Reformy Mariusza, czyli długie trwanie historiograficznego mitu

Michał Norbert Faszcza

Streszczenie w języku polskim


Większość autorów piszących o tzw. reformach Mariusza nie zadaje sobie trudu, aby prześledzić proces kształtowania się poświęconego im dyskursu. Tymczasem zwrócenie uwagi na sposób prezentowania tego zagadnienia przez dziewiętnastowiecznych badaczy dostarcza dodatkowych argumentów służących poparciu przekonania o błędności wizji zakorzenionej w literaturze tematu. Zważywszy na fakt, że żaden z antycznych autorów nie wspomniał o przeprowadzeniu reform przez Mariusza, teoria ta opiera się na twórczej interpretacji kilku passusów zaczerpniętych z zachowanych przekazów antycznych. Z czasem sugestywna wizja przedstawiona przez C.C.L. Langego została podniesiona dzięki autorytetowi jego epigonów (Wilhelm Rüstow, Hans Delbrück, Georg Veith) do rangi dogmatu i uznana za ostatecznie dowiedzioną, choć jej autor w pełni zdawał sobie sprawę ze spekulatywności własnych rozważań. Postępujący zanik znajomości języka niemieckiego dodatkowo przyczynił się do marginalizacji poglądów badaczy tworzących na przełomie XIX i XX w. Po zakończeniu II wojny światowej dokonano dekonstrukcji przekonania o istnieniu reform Mariusza, choć argumenty przedstawione przez jego krytyków wydają się dalece niepełne bez uwzględnienia jednej z najważniejszych przesłanek wynikającej z analizy historiograficznej, a mianowicie drogi prowadzącej do pojawienia się przekonania o istnieniu reform Mariusza w dziełach poświęconych dziejom starożytnego Rzymu.

Słowa kluczowe


Gajusz Mariusz; reformy Mariusza; armia rzymska; republika rzymska; historia historiografii

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Printed sources (Źródła drukowane)

Asconius Pedianus Q., Orationum Ciceronis quinque enarratio, ed. A.C. Clark, Oxonii 1907.

Cassius Dio, Historia Romana, t. 3, red. L. Dindorf, rec. I. Melber, Lipsiae 1890.

Cicero M. Tullius, De re publica, red. K. Ziegler, Leipzig 1969.

Diodorus Siculus, Bibliotheca historica, t. 2 i 4, red. L. Dindorf, rec. C.T. Fischer, Lipsiae 1906.

Dionysius Halicarnassensis, Antiquitates Romanae, t. 1, red. C. Jacoby, Lipsiae 1885.

Festus Sex. Pompeius, De verborum significatu quae supersunt cum Pauli epitome, red. W.M. Linsday, Lipsiae 1913.

Frontinus Sex. Iulius, Strategemata, red. R.I. Ireland, Leipzig 1990.

Gellius A., Noctes Atticae libri XX, t. 2, red. C. Hosius, Lipsiae 1903.

Herodianus, Regnum post Marcum, red. C.M. Lucarini, München 2005.

Hieronymi Chronicon, w: Eusebius Werke, t. 7, red. R. Helm (Die Griechischen Christlichen Schriftsteller, t. 47), Berlin 1956.

Lipsius J., De militia romana libri quinque; commentarius ad Polybium; Iusti Lipsi analecta sive observationes reliquae ad militiam et hosce libros, Antverpiae 1596.

Livius T., Ab Urbe condita, t. 1–4, red. C.F. Walters, R.S. Conway, Oxonii 1914–1919.

Livius T., Periochae, w: Periochae omnium librorum, fragmenta Oxyrhynchi reperta, Julii Obsequentis prodigiorum liber, red. O. Rossbach, Lipsiae 1910.

Nonius Marcellus, De compendiosa doctrina libros XX, red. W.M. Linsday, Lipsiae 1903.

Phlegon Trallianus, De rebus mirabilibus, w: Opuscula de rebus mirabilibus et de longaevus, red. A. Stramaglia, Leipzig 2011.

Plinius Maior C. Secundus, Naturalis historia, t. 2, red. L. Ian, C. Mayhoff, Lipsiae 1909.

