Zjednoczone Koła Zjazdów Rolniczych – organizacja ziemian wschodniogalicyjskich (1905–1914)

Piotr Ruciński

Streszczenie w języku polskim


W 1905 r. we Lwowie powstało Koło Zjazdów Rolniczych – nieformalne stowarzyszenie, zainicjowane przez polityka i ekonomistę Jana Emanuela Rozwadowskiego. Jego celem było zaangażowanie ziemian – średnich właścicieli ziemskich – do wspólnej działalności samokształceniowej, rozwijanie ich zainteresowań rolniczych i gospodarczych. Wkrótce niewielką organizację przekształcono w Zjednoczone Koła Zjazdów Rolniczych – formalnie działające towarzystwo, stawiające sobie, poza wymienionymi, również zadania skoordynowanej pracy w społecznych i gospodarczych instytucjach Galicji oraz kształtowania ich polityki zgodnie z wypracowanymi wcześniej koncepcjami. Ideologicznie Zjednoczone Koła podlegały wpływom Narodowej Demokracji, choć liderzy środowiska, będący zarazem członkami lub sympatykami Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego, oddziaływanie to na ogół kamuflowali. Organizacji udało się osiągnąć znaczące sukcesy – m.in. zdobyć naczelne miejsce w korporacji rolniczej w Galicji Wschodniej – Galicyjskim Towarzystwie Gospodarskim oraz innych ważnych strukturach społecznych. Działanie ZKZR de facto zakończył wybuch I wojny światowej, członkowie stowarzyszenia odgrywali jednak znaczące role wśród ziemian małopolskich w II Rzeczypospolitej.

Słowa kluczowe


Galicja Wschodnia; Jan Emanuel Rozwadowski; rolnictwo; ziemiaństwo; Zjednoczone Koła Zjazdów Rolniczych

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Archiwum Narodowe w Krakowie:

Archiwum Dzikowskie Tarnowskich, sygn. 638, 954.

Archiwum Państwowe w Rzeszowie:

Archiwum Zarządu Dóbr Sędziszowskich hr. Potockich z Krzeszowic i hr. Tarnowskich z Dzikowa w Górze Ropczyckiej, sygn. 400.

Archiwum Polskiej Akademii Nauk:

Materiały Stanisława Kozickiego, sygn. 10.

Biblioteka Jagiellońska:

rkps 8113 III, Różne akta urzędowe z czasów namiestnictwa Michała Bobrzyńskiego (1908–1913). VIII Subwencja rządowa dla rolnictwa Rada Kultury Krajowej.

rkps 9812/III, Z opowiadań i ze wspomnień Felicji Skarbkowej.

Biblioteka Narodowa w Warszawie:

rkps akc. 8264, Karol Krusenstern, Mój pamiętnik.

rkps IV 9725, Antoni Górski: Praca o życiu politycznym w Galicji.

Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich:

rkps 7948/II, Korespondencja Rozwadowskich. Listy do Jana Rozwadowskiego. 1904–1934, t. 1–5.

rkps 7958/II, Korespondencja Rozwadowskich. Listy Jana Rozwadowskiego do żony Marii. 1911–1916, t. 1.

rkps 7999/II, Papiery Rozwadowskich. Materiały dotyczące Kół Zjazdów Rolniczych. Cz. 1. Akta Koła I-go Zjazdu. 1905–1912, t. 1.

rkps 7999/II, Materiały dotyczące Zjednoczonych Kół Zjazdów Rolniczych. 1907–1919, t. 2.

rkps 8000/I, Kronika Koła Zjazdów Rolniczych. 1905–1912.

rkps 8001/II, Materiały dotyczące działalności Jana Rozwadowskiego w związkach, towarzystwach i instytucjach gospodarczych.

rkps 8002/II, Materiały dotyczące Towarzystw rolniczych b. Galicji. Cz. 1. 1910–1923, t. 1.

rkps 8002/II, Materiały dotyczące towarzystw rolniczych b. Galicji. Cz. 2. 1910–1920, t. 2.

rkps 13533/II, Maria z Paygertów Bobrzyńska: „Życie zmiennym jest”. Pamiętnik z lat 1900–1958, t. 1, 1900–1918.

rkps 14 086/II, Wspomnienia Stanisława Cieńskiego, t. 2.

rkps 15638/II, Lucjan Turnau, Wspomnienia z lat dawnych, t. 1.

