Możliwości, ograniczenia i wyzwania rozwoju osób w podeszłym wieku: perspektywa filozofii i pedagogiki personalistycznej

Katarzyna Uzar-Szcześniak

Streszczenie w języku polskim


Celem artykułu jest prezentacja perspektywy – możliwości, ograniczeń i wyzwań – rozwoju człowieka starszego w wymiarze indywidualnym i w aktualnym kontekście społecznym. Przyjętą optyką interpretacyjną jest personalistyczna filozofia i pedagogika, pozwalające na wysunięcie tezy mówiącej o możliwości rozwoju człowieka przez całe życie (w tym w starości) oraz potrzebie wspierania go w tym procesie. Podstawę rozwoju w starości stanowi ontyczna i aksjologiczna struktura osoby, sposób realizacji wyznacza podmiotowe działanie, a specyfikę określa antynomia rozwojowa, zaznaczająca się między wymiarem duchowym i cielesnym w życiu człowieka starszego. Starość jest pełna blasków i cieni wynikających ze zmian psychofizycznych organizmu, sytuacji egzystencjalnych oraz postaw społecznych, warunkujących w istotny sposób możliwości rozwojowe. Podstawą ich realizacji jest świadoma akceptacja procesu starzenia się – starość odzyskuje swój sens i znaczenie, gdy jest poznana, uznana i dowartościowana w wymiarze indywidualnym i społecznym. Ostatecznie jednak realizacja wyzwań rozwojowych jest kwestią wysoko zindywidualizowaną opartą na wewnętrznej gotowości do zmian i pokonywania kryzysów starości. Dokonana krytyczna analiza ma charakter interdyscyplinarny i oparta jest o kwerendę tekstów naukowych i popularnych z zakresu filozofii, pedagogiki, psychologii i innych nauk społecznych dotyczących problematyki starości i rozwoju człowieka w podeszłym wieku.

Słowa kluczowe


geragogika; personalistyczna filozofia starości; rozwój w starości; starość

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Arystoteles. (1988). Retoryka. Poetyka. Warszawa: PWN.

Atchley, R. (2017). Spirituality – Age and life stage in spiritual development. W: Medicine encyclopedia. Pobrane z: http://medicine.jrank.org/pages/1634/Spirituality-Age-life-stage-in-spiritual-development.html

Bauman, Z. (2004). Ponowoczesność. W: B. Szlachta (red.), Słownik społeczny (s. 902–914). Kraków: WAM.

Bondos, I. (2013). Dlaczego seniorzy stanowią wyzwanie dla marketingu? Marketing w Praktyce, (3), 31–36.

Brzeski, W. i współprac. (2014). Perspektywy rozwoju budownictwa senioralnego w Polsce. Obecne i przyszłe problemy związane z zapewnieniem lepszych mieszkań dla polskich seniorów. Pobrane z: http://www.kongresbudownictwa.pl/pliki/reas-%20perspektywy%20rozwoju%20budownictwa%20senioralnego.pdf

Chudy, W. (1987). Sens filozoficzny kondycji człowieka niepełnosprawnego. Studia Philosophiae Christianae, (2), 5–24.

Chudy, W. (1999). Od Redakcji. Ethos, (47), 5–8.

Chudy, W. (2009). Pedagogia godności. Elementy etyki pedagogicznej. Lublin: TN KUL.

Czerniawska, O. (1999). Wymiar czasu a przeżywanie starości. Ethos, (3), 76–83.

Dubas, E. (2005). Geragogika – dyscyplina pedagogiczna o edukacji w starości i do starości. W: A. Fabiś (red.), Seniorzy w rodzinie, instytucji i społeczeństwie. Wybrane zagadnienia współczesnej gerontologii (s. 143–155). Sosnowiec: Wyższa Szkoła Zarządzania i Marketingu.

Dubois-Dumée, J. (2004). Starzeć się pięknie. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.

Finogenow, M. (2013). Rozwój w okresie późnej dorosłości. Acta Universitatis Lodzienzis. Folia Oeconomica, (297), 93–104.

