Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
4 Dywizja Strzelców na Kubaniu i w Odessie jako element Armii Polskiej we Francji (1918–1919)
Streszczenie w języku polskim
Artykuł opisuje historię 4 Dywizji Strzelców dowodzonej przez generała Lucjana Żeligowskiego. Powstała ona jesienią 1918 r. na Kubaniu w południowej Rosji. Podlegała początkowo dowództwu rosyjskiej Armii Ochotniczej, lecz niebawem stała się częścią Armii Polskiej we Francji. Po podpisaniu we wrześniu 1918 r. umowy pomiędzy rządem francuskim a Komitetem Narodowym Polski – 4 Dywizja Strzelców została podporządkowana dowództwu wojsk sprzymierzonych i w grudniu przetransportowana do Odessy. W toku rozmów z rządem francuskim ustalono, iż od stycznia 1919 r. pełne zaopatrzenie dywizji miała przejąć na siebie strona francuska. Wówczas też dywizja została podporządkowana pod względem operacyjnym Naczelnemu Dowódcy Sił Sprzymierzonych na Bałkanach. Dywizja stała się odtąd oficjalnie częścią Armii Polskiej we Francji. Równocześnie jednak generał Lucjan Żeligowski nawiązał bliskie kontakty z dowództwem Wojska Polskiego w Warszawie i de facto podporządkował się władzy Józefa Piłsudskiego, jako Naczelnego Wodza. 4 Dywizja Strzelców powróciła ostatecznie do Polski w czerwcu 1919 r., gdzie została przeformowana na 10 Dywizję Piechoty. Zakończyło to istnienie 4 Dywizji Strzelców, która jako jedyny polski związek taktyczny powstały w Rosji powrócił do Polski.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Archival sources
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego:
Dowództwo Armii Generała Hallera, ref. no. I.123.1.
Dowództwo I korpusu Armii Generała Hallera, ref. no. I.123.2.
Dywizja Strzelców, ref. no. I.122.81.
Oddział I Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego 1918–1921, ref. no. I.301.7.
Dywizja Piechoty, ref. no. I.313.10.
Printed sources
Brzeszczyński S., Dzika Dywizja. Wspomnienia 1918–1922, Warszawa–Kraków 2017.
Denikin A.I., Ocherki russkoy smuty, vol. 2, Minsk 2017.
Denikin A.N., Lampe A.A., Tragediya Beloy Armii, Moskva 1991.
‘Dziennik Rozkazów Wojskowych’ 1919, 2, 88.
Haller J., Pamiętniki. Z wyborem dokumentów i zdjęć, Londyn 1964.
Lukomskiy A.S., Vospominaniya generala A.S. Lukomskogo: Period Yevropeyskoy voyny. Nachalo razrukhi v Rossii. Bor'ba s bol'shevikami, vol. 2, Berlin 1922.
Nałęcz-Małachowski S., Wspomnienia generała, Łódź 2003.
Pamiętniki generała broni Lucjana Żeligowskiego, ed. D. Fabisz, Warszawa 2014.
Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r. Dokumenty i materiały, vol. 1, Warszawa 1965.
Wrangel P., Wspomnienia, vol. 1, Warszawa 1999.
Studies
Armia Polska we Francji. Dzieje wojsk Generała Hallera na obczyźnie, ed. J. Sierociński, Warszawa 1929.
Bagiński H., Wojsko Polskie na Wschodzie 1914–1920, Warszawa 1921.
Bergel R., Dzieje II Korpusu Polskiego, Warszawa 1921.
Bułhak H., Stawecki P., Armia polska na ziemi francuskiej, in: Armia Polska we Francji 1917–1919. Materiały sympozjum z okazji 65 rocznicy powstania Armii Polskiej we Francji, Warszawa 1983.
Bułhak H., Stawecki P., Armia Polska we Francji (1917–1919). Szkic do dziejów, in: Polonia i odbudowa państwa polskiego w 1918 roku, ed. W. Śladkowski, Lublin–Warszawa 1991.
Chwalba A., 1919. Pierwszy rok wolności, Wołowiec 2019.
Czaykowski W., Zarys historii wojennej 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich, Warszawa 1928.
Czubiński A., Walka Józefa Piłsudskiego o nowy kształt polityczny Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1918–1921, Toruń 2002.
Faytel'berg-Blank V., Savchenko V., Odessa v epokhu voyn irevolyutsiy (1914–1920), Odessa 2008.
Gumowska B., Opowieść o gen. broni Lucjanie Żeligowskim, part 1, Lata 1865–1920, Bydgoszcz 1994.
Jarno W., Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918–1939, Łódź 2001.
Jarno W., Strzelcy Kaniowscy w latach 1919–1939, Warszawa 2004.