„Czas” 1911, 1914.

„Dziennik Polski” 1904.

„Gazeta Lwowska” 1912, 1914.

„Gazeta Narodowa” 1908–1910, 1912, 1913.

„Głos Polski” 1909.

„Przegląd Polityczny, Społeczny i Literacki” 1907.

„Rachmistrz Gospodarczy” 1906.

„Rolnik” 1907.

„Rzeczpospolita” 1910.

„Słowo Polskie” 1904, 1906–1908, 1910.

„Ziemianka Polska” 1912.

A.L., O potrzebie cukrownictwa w Galicji, Lwów 1912.

Bobrzyński M., Z moich pamiętników, t. 1–2, wstęp i oprac. A. Galos, Wrocław 2006.

Czartoryski W., Kółka ziemian, [b.m.w.] 1912.

Dokumenty do historii Ligi Narodowej 1893–1906. W setną rocznicę śmierci Zygmunta Miłkowskiego, oprac. U. Kozłowska, T. Sikorski, A. Wątor, Warszawa–Radzymin 2015.

Galicja w dobie autonomicznej (1850–1914), wyb. i oprac. S. Kieniewicz, Wrocław 1952.

Grabski W., Historia Towarzystwa Rolniczego 1858–1861, t. 1, Warszawa 1904.

Grabski S., Pamiętniki, t. 1, wstęp i oprac. W. Stankiewicz, Warszawa 1989.

Intenzywność w gospodarstwach rolnych: referaty wygłoszone na Zjeździe Koła II. w Suchowoli 9 lipca 1912, Lwów 1912.

Kofler O., Żydowskie dwory. Wspomnienia z Galicji Wschodniej od początku XIX wieku do wybuchu I wojny światowej, wstęp i oprac. E. Koźmińska-Frejlak, Warszawa 1999.

Kredyt dla większych gospodarstw (obrady Zjazdu większych właścicieli i dzierżawców z dnia 12 października 1913 r. we Lwowie, wedle stenogramu), Lwów 1913.

Krusenstern K., O zadaniach i celach obywatela wiejskiego. Odczyt… wygłoszony na zjeździe Zjednoczonych Kół we Lwowie 21.XI.1908 r., Kraków 1909.

Kształcenie praktyczne młodzieży rolniczej (przyczynki i uwagi). Na podstawie działalności Komisyi Praktyk Towarzystwa Kółek Ziemian w 1912 r., ułożył K. Rogoyski, Kraków 1913.

Lassota W., Strejki rolne w Galicyi Wschodniej. Odczyt wygłoszony dnia 23 października w Klubie Konserwatywnym w Krakowie, Kraków 1902.

Longchamps de Berier B., Ochrzczony na szablach powstańczych… Wspomnienia (1884–1918), Wrocław 1983.

Mars J., Towarzystwo Kredytowe Ziemskie we Lwowie. Referat… odczytany 13 lutego 1913 na zebraniu Klubu Zjednoczonych Kół Zjazdów Rolniczych, Lwów 1913.

Milewski J., Związek Ziemian, „Przegląd Polski” 1908, 167.

Puzyna L., Rolnictwo galicyjskie i izby rolnicze, „Rok Polski” 1917, 1.

Rozwadowski J., Parcelacya wielkiej własności w świetle postępowania pruskich instytucyi pośredniczących, Lwów–Warszawa 1903.

Rozwadowski J., Ruskie bezrobocie w r. 1902. Uwagi o jego terenie, Lwów 1904.

Rucker J., Wspomnienia o Lwowie. Wyjątki z Pamiętników z lat 1867–1939, New York 1965.

Sikorski T., Wątor A., Korespondencja i papiery polityczne Jana Gwalberta Pawlikowskiego z lat 1904–1914, Radzymin–Szczecin 2014.

Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicyi, Lwów 1912.

Sprawozdanie komitetu C.K. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego za rok 1909, Lwów 1910.

Sprawozdanie komitetu C.K. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego za rok 1911, red. B. Janowski, Lwów 1912.

Sprawozdanie komitetu C.K. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego za rok 1912, red. B. Janowski, Lwów 1913.

Sprawozdanie komitetu C.K. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego za rok 1913, Lwów 1914.

