Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Wokół dyskusji o przedwojennej inteligencji, uniwersytetach i wreszcie robotnikach na uniwersytetach (1945 - 1956). Uwag kilka
Streszczenie w języku polskim
Nawet Karol Marks miał problem z określeniem położenia inteligencji – tak w ustroju kapitalistycznym, jak i w planowanym społeczeństwie bezklasowym. Włodzimierz Lenin, praktyk rewolucji, zredukował zaś tę niegdyś opiniotwórczą warstwę do roli fachowców/ specjalistów o wąskim zakresie wiedzy i przede wszystkim o określonym pochodzeniu społecznym. W ten sposób robotnicy i chłopi – w niniejszym tekście skupiam się na robotnikach – trafili na uniwersytety. Komuniści „zorganizowali” im awans społeczny, próbując równocześnie zmodyfikować dotychczasowy etos inteligenta. Procesy te odbyły się najpierw w Związku Radzieckim, natomiast po II wojnie światowej komuniści usiłowali naśladować te wzorce we wszystkich krajach znajdujących się pod dominacją Moskwy. W związku z tym i Polska stała się obszarem takiego eksperymentu, będącego w gruncie rzeczy wyrafinowaną metodą zniewolenia Polaków. Eksperyment ów miał różne fazy i różne nasilenia. Najbardziej intensywnie ingerowano w tkankę inteligencką w okresie stalinowskim.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Prasa
„Kuźnica” (1945–1956)
„Nowe Drogi” (1947–1956)
„Nowa Kultura” (1950–1956)
„Odrodzenie” (1944–1950)
„Wiadomości Uniwersyteckie” (2009)
„Życie Nauki” (1946–1953)
„Życie Szkoły Wyższej” (1953–1956)
Źródła drukowane
Gomułka W. „Wiesław”, Ku nowej Polsce. Sprawozdanie polityczne i przemówienia na I Zjeździe PPR, Katowice 1945.
Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego za lata akademickie 1945/1946–1955/1956, Kraków 1971.
Lenin W., Treść ekonomiczna narodnictwa i jej krytyka w książce P. Struwego, Warszawa 1950.
Spętana akademia. Polska Akademia Nauk w dokumentach władz PRL. Materiały partyjne 1956–1986, t. 2, red. P. Pleskot, T.P. Rutkowski, Warszawa 2012.
Opracowania
Bailes K.E., Technology and Society under Lenin and Stalin. Origins of the Soviet Technical Intelligentsia, 1917–1941, Princeton University Press, 1978.
Baranowski B., Trudne lata Uniwersytetu Łódzkiego (1944–1956), Łódź 1990.
Baumeister R.F., Leary M.R., The need to belong: Desire for interpersonal attachments as a fundamental, „Psychologicall Bulletin” 1995, 117.
Biliński P., Władysław Konopczyński: historyk i polityk II Rzeczypospolitej (1880–1952), Warszawa 1999.
Bloch M., Królowie cudotwórcy: studium na temat nadprzyrodzonego charakteru przypisywanego władzy królewskiej zwłaszcza we Francji i Anglii, Warszawa 1998.
Cacioppo J.T., Hawkley L.C., Perceived social isolation and cognition, „Trends in Cognitive Sciences” 2009, 13.
Chałasiński J., Przeszłość i przyszłość inteligencji polskiej, Warszawa 1958.
Connelly J., Zniewolony uniwersytet. Sowietyzacja szkolnictwa wyższego w Niemczech Wschodnich, Czechach i Polsce 1945–1956, Warszawa 2014.
Gałaszewska-Chilczuk D., Wołoszyn J.W., Od przedszkolaka do studenta. Kryteria selekcji społecznej i politycznej w edukacji lat 1947–1956, Lublin 2012.
Goćkowski J., Życie uczonych w realnym leninizmie, w: PRL z pamięci, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne”, red. C. Robotycki, 2001, 36.
Grant N., Society, Schools and Progress in Eastern Europe, Oxford 1969.
Herczyński R., Spętana nauka. Opozycja intelektualna w Polsce 1945–1970, Warszawa 2008.
Hirszowicz M., Pułapki zaangażowania. Intelektualiści w służbie komunizmu, Warszawa 2001.
Hübner P., I kongres nauki polskiej jako forma realizacji założeń polityki naukowej państwa ludowego, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1983.
Hübner P., Nauka polska po II wojnie światowej – idee i instytucje, Warszawa 1987.