Plutarchus, C. Gracchus, w: Vitae parallelae, t. 3.1, red. K. Ziegler, H. Gärtner, Leipzig 1996.

Plutarchus, Cato Maior, w: Vitae parallelae, t. 1.1, red. K. Ziegler, Leipzig 1960.

Plutarchus, Marius, w: Vitae parallelae, t. 3.1, red. K. Ziegler, H. Gärtner, Leipzig 1996.

Polybius, Historiae, t. 2, red. L. Dindorf, rec. T.T. Büttner-Wobst, Lipsiae 1889.

Res gestae Divi Augusti, red. P.A. Brunt, J.M. Moore, Oxford 1983.

Suetonius Tranquillus C., Divus Augustus, w: Quae supersunt omnia, t. 1, Vitae Caesarum, red. C.L. Roth, Lipsiae 1904.

Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium libri novem, red. C. Kempf, Leipzig 1888.

Studies (Opracowania)

Aigner H., Die Soldaten als Machtfaktor in der ausgehenden römischen Republik, Innsbruck 1974.

Anderson B., Imagined communities: reflections on the origin and spread of nationalism, London 1983.

Bell M.J.V., Tactical Reform in the Roman Republican Army, „Historia” 1965, 14, 4.

Blois de L., The Roman Army and Politics in the First Century B.C., Amsterdam 1987.

Botermann H., Die Soldaten und die römische Politik in der Zeit von Caesar Tod bis zur Begründung des Zweiten Triumvirats, München 1968.

Broughton T.R.S., The Magistrates of the Roman Republic, t. 1, 509 B.C.–100 B.C., New York 1951.

Brunt P.A., Italian Manpower 225 B.C.–A.D. 14, Oxford 1971.

Bucholz A., Hans Delbrück and Modern Military History, „The Historian” 1993, 55, 3.

Burns M.T., The Homogenisation of Military Equipment under the Roman Republic, „Romanization? Digressus Supplement” 2003, 1.

Cadiou F., L’Armée imaginaire. Les soldats prolétaires dans les légions romaines au dernier siècle de la République, Paris 2018.

Cadiou F., Les guerres en Hispania et l’émergence de la cohorte légionnaire dans l’armée romaine sous la république : une révision critique, „Gladius” 2001, 21.

Cagniart P., The Late Republican Army (146–30 BC), w: A Companion to the Roman Army, red. P. Erdkamp, Malden–Oxford–Carlton 2007.

Carney T.F., A Biography of C. Marius, Chicago 1970.

Chapman M., The Celts: The Construction of a Myth, New York 1992.

Collis J., The Celts: Origins, Myths and Inventions, wyd. 2, Stroud 2003.

Cosme P., L’Armée romaine : VIIIe s. av. J.-C.–Ve s. ap. J.-C., Paris 2012.

Craig G.A., Delbrück: A Military Historian, w: Makers of Modern Strategy: from Machiavelli to the Nuclear Age, red. P. Paret, Princeton 1986.

Creveld van M., Thoughts on Military History, „Journal of Contemporary History” 1983, 18, 4, „Military History”.

Delbrück H., Antyczna sztuka wojenna, t. 1–2, tłum. P. Grysztar, Oświęcim 2012–2013.

Delbrück H., Geschichte der Kriegskunst im Rahmen der politischen Geschichte, t. 1, Das Altertum, wyd. 3, Berlin 1920.

Dodge T.A., Caesar: A history of the art of war among the Romans down to the end of the Roman Empire, with a detailed account of the campaigns of Caius Julius Caesar, Boston–New York 1900.

Erdmann E.H., Die Rolle des Heeres in der Zeit von Marius bis Caesar. Militärische und politische Probleme einer Berufsarmee, Neustadt 1972.

Evans J.K., Resistance at Rome: the Evasion of Military Service in Italy during the Second Century B.C., w: Forms of Control and Subordination in Antiquity, red. T. Yuge, M. Doi, Tokyo 1988.

Evans R.J., Gaius Marius: A Political Biography, Pretoria 1994.