Statut Spółki Handlowo-Rolniczej C.K. Galic. Towarzystwa Gospodarskiego stow. Zarejestrowanego z ograniczoną poręką, Lwów 1912.

Stefczyk F., W sprawie organizacyi krajowego rolnictwa, Lwów 1909.

Szczepański A., Rozwój przemysłu Galicji (dotychczasowe drogi i wytyczne na przyszłość), Lwów 1916.

Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok..., Lwów 1902–1914.

Turnau J., O rachunkowości rolniczej. Zbiór wykładów na kursach rolniczych, Lwów–Poznań 1920.

Turnau L., Produkcya mleka w teoryi i w praktyce: odczyt Lucyana Turnaua (wygłoszony na Zjeździe Koła 2 we Lwowie dnia 3 kwietnia 1913 r.), Kraków 1913.

Turnau S., Zapiski galicyjskie 1906–1945, wybór i oprac. J. Gapys, Oświęcim 2016.

Wątor A., Spis większych właścicieli ziemskich należących do Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego w dzielnicy austriackiej, „Galicja. Studia i Materiały” 2015, 1.

[Zamorski J.], Na wygnanie do Tarnopola. Wspomnienia Jana Zamorskiego (1874–1948), wstęp i oprac. J. Szablicka-Żak, Nowy Sącz [2008].

Zamorski J., Praca oświatowa i narodowa na Podolu galicyjskiem. Wspomnienia, „Przegląd Wszechpolski” 1924, 5–9.

Basta J., Samorząd rolniczy w Galicji w XIX wieku. Struktura, działalność, rola w rozwoju gospodarstwa wiejskiego, w: Miasteczko i okolica – od średniowiecza do współczesności, red. J. Hoff, Kolbuszowa 2006.

Broński K., Galicja w dobie autonomii wobec wyzwań nowoczesności, w: Między zacofaniem a modernizacją. Społeczno-gospodarcze problemy ziem polskich na przestrzeni wieków, red. E. Kościk, T. Głowiński, Wrocław 2009.

Bujak F., Galicya, t. 1, Kraj. Ludność. Społeczeństwo. Rolnictwo, Lwów 1908.

Buzek J., Administracya gospodarstwa społecznego. Wykłady z zakresu nauki administracyi i austryackiego prawa administracyjnego, Lwów 1913.

Dawidowicz A., Problematyka ziemiańska na łamach „Przeglądu Narodowego” w latach 1908–1914 i 1919–1921, w: Anachroniczna kasta czy nowocześni obywatele? Problematyka ziemiańska na łamach prasy w Polsce od końca XIX stulecia do 1939 roku, red. E. Maj, W. Mich, Lublin 2009.

Epsztein T., Pracownicy dóbr ziemskich w XIX i XX wieku – jedna grupa społeczna czy wiele?, w: Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie V. Praca i życie codzienne w majątku ziemiańskim, red. H. Łaszkiewicz, Lublin 2012.

Gałka B., Ziemianie i ich organizacje w Polsce lat 1918–1939, Toruń 1999.

Górski A., Podolacy. Obóz polityczny i jego liderzy, Warszawa 2013.

Gruchała J., Rząd austriacki i polskie stronnictwa polityczne w Galicji wobec kwestii ukraińskiej (1890–1914), Katowice 1988.

Kargol T., Od Kółek Ziemian do Związku Ziemian w Krakowie. Ruch organizacyjny ziemiaństwa w zachodniej Galicji i Małopolsce 1906–1939, Kraków 2010.

Kargol T., Zapomniana inicjatywa galicyjskiego ziemiaństwa. Związek Ziemian we Lwowie 1907–1918, w: Lwów miasto – społeczeństwo – kultura. Studia z dziejów Lwowa, t. 7, Urzędy, urzędnicy, instytucje, red. K. Karolczak, Ł. Sroka, Kraków 2010.

Kłoczowski E., Organizacje ziemiańskie, w: Księga pamiątkowa na 75-lecie „Gazety Rolniczej” 1861–1935. Księga wsi polskiej. Źródła, dzieje i kierunek jej kultury, t. 1, red. J. Lutosławski, Warszawa 1938.

Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Krzeszowice 2013.