Hübner P., Polityka naukowa w Polsce w latach 1944–1953. Geneza systemu, t. 1, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992.
Hübner P., Stalinowskie „czystki” w nauce polskiej, w: Skryte oblicze systemu komunistycznego. U źródeł zła, red. R. Bäcker et al., Warszawa 1997.
Jastrzębski J., Państwowe szkolnictwo akademickie II Rzeczypospolitej. Zagadnienia systemowe, Kraków 2013.
Kersten K., Nauka polska 1939–1956 wobec totalitaryzmów, w: K. Kersten, Pisma rozproszone, wybór i przygotowanie do druku T. Szarota, D. Libionka, Warszawa 2005.
Kita J., Uniwersytet Łódzki w latach 1945–1995, Łódź 1996.
Konopczyński W., Zadania nauki historycznej w Polsce dzisiejszej, „Nauka Polska. Jej potrzeby, organizacja i rozwój” 1947, XXV.
Kowalska E.M., Wilhelm von Humboldt: życie, dzieło, mit, Rzeszów 2006.
Köhler P., Łysenkizm w Polsce na tle ówczesnej sytuacji politycznej, w: Studia nad łysenkizmem w polskiej biologii, red. P. Köhler, Kraków 2013.
P. Köhler, Polska botanika łysenkowska, w: Studia nad łysenkizmem w polskiej biologii, red. P. Köhler, Kraków 2013.
Krasiewicz B., Odbudowa szkolnictwa wyższego w Polsce Ludowej w latach 1944–1948, Wrocław 1976.
Krótki słownik filozoficzny, Warszawa 1955.
Kruszyński M., Maria Curie-Skłodowska i uniwersytet jej imienia – Lublin, rok 1944, „Annales UMCS”, sec. F, 2011, 66, 1.
Kruszyński M., Polski świat akademicki po II wojnie światowej (1944/45–1956). Wyzwania, dylematy, strategie przetrwania, w: Druga wojna światowa. Wybrane zagadnienia konfliktu międzynarodowego, red. W. Kozyra, I. Lasek-Surowiec, A.M. Zaręba, Chełm 2015.
Kruszyński M., Towarzystwo Przyrodników Marksistów przy UMCS w Lublinie, „Rocznik Lubelski” 2012, 38.
Kruszyński M., Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w latach 1944–1989. Zarys funkcjonowania uczelni w warunkach PRL, Lublin 2015.
Kruszyński M., „Własna inteligencja”. O społecznej bazie i roli inteligencji w Polsce (1944–1956), w: „Rewolucja społeczna” czy „dzika przebudowa”? Społeczne skutki przekształceń własnościowych w Polsce (1944–1956), red. T. Osiński, Lublin 2016.
Kula M., Dobrymi chęciami piekło wybrukowane. Refleksje nad Marksistowskim Zrzeszeniem Historyków, w: Społeczeństwo w dobie przemian: wiek XIX i XX: księga jubileuszowa profesor Anny Żarnowskiej, red. M. Nietyksza, Warszawa 2003.
Malarczyk J., Powstanie i organizacja Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w świetle źródeł, Lublin 1968.
Malarczyk J., Powstanie i rozwój Uniwersytetu, w: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej 1944–1979, red. W. Skrzydło, R. Orłowski, G.L. Seidler, Lublin 1979.
Malarczyk J., UMCS w okresie PKWN, „Rocznik Lubelski” 1966, 7.
Malarczyk J., Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, w: Sto sześćdziesiąt cztery dni „Polski Ludowej”, red. A. Bogusz, Lublin 1964.
Mały słownik języka polskiego PWN, red. E. Sobol, Warszawa 1993.
Manturzewska M., Mieczysław Choynowski – twórca polskiej psychometrii 1 XI 1909 – 1 X 2001, https://www.kul.pl/files/714/media/3.45.2002.art.1.pdf..pdf [dostęp: 2 I 2015].
Mauersberg S., Nauka i szkolnictwo wyższe w latach 1939–1951, w: Historia nauki polskiej, t. 5: 1918–1951, red. Z. Skubała-Tokarska, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992.
Mazur M., O człowieku tendencyjnym… Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944–1956, Lublin 2009.
Mazur M., Zetempowiec jako oficjalny wzorzec „nowego człowieka” okresu stalinowskiego, w: Organizacje młodzieżowe w XX wieku. Struktury, ideologia, działalność, red. P. Tomaszewski, M. Wołos, Toruń 2008.