Faszcza M.N., Armia rzymska… ale jaka? O wiarygodności uwag Polybiosa z Megalopolis na temat organizacji exercitus romanus, „Roczniki Humanistyczne” 2018, 66, 3.

Faszcza M.N., Bunty w późnorepublikańskich armiach rzymskich (88–30 przed Chr.), Oświęcim 2017.

Feugère M., Weapons of the Romans, tłum. D.G. Smith, Stroud 2002.

Fröhlich F., Beiträge zur Kriegführung und Kriegskunst der Römer, Berlin 1886.

Fröhlich F., Das Kriegswesen Cäsars, Zürich 1889.

Fuller J.F.C., Julius Caesar: Man, Soldier, and Tyrant, London 1956.

Gabba E., Le origini dell’esercito professionale in Roma: i proletari e la riforma di Mario, „Athenaeum” 1949, 27.

Gabba E., Republican Rome, the Army and the Allies, tłum. P.J. Cuff, Berkeley–Los Angeles 1976.

Gabba E., Ricerche sull’esercito professionale romano da Mario ad Augusto, „Athenaeum” 1951, 29.

Göler von A., Cäsars Gallischer Krieg in den Jahren 58 bis 53 v. Chr., Stuttgart 1858.

Grabski A.F., Dzieje historiografii, wyd. 3, Poznań 2011.

Graczkowski A., O reformie wojskowej Mariusza. Narodziny i rozwój armii zawodowej w starożytnym Rzymie (II–I w. p.n.e.), Zabrze–Tarnowskie Góry 2019.

Guischardt Ch., Mémoires militaires sur les Grecs et les Romains, t. 1–2, Lyon 1758.

Hanson V.D., The Modern Historiography of Ancient Warfare, w: The Cambridge History of Greek and Roman Warfare, t. 1, Greece, the Hellenistic World and the Rise of Rome, red. P. Sabin, H. van Wees, M. Whitby, Cambridge 2007.

Harmand J., L’armée et le soldat à Rome : de 107 à 50 avant notre ère, Paris 1967.

Harmand J., Le prolétariat dans la légion de Marius à la veille du second bellum civile, w: Problèmes de la guerre à Rome, red. J.–P. Brisson, Paris 1969.

Harmand J., Les origines de l’armée imperiale. Un témoignage sur la réalité du pseudo-principat et sur l’évolution militaire de l’Occident, w: „Aufstieg und Niedergang der römischen Welt” II.1, Berlin–New York 1974.

Harris W.V., War and Imperialism in Republican Rome 327–70 B.C., Oxford 1979.

James S., Rome and the Sword: How Warriors and Weapons Shaped Roman History, London 2011.

James S., The Atlantic Celts: Ancient People or Modern Invention?, London 1999.

Keaveney A., The Army in the Roman Revolution, London–New York 2007.

Keegan J., The Face of Battle, London 1976.

Kelley D.R., Losy historii. Badanie przeszłości od Herdera do Huizingi, tłum. J. Dobrowolski, Warszawa 2010.

Kertész I., The Roman Cohort Tactics – Problems of Development, „Oikumene” 1976, 1.

Kromayer J., Veith G., Heerwesen und Kriegführung der Griechen und Römer, München 1928.

Kromayer J., Veith G., Historia wojskowości Greków i Rzymian, t. 1–3, tłum. M. Goraj, Oświęcim 2017–2018.

Kubitschek [W.], Legio (republikanische Zeit), w: Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, t. 12, cz. 1, Stuttgart 1924.

Lange C.C.L., Historia mutationum rei militaris Romanorum inde ab interitu rei publicae usque ad Constantinum Magnum, Gottingae 1846.

Ligt de J., Peasants, Citizens and Soldiers: Studies in the Demographic History of Roman Italy 225 BC–AD 100, Cambridge 2012.

Ligt de J., Poverty and demography: the case of the Gracchan land reforms, „Mnemosyne” 2004, 57.

Ligt de J., Roman Manpower and Recruitment during the Middle Republic, w: Companion to the Roman Army, red. P. Erdkamp, Malden–Oxford–Carlton 2007.