Kozłowska U., Sikorski T., Wątor A., Liga Narodowa – zarys dziejów, w: U. Kozłowska, T. Sikorski, A. Wątor, Dokumenty do historii Ligi Narodowej 1893–1906. W setną rocznicę śmierci Zygmunta Miłkowskiego, Warszawa–Radzymin 2015.

Ludkiewicz Z., Podręcznik polityki agrarnej, t. 2, Warszawa 1932.

Najdus W., Szkice z historii Galicji, t. 1, Warszawa 1958.

Organizacje ziemiańskie na ziemiach polskich, red. J. Pleszczyński et al., Warszawa 1929.

Partacz Cz., Od Badeniego do Potockiego. Stosunki polsko-ukraińskie w Galicji w latach 1888–1908, Toruń 1996.

Pruski W., Hodowla zwierząt gospodarskich w Galicji w latach 1772–1918, t. 2, Okres 1882–1918, Wrocław 1975.

Ruciński P., Jan Emanuel Rozwadowski. Biografia polityka, działacza społecznego, uczonego (do 1914 r.), Łomianki 2020.

Ruciński P., Jan Emanuel Rozwadowski jako działacz Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (do 1914 roku), w: Stulecie samorządu, red. J. Mierzwa, T. Skoczek, Warszawa 2019.

Ruciński P., Początki aktywności publicznej polityka Narodowej Demokracji Jana Emanuela Rozwadowskiego w Galicji w latach 1901–1909, „Wrocławskie Studia Wschodnie” 2017, 21.

Semczyszyn M., Galicyjskie wybory. Działalność Centralnego Komitetu Wyborczego w Galicji Wschodniej w latach 1867–1906, Warszawa 2014.

Semczyszyn M., Kryzys ziemiaństwa w Galicji Wschodniej na przełomie XIX i XX wieku (do 1914 roku), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2019, 4.

Skodlarski J., Franciszek Stefczyk (1861–1924). Pionier spółdzielczości kredytowej w Polsce, Łódź 2010.

Szwarc A., Galicyjskie Towarzystwo Gospodarskie, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, [t. 1], A-N, red. A. Mączak et. al., Warszawa 1981.

Szymański Z., Ekonomiczne i etyczne cele ziemiańskiego stronnictwa „klemensowczyków” w latach czterdziestych XIX wieku, „Annales. Etyka w Życiu Gospodarczym” 2015, 3.

Ustrzycki M., Pomiędzy konserwatyzmem a nacjonalizmem. Podolacy wobec kwestii narodowej na wsi wschodniogalicyjskiej na przełomie XIX i XX wieku (do roku 1908), „Przegląd Wschodni” 2000, 3.

Wątor A., Liga Narodowa w Galicji – Małopolsce i jej działacze, Toruń 2020.

Wątor A., Na galicyjskim Podolu. Praca narodowa i oświatowa w relacjach uczestników do roku 1914, Szczecin 2018.

Wątor A., Narodowa Demokracja w Galicji do 1918 roku, Szczecin 2002.

Wątor A., Słownik działaczy Narodowej Demokracji w Galicji, Szczecin 2008.

Wnęk J., Popularyzacja wiedzy rolniczej w Galicji, „Galicja. Studia i Materiały” 2015, 1.

Wójs S., Organizacje ziemiańskie na terenie Galicji (1906–1919). Struktury, cele i zadania, „Res Gestae” 2019, 9.

Zdrada J., Rozwadowski Jan Emanuel, w: Polski słownik biograficzny, t. 32, Wrocław–Warszawa–Kraków 1989–1991.

Patelski M., Jan Emanuel Rozwadowski – sekretarz KNP i polityk II Rzeczypospolitej, http://rozwadowski.org/v2.0.1.2/index.php/2015/07/28/jan-emanuel-jordan-rozwadowski-sekretarz-knp-i-polityk-ii-rrzeczypospolitej/ [dostęp: 11 VIII 2020].

[Rozwadowski W.], Pamiętnik Wincentego Rozwadowskiego, http://rozwadowski.org/v2.0.1.2/index.php/2015/07/27/historia-rodziny-korzenie/ [dostęp: 11 VIII 2020].




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2022.53.263-289
Data publikacji: 2022-06-30 13:43:52
Data złożenia artykułu: 2021-05-03 17:50:20


Statystyki


Widoczność abstraktów - 866
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 398

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2022 Piotr Ruciński

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.