Śmierć M. Licyniusza Krassusa: pomiędzy mors aurata a Bachantkami Eurypidesa

Paweł Madejski

Streszczenie w języku polskim


Pogrom rzymskich legii w bitwie pod Karrami (Carrhae) jest zazwyczaj postrzegany jako punkt zwrotny rzymskiego imperializmu. Jest to jednak pogląd nowożytny. Z punktu widzenia historiografii łacińskiej narracja o porażce służyła przede wszystkim uzasadnianiu kolejnych antypartyjskich posunięć militarnych lub dyplomatycznych. Z tego powodu łacińscy autorzy na plan pierwszy wysunęli temat zemsty. Co prawda najstarsze przekazy o bitwie i śmierci M. Licyniusza Krassusa (M. Licinius Crassus) nie zachowały się, ale na podstawie późniejszych informacji można zrekonstruować kierunki rozwoju narracji o zgonie triumwira i podstawowych czynnikach kształtujących ją. Wersje łacińskie podkreślały partyjską brutalność i podstępność mniej koncentrując się na osobie triumwira i porażce. Zbyt dokładna relacja nie była wskazana. Kładziono nacisk na wszelkie potknięcia Krassusa jako wodza, czyniąc go w ten sposób odpowiedzialnym za klęskę. Był to standardowy wybieg w przypadku narracji o militarnych niepowodzeniach. Krassus zmarł w sposób mało godny, nie pozostawiając po sobie żadnych ostatnich słów, nie zdobywając się na żaden symboliczny gest. Co gorsza, zginął podczas odwrotu. Greckie przekazy były nieco inne. Część podzielała wersje rzymskie i rzymski punkt widzenia. Podkreślano natomiast losy szczątków zabitego Rzymianina – zwłaszcza jego odciętej głowy. Najprawdopodobniej już Liwiusz znał opowieść o wkładaniu w usta odciętej głowy złota, ale moralizatorskie przesłanie tej sceny zostało rozwinięte nieco później przez autorów łacińskich i greckich i przyniosło około IV w. informację o Krassusie wziętym do niewoli żywcem, któremu dopiero później wlano do ust stopione złoto.

Słowa kluczowe


Carrhae; M. Licinius Crassus; Parthians; Roman historiography; Greek historiography; death; decapitation

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


Printed sources

Alighieri Dante, La Divina comedia, Roma 2017.

Ammianus Marcellinus, Rerum gestarum libri qui supersunt, ed. W. Seyfarth, Leipzig 1978.

Annaeus Florus L., Epitome rerum Romanarum/Epitome of Roman history, ed. E. Seymour Forster, London 1929.

Annaeus Lucanus M., Belli civilis libri decem, ed. A.E. Housman, London 1926.

Annaeus Seneca, Oratorum et rhetorum, sententiae, divisiones, colores, ed. A.G. Kiessling, Lipsiae 1872.

Appiani, Historia Romana, vol. 1, ed. P. Viereck, Lipsiae 1939.

Athenaeus, Deipnosophistae, ed. G. Keibel, Leipzig 1887–1890.

C. Sollius Apollinaris Sidonius, ed. P. Mohr, Lipsiae 1895.

Caecilius Plinius Secundus C., Naturalis historia, ed. C. Mayhoff, Lipsiae 1897–1933.

Cassius Dio Cocceianus, Historiarum Romanarum quae supersunt, ed. V.P. Boissevain, Berolini 1895–1931.

Cornelius Fronto M., Epistulae, ed. M.P.J. van den Hout, Leiden 1974.

Cornelius Tacitus, Annales, ed. H. Heubner, Leipzig 1994.

Diodorus, Bibliotheca historica, rec. C.T. Fisher, Lipsiae 1859.

Eutropius, Breviarium ab urbe condita, rec. C. Santini, Leipzig 1979.

Flavius Iosephus, Antiquitatum Iudaicarum libri, rec. W. Dindorff, Paris 1845.

Fulgentius mythographus, De aetatibus mundi et hominis, in: Fulgentii Planciadis Opera, ed. R. Helm, Leipzig 1898.

Gellius Aul., Noctes Atticae, ed. C. Hosius, Lipsiae 1903.

Herodotus, Historiae, rec. K. Hude, Oxonii 1912.

Hieronymus, Chronicon Eusebii, ed. R. Helm, Berlin 1913.

Horatius Flaccus Q., Opera, ed. F. Klinger, Leipzig 1982.

Iordanes, Romana et Getica, ed. Th. Mommsen, Berolini 1882 (Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi 5,1).

Iulius Solinus C., Collectanea rerum mirabilium, ed. K. Brodersen, Darmstadt 2014.

Iustinus Iunianus M., Epitoma historiarum Philippicarum Pompei Trogi, ed. O. Seel, Leipzig 1985.

Luciani Samosatensis Opera, vol. 1–3, ed. K. Jacobitz, Leipzig 1896–1913.

Orosius, Historia adversus paganos libri VII, ed. C. Zangemeister, Lipsiae 1889.

Ovidius Naso P., Fastorum libri VI, eds. E.H. Alton et al., Leipzig 2005.

