Białoruskie i polskie zamowy: od paraleli do wspólnej przestrzeni fabularnej

Tatsiana Valodzina

Streszczenie w języku polskim


Krótkie słowne zaklęcia zwane zamowami stanowią integralną część folkloru zachodniej Białorusi. Cechuje je bogactwo linii fabularnych, motywów i wątków obecnych od dawna w białoruskiej kulturze ludowej. Jednak hierarchia poszczególnych składowych oraz ich zbadanie wykazują obraz nieco niejednorodny, mimo że stanowią pewną całość. W niniejszym artykule poddano analizie pochodzące z folkloru polskiego formuły, postacie, motywy ludowe, które są rozrzucone w otoczeniu białoruskim i które nadal notujemy w osobnych punktach w regionach zamieszkanych przez ludność wyznania katolickiego. Jednocześnie niektóre motywy oraz ich zespoły funkcjonujące w zamowach na pograniczu nie występują. Poprzez polską tradycję zaklęć słownych do białoruskiej przedostały się elementy zachodnioeuropejskie, tymczasem bezpośrednie zapożyczenia z folkloru polskiego należą do rzadkości. Przeprowadzone studium porównawcze dowodzi tezy o istnieniu wspólnej polsko-białoruskiej przestrzeni fabularnej zamów i zaklęć ludowych.


Słowa kluczowe


białoruski i polski folklor, zamowy, medycyna ludowa, fabuła i motyw, studium porównawcze

Bibliografia


Sources / Źródła

Balkuce, Ryta. (2020). Z belaruskìh èkspedycyj. Belaruskì falʹklor: matèryâly ì dasledavannì, 7, s. 361–370. [Балкуце, Рыта. (2020). З беларускіх экспедыцый. Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні, 7, c. 361–370].

Bartašèvìč, Galìna. (1992). Zamovy. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Барташэвіч, Галіна. (1992). Замовы. Мінск: Навука і тэхніка].

Biegeleisen, Henryk. (1927). Matka i dziecko w obrzędach, wierzeniach i zwyczajach ludu polskiego. Lwów. Nakładem towarzystwa wydawniczego „Atheneum”.

Biegeleisen, Henryk. (1929). Lecznictwo ludu polskiego. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

Cisek, Marceli. (1889). Materyjaly etnograficzne z miasteczka Żołyni w powiecie przemyskim. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 13, rozdział III, s. 54–83.

Ciszewski, Stanisław. (1887). Lud rolniczo-górniczy z okolic Sławkowa w powiecie olkuskim. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 11, rozdział III, s. 1–129.

Czernik, Stanisław. (1985). Trzy zorze dziewicze. Wśród zamawiań i zaklęć. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.

Dąbrowska, Stanisława. (1902). Lecznictwo ludowe. Wisła, 16, s. 425–429.

Federowski, Michał. (1897). Lud białoruski na Rusi Litewskiej. Materiały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877–1905: w 8 t. T. 1. Wiara, wierzenia i przesady z okolic Wolkowyska, Slonima, Lidy i Sokółki. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

Grabowski, A. (1896). Lecznictwo ludowe. Wisła, 9, s. 129–130.

Kolberg, Oskar. (1963/1888). Dzieła wszystkie, t. 31. Pokucie, cz. III. Wrocław–Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Kolberg, Oskar. (1964/1891). Dzieła wszystkie, t. 34. Chełmskie, cz. II. Wrocław–Poznań: Polskie towarzystwo Ludoznawcze.

Kotula, Franciszek. (1976). Znaki przeszłości.Odchodzące ślady zatrzymaćw pamięci.Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Krček, Franciszek. (1899). Zamawiania chorób i.t.p. Lud, 5, s. 78–82.

Nikiforovskij, Nikolaj. (1897). Prostonarodnye primety i poverʹâ, suevernye obrâdy i obyčai, legendarnye skazaniâ o licah i mestah. Vitebsk: Gubern. tipolit. [Никифоровский, Николай. (1897). Простонародные приметы и поверья, суеверные обряды и обычаи, легендарные сказания о лицах и местах. Витебск: Губерн. типолит.].

Redkie istočniki po istorii Rossii. (1977). Vyp. 1: Drevnerusskij lečebnik. Perevod s polʹskogo XVI v., spisok XVII v. Podg. k pečati Z.N. Bočkarevoj. M. AN SSSR. [Редкие источники по истории России. (1977). Вып. 1: Древнерусский лечебник. Перевод с польского XVI в., список XVII в. Подг. к печати З.Н. Бочкаревой. М. АН СССР].

Schönbach, A. E. (1880). Segen. Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur, 12, s. 65–82.

Siarkowski, Władysław. (1879). Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, t. 3, s. 3–61.

Štèjner, Ìvan; Novak, Valâncìna. (1997). Taâmnìcy zamoǔnaga slova. Gomelʹ: BGTÌ. [Штэйнер, Іван; Новак, Валянціна. (1997). Таямніцы замоўнага слова. Гомель: БГТІ].

Töppen, Max. (1894). Wierzenia mazurskie z dodatkiem, zawierającym klechdy i baśnie Mazurów. Odbitka z t. VI „Wisły”. Warszawa: Druk Józefa Jeżyńskiego.

Udziela, Seweryn. (1889). Religia i modlitwa u ludu Ropczyckiego. Wisła, 3, s. 592–601.

