Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Kontrowersje wokół wyłaniania kandydatów na posłów przed wyborami do Sejmu PRL ze stycznia 1957 roku
Streszczenie w języku polskim
Celem artykułu jest przedstawienie procesu wyłaniania kandydatów na posłów przed wyborami do Sejmu PRL z 1957 r. Analizy dokonano głównie na podstawie licznych źródeł archiwalnych oraz dotychczasowej literatury. Przemiany 1956 r. w Polsce stworzyły możliwości przywrócenia należnej roli parlamentowi, co powszechnie traktowano jako ważny element liberalizacji ustroju i systemu władzy. Nadchodzące wybory, oparte na zmienionej ordynacji, miały otwierać drogę do Sejmu już nie tylko partyjnym nominatom, ale także dać szansę reprezentantom środowisk mniej powiązanych z władzą. Sytuację taką planowały też wykorzystać Zjednoczone Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Demokratyczne, dążące do poszerzenia marginesu swojej niezależności wobec osłabionej PZPR. Tymczasem nowa ekipa przywódcza na czele z Gomułką, zorientowana na przywrócenie politycznej stabilizacji, zamierzała utrzymać hegemonię w doborze i selekcji pretendentów do ław poselskich. Podjęła więc działania, które, za cenę pewnych ustępstw, zapewniły PZPR decydującą rolę w ostatecznym zatwierdzaniu list kandydatów.
Wprowadzone przez władze regulacje dotyczyły nie tylko sposobu i trybu zgłaszania kandydatur, ale ustalały też z góry podział miejsc w przyszłym Sejmie oraz narzucały w wielu okręgach tzw. kandydatury centralne. Nie zdołało to jednak stłumić tysięcy inicjatyw w całym kraju, których celem stało się posiadanie własnego przedstawiciela w parlamencie. W tym kontekście aktywność sporej części obywateli PRL była nie tylko skutkiem odwilżowego klimatu, formą odreagowania represywnej rzeczywistości poprzedniego okresu, czy też ujawniających się antagonizmów społecznych. U jej podłoża tkwiła często rzeczywista troska o interesy poszczególnych środowisk, społeczności lokalnych, grup zawodowych, organizacji mniej lub bardziej powiązanych z władzą oraz mniejszości narodowych. I choć spontaniczne wysuwanie kandydatów, odbywające się najczęściej w trakcie zebrań wyborczych, było z góry skazane na niepowodzenie, to jednak dowodziło, że z wyborami wiązano generalnie duże nadzieje na dalszą demokratyzację stosunków politycznych.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Archival sources
Archiwum Akt Nowych w Warszawie:
Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, ref. no. 237/V–245, 235/V–271, 237/VII–2757.
Państwowa Komisja Wyborcza, ref. no. 206, 310, 311, 317, 320.
Stronnictwo Demokratyczne, ref. no. 1/111.
Front Jedności Narodu, ref. no. 91.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej:
ref. no. 00231/86, vol. 133; 00231/86, vol. 135; 0296/78, vol. 3.
Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie:
Dowództwo Wojsk Ochrony Pogranicza, ref. no. 1282/88.
Archiwum Zakładu Historii Ruchu Ludowego:
Naczelny Komitet Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, ref. no. 112, 121.
Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie:
Gabinet Ministra Obrony Narodowej z lat 1956–1968, ref. no. IV. 500. 1/C. 324.
Printed sources
Centrum władzy. Protokoły posiedzeń kierownictwa PZPR. Wybór z lat 1949–1970, eds. A. Dudek, A. Kochański, K. Persak, Warszawa 2000.
Dokumenty programowe polskiego ruchu robotniczego 1878–1984, eds. N. Kołomejczyk, B. Syzdek, Warszawa 1986.
‘Dziennik Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej’ 1956, 47, 211, Uchwała Rady Państwa z dnia 26 października 1956 r. w sprawie zmiany daty wyborów do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
‘Dziennik Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej’ 1956, 47, 210, Ustawa z dnia 24 października 1956 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
Kampania wyborcza i wybory do Sejmu 20 stycznia 1957, ed. P. Machcewicz, Warszawa 2000.
Kuropieska J., Od października do marca, part 1, Warszawa 1992.
Powołanie Centralnej Komisji Stronnictw Politycznych i Organizacji Społecznych. Wspólne posiedzenie PZPR, ZSL i SD, ‘Trybuna Ludu’ 1956, 327.
Projekt Ordynacji Wyborczej do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przyjęty przez Komisję Sejmową w dniu 20. X. 1956 r., ‘Trybuna Ludu’ 1956, 296.
Wycofanie kandydatur E. Osóbki-Morawskiego i J. Krężla, ‘Trybuna Ludu’ 1957, 16.
Zabłocki J., Dzienniki 1956–1965, vol. 1, Warszawa 2008.
Zebranie Komisji Stronnictw Politycznych i Organizacji Społecznych. Uchwała o powołaniu komisji porozumiewawczych niższych szczebli. Prace nad programem wyborczym, ‘Trybuna Ludu’ 1956, 332.
VIII Plenum KC PZPR, tow. Władysław Gomułka (dyskusja), ‘Nowe Drogi’ 1956, 10.
Studies
Ciesielski S., Wrocław 1956, Wrocław 1999.
Danilecki T., Wybory ze stycznia 1957 r. w województwie białostockim – przygotowania, przebieg, wyniki, in: ‘Mała stabilizacja’ w województwie białostockim 1956–1970, ed. M. Markiewicz, Białystok 2012.