Plutarchus, Vitae parallelae, ed. C. Sinteis, Lipsiae 1864–1884.

Polyaenus, Stratagematon libri octo, ed. J. Melber, Leipzig 1887.

Propertius Sex., Elegiarum libri IV, ed. P. Fedeli, Bonn 2006.

Sallustius Crispus C., Catilina, Iugurtha, ex historiis orationes et epistulae, ed. A. Eussner, Lipsiae 1917.

Servius Maurus Honoratus, In Vergilii carmina commentarii, eds. G. Thilo, H. Hagen, Lipsiae 1881.

Strabo, Geographica, ed. A. Meinecke, Lipsiae 1904–1909.

Terentius Varro M., Saturarum Menippearum fragmenta, ed. R. Astbury, Leipzig 1985.

The Breviarium of Festus, ed. J.W. Eadie, London 1967.

The Fragments of the Roman Historians, vol. 1–3, ed. T. J. Cornell, Oxford 2013.

Tullius Cicero M., Academica, Tusculanae disputationes, ed. C.F.W. Müller, Lipsiae 1904.

Tullius Cicero M., De divinatione, de fato, Timaeus, ed. R. Giomini, Leipzig 1975.

Tullius Cicero M., De officiis, de virtutibus, ed. C. Atzert, Leipzig 1971.

Tullius Cicero M., Epistulae ad Atticum, ed. D.R. Shackleton Bailey, vol. 1–7, Cambridge 1965–1970.

Tullius Cicero M., Epistulae ad familiares, vol. 1–2, ed. D.R. Shackleton Bailey, Oxfrod 1977.

Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium libri novem cum Iulii/paridis et Ianuarii Nepotiani epitomis, ed. C. Kempf, Stuttgart 1966.

Velleius Paterculus, Historiarum libri duo, ed. W.S. Watt, Leipzig 1989.

Studies

Adcock F.E., Marcus Crassus, Millionaire, Cambridge 1966.

Arnaud P., Les guerres parthiques de Gabinius et de Crassus et la politique occidental des Parthes Arsacides entre 70 et 53 av. J.-C., ‘Electrum’ 1998, 2.

Ash R., Shadow-Boxing in the East: the Spectacle of Romano-Parthian Conflict in Tacitus, in: War as Spectacle: Ancient and Modern Perspectives on the Display of Armed Conflict, eds. A. Bakogianni, V.M. Hope, London 2015.

Babnis T., Augustan Poets on the Roman-Parthian Treaty of 20 BC, ‘Classica Cracoviensia’ 2017, 20.

Ballesteros Pastor L., Troy Between Mithridates and Rome, in: Mithridates VI and the Pontic kingdom, ed. J. Munk Højte, Aarhus 2009.

Braund D., Dionysiac Tragedy in Plutarch, Crassus, ‘Classical Quarterly’ 1993, 43.

Cameron H., Making Mesopotamia: Geography and Empire in a Romano-Iranian Borderland, Leiden 2019.

Chrościcki J.A., Najstarsze przedstawienie ‘Śmierci króla Władysława III po Warną’ – na rysunku Jacopo Belliniego, in: Aetas media, aetas moderna: studia ofiarowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, eds. A. Bartoszewicz et al., Warszawa 2000.

Geist R., Der gescheiterte Feldherr (dux ferox): der besiegte römische Feldherr als literarische Figur bei römischen Niederlagen, dargestellt an ausgewählten schweren Niederlagen von der frühen Republik bis zu Augustus, Frankfurt 2009.

Green T.M., The City of the Moon God: Religious Traditions of Harran, Leiden 1992.

Harris M.H., Hebraic Literature: Translations from the Talmud, Midrashim and Kabbala, London 1901.

Hekster O., Kaizer T., An Accidental Tourist? Caracalla's Trip to the Temple of the Moon at Carrhae/Harran, ‘Ancient Society’ 2012, 42.

Kemzis A.M., Lucian, Fronto, and the Absence of Contemporary Historiography under the Antonines, ‘American Journal of Philology’ 2010, 131, 3.

Klebs E., Apollonius 60, in: Real-Encyclopädie der klassischen Altertumswissenschaft, vol. 2, Stuttgart 1895.

Kryśkiewicz H.L., Signa recepta w starożytnym Rzymie 20 roku przed Chrystusem: kontekst polityczny oraz ideologiczny sukcesu, Szczecin 2016.

Kubińska O., Przybyłem tu by umrzeć: relacje z placów straceń, Gdańsk 2013.

Lintott A.W., A Historian in Cicero: ad Familiares – P. Licinius (?) Apollonius, ‘Rheinisches Museum für Philologie’ 1976, 119, 4.

Maciuszak K., Średnioperski poemat ‘Drzewo asyryjskie’ i jego partyjska geneza, Kraków 2007.

Madejski P., Exercises in Loss or Absence? Ancient Historiography and the Marcomannic Wars, in: Marcomannic Wars and Antonine Plague: selected essays on two disasters that shook the Roman World, eds. M. Erdrich et al., Brno–Lublin 2020.

