Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
„Strażniczki” z Pawiaka. Wanda Gawryłow-Jankowska (1907–1994) i Irena Wirszyłło (1903–1944) w świetle dokumentów Komisji Historii Kobiet
Streszczenie w języku polskim
Prezentowany artykuł przedstawia losy dwóch kobiet: Ireny Wirszyłło i Wandy Gawryłow, funkcjonariuszek przedwojennej Straży Więziennej. W czasie okupacji zapisały one chlubne karty pomocy więźniom przetrzymywanym na Pawiaku oraz działalności w szeregach ZWZ/AK. Obie zapłaciły za swoją postawę wysoką cenę. Irena Wirszyłło trafiła do obozu w Auschwitz, a Wanda Gawryłow była więziona i torturowana. Artykuł niniejszy rzuca pewne światło na postawy Polaków w czasie okupacji, ale także przybliża czytelnikom temat współpracy funkcjonariuszy więziennych z polskim podziemiem niepodległościowym. Tym samym wpisuje się w dyskurs naukowy dotyczący zachowań Polaków w czasie okupacji i II wojny światowej. Wydaje się, iż przypominanie takich postaci jak Irena Wirszyłło i Wanda Gawryłow jest dzisiaj szczególnie ważne.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie:
sygn. GK186/13.
Archiwum Komisji Historii Kobiet w Walce o Niepodległość:
sygn. IIW-12 [Teczka personalna Ireny Wirszyłło], KGII/988 [Teczka personalna Wandy Gawryłow], IIP-31 [Teczka personalna Adolfiny Płomieńskiej].
Archiwum Państwowe w Warszawie:
Wstęp do inwentarza zespołu Więzienie śledcze w Warszawie 1926–1939.
Archiwum Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau:
Materiały Ruchu Oporu, t. XIV.
Archiwum Państwowe w Suwałkach:
Akta Sądu Okręgowego w Suwałkach: 49.
Centralne Archiwum Wojskowe:
sygn. MN 16 03 1933.
„Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości” 1925, 6; 1925, 18; 1927, 15.
„Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1929, 2.
Bednarski M., W szponach Gestapo: wspomnienia więźnia Pawiaka i Oświęcimia, Warszawa 2004.
Czuperska-Śliwicka A., Cztery lata ostrego dyżuru: wspomnienia z Pawiaka 1940–1944, Warszawa 1965.
Domańska R., Wspomnienia więźniów Pawiaka, Warszawa 1978.
Garliński J., List z zachodu. Wspomnienie o Wandzie Gawryłow-Jankowskiej, „Rzeczpospolita” 1995, 456.
Garliński J., Niezapomniane lata. Dzieje Wywiadu Więziennego i Wydziału Bezpieczeństwa Komendy Głównej Armii Krajowej, Londyn 1987.
Kumor E., Wycinek z historii jednego życia, Warszawa 1967.
Leski K., Życie niewłaściwie urozmaicone, Warszawa 1989.
Orlicka Z., Z okupacyjnych przeżyć pielęgniarki w Warszawie, „Przegląd Lekarski” 1970, 1.
Stypułkowski Z., W zawierusze dziejowej. Wspomnienia 1939–1945, Londyn 1951.
Bartoszewski W., Warszawski pierścień śmierci 1939–1944. Terror hitlerowski w okupowanej stolicy, Warszawa 2008.
Bedyński K., Andrzej Junczys, więzień antypaństwowy, „Forum Penitencjarne” 2017, 2.
Bedyński K., Byli funkcjonariusze więziennictwa i kapelani więzienni wyróżnieni odznaką Służby Więziennej, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2003, 37.
Bedyński K., Byli pracownicy więziennictwa i inne osoby uhonorowane Złotą Odznaką Służby Więziennej, Kalisz 2017.
Bedyński K., Kalendarium polskiego więziennictwa, „Forum Penitencjarne” 2009, 2.
Bedyński K., Represje hitlerowskie wobec polskiego personelu więziennego w latach 1939–1945, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1996, 12/13.
Bedyński K., Służba podkomisarz Wandy Gawryłow, „Forum Penitencjarne” 2012, 5.
Bedyński K., Sylwetki niektórych uczestników antyhitlerowskiej konspiracji więziennej 1939–1945, „Przegląd Więziennictwa Polskiego”, 1998, 20.
Bedyński K., Warszawska konspiracja więzienna 1939–1944 (udział polskiego personelu), „Archiwum Kryminologii” 1995, 21.
Ciesielska M., Skoczek T., Taniec wśród mieczów. Personel medyczny na Pawiaku w okresie okupacji niemieckiej 1939–1944, Warszawa 2015.
Cuda B., Gordon M., Więzienie mokotowskie – historia i teraźniejszość, Warszawa 2004.
Czułowski D., Ostatnia amnestia II Rzeczypospolitej, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1990, 1.
Domańska R., Pawiak był etapem, Warszawa 1987.
Drozdowski M.M., Stefan Starzyński prezydent Warszawy, Warszawa 1980.
Getter M., Starczewska Halina Feliksa, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 42, Warszawa–Kraków 2003–2004.
Gierczyńska J., Ślady Pamięci 50 lat Muzeum Więzienia Pawiak, Warszawa 2016.
Głębocki W., Szlakiem Stefana Starzyńskiego, Warszawa 1984.
Golik M., Lata wojny na warszawskim ratuszu, „Wrocławski Tygodnik Katolików” 1977, 24.
Herling-Grudziński G., Inny świat, Warszawa 2007.
Jastrzębska-Wądołowska Z., Jak chciano uratować Stefana Starzyńskiego, „Stolica” 1957, 39.
Kic J., Bohaterka Eucharystii na Pawiaku, Warszawa–Kraków 1989.
Krzywobłocka B., Stanisław Dubois, Warszawa 1969.
Kułan B., Konspiracyjna działalność Ireny Wirszyłło (1903–1944) – strażniczki więziennej z Pawiaka i Aresztu Centralnego w Warszawie, „UR Journal of Humanities and Social Sciences” 2017, 4.
Kułan B., Nieznana ofiara Katynia. Zygmunt Bugajski (1887–1940) prawnik i penitencjarysta, Kraków 2018.
Kunert A., Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945, t. 1–2, Warszawa 1987.
Michalska H. et al., Słownik uczestniczek walk o niepodległość Polski 1939–1945. Poległe i zmarłe w czasie okupacji niemieckiej, Warszawa 1988.
Orlikowski W., Czyżowicz A., 100-lecie polskiego więziennictwa 1918–2018, Warszawa 2018.
Ossibach-Budzyński A., Pawiak więzienie polityczne 1880–1915, Warszawa 2016.
Pawlak K., Polski biograficzny słownik penitencjarny, Kalisz 2008.
Skoczek T., Lekarze Pawiaka, Warszawa 2015.
Strzembosz S., Odbijanie więźniów w Warszawie 1939–1944, Warszawa 1972.
Transporty Polaków z Warszawy do KL Auschwitz 1940–1944, Warszawa–Oświęcim 2000.
Wanat L., Kartki z Pawiaka, Warszawa 1978.
Wanat L., Za murami Pawiaka, Warszawa 1960.
Zbyszewska Z., Ministerstwo polskiej biedy. Z dziejów Towarzystwa Opieki nad Więźniami „Patronat” w Warszawie 1909–1944, Warszawa 1983.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2021.52.439-461
Data publikacji: 2021-12-28 16:34:21
Data złożenia artykułu: 2020-08-04 15:14:12
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2021 Bartosz Kułan
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.