Ligt de J., Some Thoughts on the Nature of the Demographic ‘Crisis’ of the Second Century B.C., w: Crises and the Roman Empire: Proceedings of the Seventh International Workshop of the International Network Impact of Empire (Nijmegen, June 20–24, 2006), red. O. Heckster, G. de Kleijn, D. Slootjes, Leiden–Boston 2007.

Lynn J.A., Discourse, Reality, and the Culture of Combat, „The International History Review” 2005, 27, 3.

Lynn J.A., The Embattled Future of Academic Military History, „The Journal of Military History” 1997, 61, 4.

Mallory J.P., The Origins of the Irish, London 2013.

Maroń J., O osobliwościach polskiej historii wojskowości, Wrocław 2013.

Marquardt J., Römische Staatsverwaltung, t. 2, Leipzig 1876.

Matthew Ch.A., On the Wings of Eagles: The Reforms of Gaius Marius and the Creation of Rome’s First Professional Soldiers, Newcastle upon Tyne 2010.

McCall J.B., The Cavalry of the Roman Republic: Cavalry combat and elite reputations in the middle and late Republic, London–New York 2002.

Mommsen Th., Römische Geschichte, t. 2, Berlin 1855.

Nicolet C., L’ordre équestre à l’époque républicaine (312–43 a. C.), t. 2, Paris 1966.

Nicolet C., Obywatel, polityk, w: Człowiek Rzymu, red. A. Giardina, tłum. P. Bravo, Warszawa 1997.

Nicolet C., The World of the Citizen in Republican Rome, tłum. P.S. Falla, Berkeley–Los Angeles 1980.

Niebuhr G.B., Römische Geschichte, t. 2, wyd. 3, Berlin 1836.

Ooteghem van J., Caius Marius, Bruxelles 1964.

Oppenheimer S., The Origins of the British, London 2006.

Paddock J.M., The Bronze Italian Helmet: The development of the Cassis from the last quarter of the sixth century B.C. to the third quarter of the first century A.D., t. 1–2, London 1993 (niepublikowana rozprawa doktorska).

Parker H.M.D., The Roman Legions, Oxford 1928.

Rice Holmes T., Caesar’s Conquest of Gaul, wyd. 3, Oxford 1911.

Rich J.W., The Supposed Manpower Shortage of the Later Second Century B.C., „Historia” 1983, 32, 3.

Rüstow W., Geschichte der Infanterie, t. 1, Gotha 1857.

Rüstow W., Heerwesen und Kriegführung C. Julius Cäsars, Gotha 1855.

Sampson G., The Crisis of Rome: The Jugurthine and Northern Wars and the Rise of Marius, Barnsley 2010.

Santangelo F., Marius, London–New York 2014.

Sims-Williams P., Celtomania and Celtoscepticism, „Cambrian Medieval Celtic Studies” 1998, 36.

Southern P., The Roman Army: A Social and Institutional History, Cambridge 2007.

Steinwender Th., Zur Kohortentaktik, „Rheinisches Museum für Philologie” 1915, 70.

Suder W., Census populi. Demografia starożytnego Rzymu, Wrocław 2003.

Taylor M.J., Tactical Reform in the Late Roman Republic: The View from Italy, „Historia” 2019, 68, 1.

Veith G., Die Taktik der Kohortenlegion, „Klio” 1907, 7, 7.

Votsch W., Cajus Marius als Reformator des römischen Heerwesens, Berlin 1886.

Weynand [R.], C. Marius (14), w: Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, Suppl., t. 6, Stuttgart 1935.

Wolff C., Le refus du service militaire à Rome à l’époque républicaine, „Revue des études militaires anciennes” 2007, 4.

Wolff C., Les volontaires dans l’armée romaine jusqu’à Marius, „Latomus” 2010, 69.

Ziolkowski A., Storia di Roma, trad. D. Facca, Milano 2000.

Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2004.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2021.51.13-42
Data publikacji: 2021-06-30 10:48:49
Data złożenia artykułu: 2019-05-08 09:09:15


Statystyki


Widoczność abstraktów - 4210
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 1184

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2021 Michał Norbert Faszcza

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.