Drabik S., Wojewódzka organizacja partyjna PZPR w Krakowie w Październiku 1956 i w okresie wyborów w styczniu 1957 roku, ‘Pamięć i Sprawiedliwość’ 2011, 1.
Drozd R., Polityka władz wobec ludności ukraińskiej w Polsce w latach 1944–1989, Warszawa 2001.
Drozd R., Ukraińcy w Polsce w okresie przełomów politycznych 1944–1981, in: Mniejszości narodowe w Polsce. Państwo i społeczeństwo polskie a mniejszości narodowe w okresie przełomów politycznych (1944–1989), ed. P. Madajczyk, Warszawa 1998.
Dudek A., Pytel G., Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Londyn 1990.
Friszke A., Koło posłów ‘Znak’ w Sejmie PRL 1957–1976, Warszawa 2002.
Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956–1989, Warszawa 1997.
Karpiński J., Wykres gorączki. Polska pod rządami komunistycznymi, Lublin 2001.
Kozłowski K., Od października ’56 do grudnia ’70. Ewolucja stosunków społeczno-politycznych na Wybrzeżu (1956–1970), Szczecin 2002.
Kraczkowski R., Sejm w okresie PRL, in: Dzieje Sejmu Polskiego, ed. J. Bardach et al., Warszawa 2011.
Kwiek J., Przebieg wyborów do Sejmu w styczniu 1957 roku w województwie krakowskim, ‘Studia Historyczne’ 2000, 1.
Machcewicz P., Wstęp, in: Kampania wyborcza i wybory do Sejmu 20 stycznia 1957, ed. P. Machcewicz, Warszawa 2000.
Mażewski L., Dyskusja na temat reformy ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w latach 1956–1957, ‘Czasopismo Prawno-Historyczne’ 2010, 1.
Mołdawa T., Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, in: Historia Sejmu Polskiego, vol. 3, Polska Ludowa, ed. A. Ajnenkiel, Warszawa 1989.
Olejniczak J., Wybory do Sejmu i rad narodowych w województwie bydgoskim w okresie tzw. małej stabilizacji (1956–1970), Toruń 2010.
Osękowski Cz., Społeczeństwo Polski zachodniej i północnej w latach 1945–1956. Procesy integracji i dezintegracji, Zielona Góra 1994.
Ossowski P., Wybory do Sejmu PRL II kadencji w dniu 2 stycznia 1957 r. (na przykładzie Łodzi), ‘Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica’ 2013, 91.
Pełczyński Z., Polska droga od komunizmu. Refleksje nad historią i polityką 1956–2006, Warszawa 2007.
Romanow Z., Problemy polskiej ludności rodzimej powiatu złotowskiego w memoriale Polskiego Związku Zachodniego z 1948 roku, ‘Słupskie Studia Historyczne’ 2004, 11.
Rykowski Z., Władyka W., Polska próba. Październik ‘56, Kraków 1989.
Siedziako M., Bez wyboru. Głosowania do Sejmu PRL (1952–1989), Warszawa 2018.
Siedziako M., Kampania wyborcza i wybory do Sejmu PRL w 1957 roku: stan badań, aktualne ustalenia i perspektywy badawcze, ‘Pamięć i Sprawiedliwość’ 2016, 2.
Skoczylas M., Przygotowanie, przebieg i wyniki wyborów parlamentarnych z 20 stycznia 1957 r. w województwie gdańskim w świetle dokumentów KC PZPR, ‘Rocznik Gdański’ 1998, 1.
Smoleń M., Wybory do Sejmu PRL w 1957 roku w Sądeckiem, ‘Rocznik Sądecki’ 1999, 27.
Sowa A.L., Historia polityczna Polski 1944–1991, Kraków 2011.
Stępka S., Chłopi wobec wydarzeń politycznych w Polsce (1956–1959), Warszawa 1999.
Stępka S., Władze partyjno-państwowe a chłopi w okresie wyborów (1947–1957), in: Represje wobec wsi i ruchu ludowego (1944–1956).
Materiały z konferencji naukowej 5–6 grudnia 2002 r. w Rzeszowie, vol. 1, eds. J. Gmitruk, Z. Nawrocki, Warszawa 2003.
Stokłosa R., Wybory do Sejmu PRL w latach 1957–1969 w świetle wrocławskiej prasy, in: Obraz wyborów w prasie XIX i XX wieku na Pomorzu, Śląsku i w Wielkopolsce, eds. A. Chlebowska, J. Nowosielska-Sobel, Szczecin 2007.
Strauchold G., Autochtoni, Polacy, Niemcy, czy… Od nacjonalizmu do komunizmu (1945–1949), Toruń 2001.
Syrnyk J., O ukraińską reprezentację w Sejmie PRL, in: Wybory i referenda w PRL, eds. S. Ligarski, M. Siedziako, Szczecin 2014.
Szpytma M., ZSL w województwie krakowskim (1949–1956). Geneza – ludzie – działalność, Kraków 2013.
Szumiło M., Roman Zambrowski 1909–1977. Studium z dziejów elity komunistycznej w Polsce, Warszawa 2014.
Wróbel J., Kampania polityczna w Łodzi przed wyborami do Sejmu PRL 20 stycznia 1957 r., in: Łódź w latach 1956–1957, eds. L. Próchniak, J. Wróbel, Łódź 2006.
Żukowski M., Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Gdańsku w okresie Października ’56 i wyborów do Sejmu w 1957 r., in: Wybory i referenda w PRL, eds. S. Ligarski, M. Siedziako, Szczecin 2014.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2020.49.425-464
Data publikacji: 2020-12-21 13:06:12
Data złożenia artykułu: 2018-10-10 11:20:09
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2020 Robert Skobelski
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.