Maksymiuk K., Geography of Roman-Iranian Wars: Military Operations of Rome and Sasanian Iran, Siedlce 2015.

Mallan Ch., The Parthica of Pseudo-Appian, ‘Historia’ 2017, 66, 3.

Mattern S.P., Rome and the Enemy: Imperial Strategy in the Principate, Berkeley 1999.

Mattern-Parkes S.P., The Defeat of Crassus and the Just War, ‘Classical World’ 2003, 96.

Mayor A., The Poison King: the Life and Legend of Mithridates, Rome's Deadliest Enemy, Princeton 2010.

Miziołek J., The Punishment of Licinius Crassus and Other Exempla Iustitiae at the Artus Court in Gdańsk in the Context of the Netherlandish, German, and Italian Art, ‘Quaestiones Medii Aevii Novae’ 2005, 10.

Muccioli F., La testa mozza di Crasso (Plut., Cras. 32–33): a proposito di un libro recente sulla bataglia di Carre, ‘Electrum’ 2012, 19.

Nakonieczna-Szkutak K., Triumwirowie i triumwiraty w mowach i pismach Cycerona, Katowice 2010.

Nikonorov V.P., Apollodorus of Artemita and the Date of his Parthica Revisited, ‘Electrum’ 1998, 2.

Olbrycht M.J., Imperium Parthicum: kryzys i odbudowa państwa Arsakidów w pierwszej połowie pierwszego wieku po Chrystusie, Kraków 2013.

Pelling C., Plutarch and History: Eighteen Studies, Swansea 2011.

Piegdoń M., Krassus: polityk niespełnionych ambicji, Kraków 2014.

Pierzak D., Ab inferis ad rostra: przywoływanie zmarłych w retoryce rzymskiej okresu republikańskiego, Katowice 2019.

Popławski M.S., Polityczna publicystyka w dobie Cezara i Augusta, Lublin 1935.

Potkowski E., Warna 1444, Warszawa 1990.

Prauscello L., Singing Alexandria: Music Between Practice and Textual Transmission, Leiden 2006.

Proc B., Plutarch z Cheronei: żywot Artakserksesa: wstęp, tekst grecki, przekład, komentarz, Lublin 2019.

Rawson E., Crassorum funera, ‘Latomus’ 1982, 41, 3.

Regling K., Crassus’ Partherkrieg, ‘Klio’ 1907, 7.

Regling K., De belli Parthici Crassiani fontibus, Berlin 1899.

Reinhold M., An Historical Commentary on Cassius Dio's Roman History: Books 49–52 (36–29 B.C.), Atlanta 1988.

Rosenstein N., Imperatores victi: Military Defeat and Aristocratic Competition in the Middle and Late Republic, Berkeley 1990.

Sampson G.S., The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae & the Invasion of the East, Barnsley 2015.

Sanford E., Roman Avarice in Asia, ‘Journal of Near Eastern Studies’ 1950, 9, 1.

Sauer K., Untersuchungen zur Darstellung des Todes in der griechisch – römischen Geschichtsschreibung, Frankfurt 1930.

Schoff W.H., Parthian Stations by Isidore of Charax, Philadelphia 1914.

Smith C.J., P. Licinius Apollonius, in: The Fragments of the Roman Historians, vol. 1, Introduction, ed. T.J. Cornell, Oxford 2013.

Stoll O., Vestigia cladis: Roms Umgang mit militärischen Misserfolg, Berlin 2019.

Syme R., Anatolica: Studies in Strabo, Oxford 1995.

Tarn W.W., The Greeks in Bactria and India, London 1951.

ten Cate Fennema H., Quaestiones Parthicae, Nijmegen 1882.

Traina G., Imperial Views on the Battle of Carrhae, in: War in Words: Transformations of War from Antiquity to Clausewitz, eds. M. Formisano, H. Böhme, Berlin 2010.

Traina G., La resa di Roma: 9 giugno 53 a.C., battaglia a Carre, Bari 2010.

Traina G., Note in margine alla battaglia di Carre, ‘Electrum’ 2009, 15.

van de Groot F.R.W., ten Berge R.L., Vos R., Molten Gold Was Poured Down His Throat until His Bowels Burst, ‘Journal of Clinical Pathology’ 2003, 56.

van Hooff A.J.L., From Autothanasia to Suicide: Self-Killing in Classical Antiquity, London 1990.

Weggen K., Der lange Schatten von Carrhae: Studien zu M. Licinius Crassus, Hamburg 2011.

Wheeler E.L., Polyainos: scriptor militaris, in: Polyainos: neue Studien, ed. K. Brodersen, Berlin 2010.

Wisseman M., Die Parther in der augusteischen Dichtung, Frankfurt 1982.

Zadorojniy A.V., Tragedy and Epic in Plutarch's Crassus, ‘Hermes’ 1997, 125.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2020.49.41-60
Data publikacji: 2020-12-21 13:05:12
Data złożenia artykułu: 2020-01-07 19:30:30


Statystyki


Widoczność abstraktów - 1915
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 664

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2020 Paweł Madejski

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.