Valodzìna, Taccâna. (2009). Malyâ žanry falʹkloru. Zamovy. U: Tradycyjnaâ mastackaâ kulʹtura belarusaǔ. U 6 t. T. 4. Brèsckae Palesse. Kn. 2 (s. 599–654). Mìnsk. [Валодзіна, Таццяна. (2009). Малыя жанры фальклору. Замовы. У: Традыцыйная мастацкая культура беларусаў. У 6 т. Т. 4. Брэсцкае Палессе. Кн. 2 (с. 599–654). Мінск: Выш. шк.].

Vârgeenka, Svâtlana. (2009). «Na mory-akìâne, na vostrave Buâne...» (lekavyâ zamovy Gomelʹščyny): falʹklorna-ètnagrafìčny zbornìk. Gomelʹ: GDU. [Вяргеенка, Святлана. (2009). «На моры-акіяне, на востраве Буяне...» (лекавыя замовы Гомельшчыны): фальклорна-этнаграфічны зборнік. Гомель: ГДУ].

Vasìlevìč, Uladzìmìr; Salavej, Lìâ. (2009). Zamovy. Mìnsk: „Belarusʹ”. [Васілевіч, Уладзімір; Салавей, Лія. (2009). Замовы. Мінск: „Беларусь”].

Studies / Opracowania

Agapkina, Tatʹâna. (2003). Polesskie zagovory (z zapisâh 1970–1990 gg.). Sost., podgotovka tekstovi komment. T.A. Agapkinoj, E.E. Levkievskoj, A.L. Toporkova. Moskva: Indrik. [Агапкина, Татьяна. (2003). Полесские заговоры (з записях 1970–1990 гг.). Сост., подготовка текстови коммент. Т.А. Агапкиной, Е.Е. Левкиевской, А.Л. Топоркова. Москва: Индрик].

Agapkina, Tatʹâna. (2010). Vostočnoslavânskie lečebnye zagovory v sravnitelʹnom osveŝenii. Sûžetika i obraz mira. Moskva: Indrik. [Агапкина, Татьяна. (2010). Восточнославянские лечебные заговоры в сравнительном освещении. Сюжетика и образ мира. Москва: Индрик].

Brückner, Аleksandr. (1895). Kazania średniowieczne, cz. 2. Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny, 24, s. 1–52.

Brzozowska-Krajka, Anna. (1995). Między magią a religią: o modlitewkach ludowych. W: Jerzy Bartmiński, Maria Jasińska-Wojtkowska (red.). Folklor – sacrum – religia (s. 183– 200). Lublin: IEŚ–W.

Ernst, Wolfgang. (2011). Beschwörungen und Segen. Angewandte Psychotherapie im Mittelalter. Böhlau Köln.

Krzyżanowski, Julian (red.). (1965). Słownik folkloru polskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Leńczuk, Mariusz. (2017). Dwa staropolskie zaklęcia z XV w. Studia Źródłoznawcze, 55, s. 217–228.

Marczewska, Marzena. (2012). Ja cię zamawiam, ja cię wypędzam… Choroba. Studium językowo-kulturowe. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.

Nebžegovskaâ-Bartminskaâ, Stanislava. (2005). Šla bolâčka s Bolentina… Konceptualizaciâ bolezni v polʹskom âzyke i v polʹskih narodnyh zagovorah. W: Zagovornyj tekst. Genezis i struktura (s. 309–325). Moskva: Indrik. [Небжеговская-Бартминская, Станислава. (2005). Шла болячка с Болентина… Концептуализация болезни в польском языке и в польских народных заговорах. В.: Заговорный текст. Генезис и структура (с. 309–325). Москва: Индрик].

Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. (2007). Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej. Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Paluch, Adam. (1994). Suchoty: przyczynek do ludowego pojęcia o chorobie, etiologii i terapii. W: Wojciech J. Burszta, Jerzy Damrosz (red.). Pożegnanie paradygmatu? Etnologia wobec współczesności (s. 192–201). Warszawa: Instytut kultury.

Spamer, Adolf. (1958). Romanusbüchlein. Historisch-philologischer Kommentar zu einem deutschen Zauberbuch. Berlin: Akademie-Verlag.

Tolstoj, Nikita. (2003). Očerki slavânskogo âzyčestva. Moskva: Indrik. [Толстой, Никита. (2003). Очерки славянского язычества. Москва: Индрик].

Wachcińska, Olga. (2013). Polskie zamówienie ludowe. Tekst i kontekst. Starogard Gdański: Agencja DB.

Zavʹâlova, Mariâ. (2006). Balto-slavânskij zagovornyj tekst: lingvističeskij analiz i modelʹ mira. Moskva: Nauka. [Завьялова, Мария. (2006). Балто-славянский заговорный текст: лингвистический анализ и модель мира. Москва: Наука].

Zowczak, Magdalena. (2004). „Sеn Matki Bożej” jako modlitwa ludowa na pograniczu kulturowym. W: Zbigniew Jasiewicz (red.). Wschód w polskich badaniach etnologicznych i antropologicznych. Problematyka – badacze – znaczenie (s. 123–132). Poznań: Biblioteka Telgte.

Zowczak, Magdalena. (2013). Biblia ludowa: Interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2021.15.133-151
Data publikacji: 2021-12-12 20:46:46
Data złożenia artykułu: 2020-09-26 21:11:06


Statystyki


Widoczność abstraktów - 1598
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (BELARUSIAN) (Русский) - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2021 Tatsiana Valodzina

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.