Krakowskie prognozy astrologiczne z końca XV i początków XVI wieku dotyczące „ludzi rozrywki” (artyści, bon vivants)

Sylwia Kamilla Konarska-Zimnicka

Streszczenie w języku polskim


Prognostyki astrologiczne (kalendarze, almanachy, iudicia) z tz w. epoki przedkopernikowskiejstanowią repozytorium wiedzy na temat życia codziennego (w szerokimkontekście) ludzi w średniowieczu. Z dzieł tego typu (między innymi) słynął Uniwersytetw Krakowie. Popularność tego typu tekstów przynosiła nie tylko sławę i pieniądzeich twórcom, ale także, a chyba przede wszystkim, pociechę i wsparcie przedstawicielomszeroko rozumianego społeczeństwa XV i początku XVI w., którzy byli przekonani,że każdy aspekt ludzkiej egzystencji podlega wpływom ciał niebieskich. Astrologowiew swoich prognozach na nadchodzący rok nie tylko uwzględniali niemal wszystkie dziedzinyludzkiego życia, ale co ważne, kierowali je do wszystkich grup społecznych, w tymkrólów i książąt, arystokratów i duchownych, wojowników i kupców, kobiet i dzieci,mieszkańców sąsiednich krajów, ludzi różnych narodowości i wyznań (zwłaszcza Żydów,Turków i Tatarów). Prognozy astrologiczne przygotowywano również dla tz w. ludzirozrywki (animatorów, wykonawców, artystów). Często poświęcano im osobne ustępy,analizując nadchodzące układ ciał niebieskich pod kątem powodzenia (lub jego braku)planów życiowych i aspiracji zawodowych przedstawicieli tej właśnie grupy społecznej.Ten właśnie wątek jest mott em przewodnim artykułu.

Słowa kluczowe


astrologia; uniwersytet krakowski; prognostyki astrologiczne; ludzie zabawy

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


Abū Maʿshar, The Abbreviation of the Introduction to Astrology. Together with the Medieval Latin Translation of Adelard of Bath, red. Ch. Burnett, K. Yamamoto, M. Yano, Leiden–New York 1994 (Islamic Philosophy, Theology and Science. Texts and Studies, red. H. Daiber, D. Pingree, vol. 15).

Celichowski Z., Dwa Kalendarze Polskie na rok 1528 i 1529 według egzemplarzy biblioteki Kórnickiej [!], Poznań 1874.

Codex diplomaticus Universitatis Studii Generalis Cracoviensis continet privilegia et documenta quae res gestas academiae eiusque beneficia illustrant, Pars tertia: Ab Anno 1471 ad Annum 1506, Cracovia 1880.

Codex diplomaticus Universitatis Studii Generalis Cracoviensis continet privilegia et documenta quae res gestas academiae eiusque beneficia illustrant, Pars quarta: Ab Anno 1507 ad Annum 1548, Cracovia 1884.

Jan Virdung z Hasfurtu, Practica Cracoviensis pro anno Christi millesimo quadringentesimo nonogesimo primo currente, Lipsia: Konrad Kachelofen, 1491, Biblioteka PAN w Kórniku, inc. Qu. 60.

Michał Falkener z Wrocławia, Introductorium astronomie Cracoviense elucidans almanach, czyli kompendium wiedzy astrologicznej, tłum. i oprac. S. Konarska-Zimnicka, oprac. P. Piotrowski, Warszawa 2014.

Michał z Wiślicy, Praktyka gwiazd biegu po polsku w Krakowie uczyniona na rok 1536. Kraków, Florian Ungler, [1535/1536]. 16°, red. K. Meller, W. Wydra, Poznań 2008 (Bibliotheca Paleotyporum in Lingua Polonica Impressorum. Libri Librorum, red. W. Wydra).

Mikołaj z Toliszkowa, Iudicium celebratissime Vniuersitatis Cracouiensis […] in annum Domini millesimum quingentesimum sedecimum editum, Cracovia: Ioannes Haller, Florianus Ungler, Kraków 1516 (?), Biblioteka PAN w Kórniku, st. dr. cim. Qu. 2112.

Mikołaj z Toliszkowa, Iudicium celebratissime Vniuersitatis Cracoviensis […] in annum Domini M.D.XIIII editum, Cracovia: Ioannes Haller, 1513, Biblioteka UMCS, st. dr. 229.