Kawalec T., Historia IV-tej Dywizji Strzelców generała Żeligowskiego w zarysie, Wilno–Kraków–Łódź 1921.
Kenez P., Civil War in South Russia 1919–1920, Berkeley 1977.
Kiszko-Zgierski H., Zarys historii wojennej 6 Pułku Ułanów Kaniowskich, Warszawa 1930.
Kochneva L.P., Rossiya v ogne Grazhdanskoy Voyny, Blagoveshchensk 2018.
Kozłowski W., Artyleria polskich formacji wojskowych podczas I wojny światowej, Łódź 1993.
Księga Chwały Piechoty, ed. E.Quirini, Warszawa 1937–1939.
Leczyk M., Komitet Narodowy Polski a Ententa i Stany Zjednoczone 1917–1919, Warszawa 1966.
Libert F., Zarys historii wojennej 31 Pułku Strzelców Kaniowskich, Warszawa 1928.
Lipiński W., Bajończycy i Armia Polska we Francji, ‘Bellona’ 1929, 33.
Lipiński W., Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905–1918, Warszawa 1990.
Mawdsley E., Wojna domowa w Rosji 1917–1920, Warszawa 2010.
McCauley M., Narodziny i upadek Związku Radzieckiego, Warszawa 2010.
McKeekin S., Rewolucja rosyjska. Nowa historia, Warszawa 2017.
Mędrzecki W., Niemiecka interwencja militarna na Ukrainie w 1918 roku, Warszawa 2000.
Miodowski A., Wychodźcze ugrupowania polityczne wobec idei polskiego wojska w Rosji w latach 1917–1918, Białystok 2002.
Niedolaz J., Zapomniana bitwa ‘Dzikiej Dywizji’, ‘Wojskowy Przegląd Historyczny’ 1995, 1–2.
Olszewski P., ‘Kwestia ukraińska’ w polityce Francji od schyłku 1917 r. do kwietnia 1919 r., ‘Piotrkowskie Zeszyty Historyczne’ 2011, 2.
Oplustill Z., Polskie formacje wschodnie 1918–1919, Warszawa 1922.
Orłowski M., Generał Józef Haller (1873–1960), Kraków 2007.
Papakin A., Polskie formacje wojskowe na Ukrainie 1917–1919, Warszawa 2018.
Pipes R., Rosja bolszewików, Warszawa 2005.
Radziwiłłowicz D., Błękitna Armia. W 80 rocznicę powstania, Warszawa 1997.
Radziwiłłowicz D., Polskie formacje zbrojne we Wschodniej Rosji oraz na Syberii i Dalekim Wschodzie w latach 1918–1920, Olsztyn 2009.
Revolyutsiya i grazhdanskaya voyna v rossii: sovremennaya istoriografiya. Sbornik statey, obzorov i referatov, ed. V.P. Lyubin, Moskva 2018.
Selitskiy A.I., Polyaki na Kubani. Istoricheskiye ocherki, Krasnodar 2008.
Skarzyński W., Armia Polska we Francji w świetle faktów, Warszawa 1929.
Smoliński A., Jazda Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od 12 X 1918 r. do 25 IV 1920 r., Toruń 2000.
Smoliński A., Powrót do kraju oddziałów jazdy sformowanych w ramach 4 Dywizji Strzelców Polskich oraz ich włączenie w skład Wojska Polskiego – 1919 r., ‘Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej’ 1999, 24, 158.
Solak A., Żołnierze Niepodległej. Polskie wojsko w Rosji 1914–1920, Kraków 2018.
Stewart G., The White Armies of Russia, New York 1933.
Swain G., Wojna domowa w Rosji, Warszawa 2007.
Tarasiuk D., Polski obóz narodowy w Rosji w latach 1917–1918, Lublin 2014.
Tsvetkov B.Zh., Belyye armii yuga Rossii, book 1, Moskva 2000.
Wierzchoś D., Generał Piotr Wrangel. Działalność polityczna i wojskowa w latach rewolucji i wojny domowej w Rosji, Kraków 2008.
Wrzosek M., Polski czyn zbrojny podczas pierwszej wojny światowej 1914–1918, Warszawa 1990.
Wrzosek M., Polskie korpusy wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, Warszawa 1969.
Wrzosek M., Wojskowość polska podczas pierwszej wojny światowej (1914–1918), in: Zarys dziejów wojskowości polskiej w latach 1864–1939, ed. P. Stawecki, Warszawa 1990.
Zaborowski W., Zarys historii wojennej 28 Pułku Strzelców Kaniowskich, Warszawa 1928.
Zamoyski J., Powrót na mapę. Polski Komitet Narodowy w Paryżu 1914–1919, Warszawa 1991.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2020.50.285-318
Data publikacji: 2020-12-28 11:40:17
Data złożenia artykułu: 2019-07-10 22:11:36
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2020 Witold Jarno
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.