Paczkowski A., Trzy twarze Józefa Światły, Warszawa 2009.
Palska H., Ideologia komunistyczna a problem inteligencji, w: Rzeczpospolita utracona. Następstwa nazizmu i komunizmu na ziemiach polskich, red. J. Eisler, K. Rokicki, Warszawa 2010.
Palska H., Nowa inteligencja w Polsce Ludowej. Świat przedstawień i elementy rzeczywistości, Warszawa 1994.
Palska H., Walka o kadry i pierwsze rzesze „wykształciuchów”. Nowa inteligencja w stalinizmie, w: Inteligencja w Polsce. Specjaliści, twórcy, klerkowie, klasa średnia?, red. H. Domański, Warszawa 2008.
Pleskot P., Państwo a środowiska naukowe w latach 1945–1956 (zarys problemu), w: Aparat represji wobec inteligencji w latach 1945–1956, red. R. Habielski, D. Rafalska, Warszawa 2010.
Pluciński P., Uniwersytet i duch epoki. Wątpliwości wokół starej idei w nowych kontekstach, w: Wiedza. Ideologia. Władza. O społecznej funkcji uniwersytetu w społeczeństwie rynkowym, Warszawa 2012.
Rokicki K., Literaci. Relacje między literatami a władzami PRL w latach 1956–1970, Warszawa 2011.
Romek Z., Olgierd Górka: historyk w służbie propaństwowej (1908–1955), Warszawa 1997.
Rosner A., Bogusław Leśnodorski, w: Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808–2008, red. G. Bałtruszajtys, Warszawa 2008.
Rutkowski T.P., Nauki historyczne w Polsce w latach 1944–1970: zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa 2007.
Salmonowicz S., Profesorowie i studenci w dobie stalinizmu w Polsce (1944–1956), w: Polacy wobec PRL. Strategie przystosowawcze, red. G. Miernik, Kielce 2003.
Schaff A., Narodziny i rozwój filozofii marksistowskiej, Warszawa 1950.
Scott J.C., Seeing Like a State. How Certain Schemes to Improve the Human Condition Have Failed,New Haven–London 1998.
Siewierski T., Komuniści i historycy. Polski ruch robotniczy w badaniach uczonych w PRL – wybrane aspekty, w: Partia komunistyczna w Polsce. Struktury – Ludzie – Dokumentacja, red. D. Magier, Lublin–Radzyń Podlaski 2012.
Skrzydło W., Andrzej Burda (1913–1987), w: Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji UMCS 1949–2009, Lublin 2009.
Stobiecki R., Historia pod nadzorem, Łódź 1993.
Stobiecki R., Historiografia PRL. Ani dobra, ani mądra, ani piękna… ale skomplikowana, Warszawa 2007.
Stobiecki R., Historycy polscy wobec wyzwań XX wieku, Poznań 2014.
Stobiecki R., Między kontynuacją a dyskontynuacją, w: Humanistyka polska w latach 1945–1990, red. U. Jakubowska, J. Myśliński, Warszawa 2006.
Szumiło M., Roman Zambrowski 1909–1977. Studium z dziejów elity komunistycznej w Polsce, Warszawa 2014.
Troebst S., Komunistyczne konstrukcje narodu. Indygenizacja, przymusowa asymilacja/przymusowe przesiedlenia, separatystyczny nation building oraz ponadnarodowe koncepcje, w: Inżynieria społeczna. Między totalitarną utopią a cząstkowym pragmatyzmem, red. P. Madajczyk, P. Popieliński, Warszawa 2012.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika 1945–1955, red. R. Galon et al., Warszawa 1957.
Walczak M., Szkolnictwo wyższe i nauka polska w latach wojny i okupacji 1939–1945, Wrocław 1978.
Wrona J., Jedni głosują, a drudzy obliczają głosy (Wybory do Sejmu Ustawodawczego RP w 1947), „Annales UMCS”, sec. F, 1997/1998, 52, 53.
Zakrzewski M., Ontologia bezpieki – organa bezpieczeństwa w perspektywie leninowskiej teorii politycznej. Zarys zagadnienia, w: W stronę antropologii „bezpieki”. Nieklasyczna refleksja nad aparatem bezpieczeństwa w Polsce Ludowej, red. J. Syrnyk et al., Wrocław 2014.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2017.43.207-232
Data publikacji: 2018-02-24 20:38:27
Data złożenia artykułu: 2017-02-25 11:20:07
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2017 Marcin Kruszyński
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.