Mikołaj z Toliszkowa, Judicium celebratissime Universitatis Cracoviensis [...] ad annum Domini milesimum [!] quingentesimum vigesimum tertium, Cracovia: Hieronymus Vietor, 1523, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, st. dr. 400629.

Mikołaj z Toliszkowa, Judicium celebratissime Vniuersitatis Cracouiensis [...] ad annum Domini 1518 recollectum, Cracovia: Ioannes Haller, 1518, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, st. dr. 400623.

Mikołaj Prokopiades z Szadka, Judicium astrologicum anni M.D.XXV […] elaboratum, Cracovia: Hieronymus Vietor, 1524, Biblioteka PAN w Kórniku, st. dr. cim. Qu. 2152.

Mikołaj Prokopiades z Szadka, Judicium astrologicum coniunctionis minoris Saturni et Jovis, Cracovia: Ioannes Haller, 1524, Biblioteka PAN w Kórniku, st. dr. cim. Qu. 2087.

Mikołaj Prokopiades z Szadka, Juditium astronomicum [...] pro anno Christi MDXXI, fideliter calculatum (Cracovia: Hieronymus Vietor, 1521), Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, st. dr. 400626.

Mikołaj Prokopiades z Szadka, Pronosticon accidentium ex syderali dispositione anni Domini 1520 […] in Studio Cracoviensi editum, Cracovia: Hieronymus Vietor, 1519, Biblioteka Narodowa, XVI. Qu. 6068.

Mikołaj Prokopiades z Szadka, Pronosticon judiciaale [!] futurorum eventuum anno Domini 1519, Cracovia: Ioannes Haller, Hieronymus Vietor, 1518–1519, Biblioteka PAN w Kórniku, st. dr. cim. Qu. 2135.

Privilegia Typographica Polonorum. Polskie przywileje drukarskie 1493–1793, red. M. Juda. Lublin 2010.

Ptolemy, Tetrabiblos, tłum. F. E. Robbins, Harvard 1990 (Loeb Classical Library, 435).

Ariès P., Centuries of Childhood: A Social History of Family Life, trans. R. Baldick, New York 1962.

Bochenek K., Michał Falkener z Wrocławia – osoba i dzieło, „Sofia. Pismo Filozofów Krajów Słowiańskich” 2005, 5.

Geary P., Living with the Dead in the Middle Ages, Ithaca 1994.

Geremek B., Człowiek marginesu w średniowieczu, „Przegląd Historyczny” 1989, 80, 4.

Gliściński K., Wszystkie prawa zastrzeżone. Historia sporów o autorskie prawa majątkowe, 1469–1928, Warszawa 2016.

Głowiński Michał et al., Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1988.

Hajdukiewicz L., Michał z Wiślicy, w: Polski słownik biograficzny, t. 20, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków– Gdańsk 1975.

Hajdukiewicz L., Mikołaj z Tuliszkowa, w: Polski słownik biograficzny, t. 21, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1976.

Homo ludens. Zabawy i rozrywki na co dzień i od święta w dziejach krajów Europy Środkowej i ich sąsiadów, red. A. Teterycz-Puzio, W. Bejda, L. Kościelak, Słupsk 2017.

Janik M., Staropolski kalendarz prognostykarski jako urządzenie komunikacyjne, w: Kalendarze staropolskie, red. I. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa 2013.

Juda M., Przywileje drukarskie jako źródło do dziejów książki, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia” 1990, 45.

Juda M., Przywileje drukarskie w Polsce, Lublin 1992.

Kawecka-Gryczowa A., Rola drukarstwa polskiego w dobie Odrodzenia, Warszawa 1954.

Konarska-Zimnicka S. „Secta Saturno dedicata” – czyli los Żydów zapisany w gwiazdach (w świetle wybranych źródeł astrologicznych przełomu XV i XVI wieku), „Kwartalnik Historii Żydów” 2016, 260, 4.

Konarska-Zimnicka S., Astrologica Michała z Wiślicy. Przegląd twórczości, „Z Dziejów Regionu i Miasta. Rocznik Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Skarżysku-Kamiennej” 2012, 3.

