец Александр, Николаева Ольга (ред.). (2014). Сопоставительное описание русского и белорусского языков. Словообразование. Минск: Беларуская навука].

Łukaszaniec, Alaksandr. (2001). Słowautwarennie i hramatyka. Minsk: Prawa i ekanomika. [Лукашанец, Аляксандр. (2001). Словаўтварэнне і граматыка. Мінск: Правa i эканомікa].

Łukaszaniec, Alaksandr. (2009). Pracesy internacyjanalizacyi u biełaruskaj mowie kanca XX–paczatku XXI stst. W: Elena Koriakowcewa (red.). Przejawy internacjonalizacji w językach słowiańskich (s. 111–125). Siedlce: Wydawnictwo Аkademii Podlaskiej. [Лукашанец, Аляксандр. (2009). Працэсы інтэрнацыяналізацыі ў беларускай мове канца ХХ–пачатку ХХІ стст. W: Elena Koriakowcewa (red.). Przejawy internacjonalizacji w językach słowiańskich (s. 111–125). Siedlce: Wydawnictwo Аkademii Podlaskiej.

Łukaszaniec, Alaksandr. (2013). Prablemy suczasnaha biełaruskaha słowautwarennia. Minsk: Biełaruskaja nawuka. [Лукашанец, Аляксандр. (2013). Праблемы сучаснага беларускага словаўтварэння. Мінск: Беларуская навука].

Maczaława, Alena. (2013). Najmienni asoby u biełaruskaj i anhlijskaj mowach: siemantyka i struktura. Hrodna: HrDU. [Мачалава, Aлена. (2013). Найменні асобы ў беларускай i англійскай мовах: семантыка і структура. Гродна: ГрДУ].

Maksimow, Władimir. (1975). Suffiksalnoje słowoobrazowanije imien suszczestwitielnych w russkom jazykie. Leningrad: Izd-wo Leningr. uniwiersitieta. [Максимов, Владимир. (1975). Суффиксальное словообразование имен существительных в русском языке. Ленинград: Изд-во Ленингр. университетa].

Rusak, Walancina. (2002). Liniejnyja i nieliniejnyja marfałahicznyja zmieny asnou utwaralnych słou. Biełaruskaja linhwistyka, 52, s. 16–26. [Русак, Валянціна. (2002). Лінейныя і нелінейныя марфалагічныя змены асноў утваральных слоў. Беларуская лінгвістыка, 52, с. 16–26].

Rusak, Walancina. (2003a). Marfanałohija addziejasłounaha sufiksalnaha słowautwarennia. Biełaruskaja linhwistyka, 53, s. 13–24. [Русак, Валянціна. (2003a). Марфаналогія аддзеяслоўнага суфіксальнага словаўтварэння. Беларуская лінгвістыка, 53, с. 13–24].

Rusak, Walancina. (2003b). Marfanałohija suczasnaj biełaruskaj mowy. Minsk: Biełaruskaja nawuka. [Русак, Валянціна. (2003б). Марфаналогія сучаснай беларускай мовы. Мінск: Беларуская навукa].

Sajewicz, Michał. (2002). Derywacja sufiksalna osobowych nazw subiektów w nadnarwiańskich gwarach białoruskich Białostocczyzny. Deverbativa, deadiectiva. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Siehień, Ludmiła. (2007). Ahulnaje ispiecyficznaje u słowautwaralnych sistemach polskaj i biełaruskaj mou (na materyjale nazounikau, jakija abaznaczajuć wykanaucu dziejannia) Studia Wschodniosłowiańskie, 7, s. 357–370. [Сегень, Людміла. (2007). Агульнае і спецыфічнае ў словаўтваральных сістэмах польскай і беларускай моў (на матэрыяле назоўнікаў, якія абазначаюць выканаўцу дзеяння). Studia Wschodniosłowiańskie, 7, s. 357–370].

Smułkowa, Elżbieta. (1992). Białorusko-polskie a białorusko-rosyjskie pogranicze językowe. W: Kwiryna Handke (red.). Słowiańskie pogranicza językowe (s. 143–151). Warszawa: „Ress Publica Press”.

Waranowicz, Waleryj. (1997). Asabowyja sufiksalnyja addziejasłounyja nazouniki u suczasnaj biełaruskaj litaraturnaj mowie. Wiesnik BDU, 4, s. 167–178. [Варановіч, Валерый. (1997). Асабовыя суфіксальныя аддзеяслоўныя назоўнікі ў сучаснай беларускай літаратурнай мове. Веснік БДУ, 4, c. 167–178].

Waranowicz, Waleryj. (2005). Słowautwarennie nazounikau u biełaruskaj mowie. Hrodna: HrDU. [Варановіч, Валерый. (2005). Словаўтварэнне назоўнікаў у беларускай мове. Гродна: ГрДУ].

Waszakowa, Krystyna. (1994). Tendencje rozwojowe współczesnej polszczyzny końca XX w. W: Stanisław Gajda, Zbigniew Adamiszyn (red.). Przemiany współczesnej polszczyzny, materiały konferencji naukowej (s. 53–60). Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich.

Witkowski, Wiesław. (1955). Sufiksy „nomina agentis” w języku rosyjskim. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 1, s. 486–520.

Władimirowa, Łarisa. (1991). Konfiksalnyje obrazowanija s finalnym -nik w istorii russkogo jazyka. Awtorefierat dis. [...] kand. fiłoł. nauk. Kazan: Kazanskij uniwiersitiet. [Владимирова, Лариса. (1991). Конфиксальные образования с финальным -ник в истории русского языка. Автореферат дис. [...] канд. филол. наук. Казань: Казанский университет].




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2018.12.227-238
Data publikacji: 2019-03-27 08:16:36
Data złożenia artykułu: 2018-07-31 13:02:56


Statystyki


Widoczność abstraktów - 1331
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2019 Agnieszka Goral

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.