Konarska-Zimnicka S., Michał Falkener z Wrocławia – życie i twórczość, w: Michał Falkener z Wrocławia, Introductorium astronomie Cracoviense elucidans almanach, czyli kompendium wiedzy astrologicznej, tłum. i oprac. S. Konarska-Zimnicka, oprac. P. Piotrowski, Warszawa 2014.

Konarska-Zimnicka S., Piotrowski P., Albumasar i jego „Ysagoga minor”, Kielce 2020.

Konarska-Zimnicka S., „Wenus panią roku, Mars towarzyszem…”. Astrologia w Krakowie XV i początku XVI wieku, Kielce 2018.

Konarska-Zimnicka S., Taniec w Polsce średniowiecznej. Świadectwo źródeł pisanych, Kraków–Kielce 2009.

Kossakowska-Jarosz K., Kalendarz. Spory terminologiczne, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filologia Polska” 1993, 33.

Lepszy L., Lud wesołków w dawnej Polsce, Kraków 1899.

Markowski M., Astronomie an der Krakauer Universität im XV. Jahrhundert, w: The Universities in the Late Middle Ages, ed. J. Ijsewij, J. Paquet, Leuven 1978 (Mediaevalia Lovaniensia, Series I, Studia 6).

Markowski M., Kształtowanie się krakowskiej szkoły astronomicznej, w: J. Dobrzycki, M. Markowski, T. Przypkowski, Historia astronomii w Polsce, t. 1, red. E. Rybka, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975.

Markowski M., Powstanie pełnej szkoły astronomicznej w Krakowie, w: J. Dobrzycki, M. Markowski, T. Przypkowski, Historia astronomii w Polsce, t. 1, red. E. Rybka, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975.

Markowski M., Stopniowa przewaga astrologii nad astronomią w pierwszej połowie XVI wieku w Uniwersytecie Krakowskim, w: J. Dobrzycki, M. Markowski, T. Przypkowski, Historia astronomii w Polsce, t. 1, red. E. Rybka, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975.

Markowski M., Szczyt rozkwitu i międzynarodowego promieniowania krakowskiej szkoły astronomicznej, w: J. Dobrzycki, M. Markowski, T. Przypkowski, Historia astronomii w Polsce, t. 1, red. E. Rybka, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975.

Marszał T., Mikołaj Prokopowicz z Szadka astrolog, astronom, historyk nauki, miłośnik i znawca książki (1489–1564), „Biuletyn Szadkowski” 2009, 9.

Palacz R., Michał Falkener z Wrocławia. Stan badań, „Materiały i Studia Zakładu Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej” 1966, 6, 4.

Potkowski E., Piśmiennictwo masowe w początkach epoki nowożytnej. „Iudicia astrologica” z Krakowa, „Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi. Studia i Materiały” 2002, 20.

Potkowski E., Książka i pismo w średniowieczu. Studia z dziejów kultury piśmiennej i komunikacji społecznej, Pułtusk 2000.

Resnick I.M., Marks of Distinctions. Christian Perception of Jews in the High Middle Ages, Washington 2012.

Seruga J., Krakowskie kalendarze XVI wieku, Kraków 1913.

Steinmetz M., Johann Virdung von Hassfurt, seine Leben und seine astrologischen Flugschrifte, w: „Astrologi hallucinati”. Stars and the End of the World in Luthe’s Time, red. P. Zambelli, Berlin–New York 1986.

Waddell H., The Wandering Scholars, London 1932.

Wilska M., Błazen na dworze Jagiellonów, Warszawa 2001.

Zaremska H., Banici w średniowiecznej Europie, Warszawa 1993.

Zathey J., Per la storia dell’ambiente magico-astrologico a Cracovia nel Quattrocento, w: Magia, Astrologia e Religione nel Rinascimento. Convegno polacco-italiano (Varsavia: 25–27 settembre 1972), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974.

Zathey J., Z historii środowiska magiczno-astrologicznego w Krakowie w XV wieku, „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa” 1981, 8.

Żołądź-Strzelczyk Dorota, Dziecko w dawnej Polsce, Poznań 2002.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.475-490
Data publikacji: 2024-10-22 08:45:19
Data złożenia artykułu: 2023-01-04 10:12:56


Statystyki


Widoczność abstraktów - 67
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 39

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Sylwia Kamilla Konarska-Zimnicka

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.