GUS. (2016a). Informacja o sytuacji osób starszych na podstawie badań GUS, Pobrane z: http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/osoby-starsze/osoby-starsze/informacja-o-sytuacji-osob-starszych-na-podstawie-badan-glownego-urzedu-statystycznego,1,1.html

GUS. (2016b). Emerytury i renty w 2015 r, Pobrane z: http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/pracujacy-zatrudnieni-wynagrodzenia-koszty-pracy/emerytury-i-renty-w-2015-r-,10,7.html

Halicki, J. (2014). Zaspokajanie potrzeb edukacyjnych jako czynnik aktywnego starzenia się. W: P. Szukalski, B. Szatur-Jaworska (red.), Aktywne starzenie się. Przeciwdziałanie barierom (s. 142–151). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Hesse, H. (2000). Im dojrzalsi tym młodsi. Refleksje i wiersze o starości. Warszawa: KR.

Hill, R. D. (2010). Pozytywne starzenie się. Młodzi duchem w jesieni życia. Warszawa: Laurum.

Homplewicz, J. (2003). Gerontologia wyzwaniem pedagogiki XXI wieku. Wykład inauguracyjny wygłoszony na uroczystości XX-lecia UTW przy UR w Rzeszowie. W: Księga Pamiątkowa XX-lecia UTW (s. 2–17). Rzeszów: Wydawnictwo UTW.

Jan Paweł II. (1993). Środki przekazu społecznego a problemy ludzi starych. W: E. Weron (red.), Nauczanie papieskie (t. 5, cz. 1, s. 782–186). Poznań: Pallottinum.

Kępiński, A. (2015). Rytm życia. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Kiereś, B. (2016). Personalizm w pedagogice. Polska Myśl Pedagogiczna, (2), 271–281.

Kilian, A. (2016). Aducanumab, czyli nadzieja dla chorych na Alzheimera. W: Nauka on-line. Portal magazynu Polskiej Akademii Nauk Academia. Pobrane z: http://www.naukaonline.pl/news/item/3261-aducanumab-czyli-nadzieja-dla-chorych-na-alzheimera

King, U. (2004). The dance of life. Spirituality, ageing and human flourishing. In A. Jewell (ed.), Ageing, spirituality and well-being (pp. 124–142). London: Jessica Kingsley Publishers.

Klaman, M., Mikulska J. (red.). (2016). Rady seniorów w działaniu! Pobrane z: http://zoomnaradyseniorow.pl/wp-content/uploads/2016/01/rady-seniorow-w-dzialaniu.pdf

Kociuba, J. (2014). Jakość czy sens starości? W: A. A. Zych (red.), Starość darem, zadaniem i wyzwaniem (s. 33–48). Sosnowiec–Dąbrowa Górnicza: Wydawnicwo „Progres”, Stowarzyszenie Przyjaciół Domu Pomocy Społecznej „Pod Dębem”.

Konieczna, E. (2015). Kino trzeciego wieku – filmy o jesieni życia w procesie przygotowania do starości. Dyskursy Młodych Andragogów, (16), 249–263.

Krąpiec, A. (2000). Akt i możność. W: A. Maryniarczyk i współprac. (red.), Powszechna encyklopedia filozofii (t. 1, s. 145-150). Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu.

Kubicki, P. Olcoń-Kubicka, M. (2010). Osamotnienie osób starszych w Polsce – skala, przejawy oraz sposoby przeciwdziałania zjawisku. Studia Humanistyczne AGH, (8), 129–138.

Leclercq, J. (1978). Radość zmierzchu. Warszawa: PAX.

Leszczyńska-Rejchert, A. (2014). Edukacja międzypokoleniowa oraz integracja międzypokoleniowa jako wyzwania współczesnej gerontologii. Gerontologia Polska, (2), 76-83.

Majeran, R. (2011). Arystoteles o starości. Vox Patrum, (31), 106–118.

Majkrzak, H. (2002). Starość jako problem filozoficzny w myśli klasycznej. Człowiek w Kulturze, (14), 199–209.

Morciniec, P. (2015). Starzenie się z godnością. Od doświadczenia straty do owocowania. Polonia Sacra, (1), 49–69.

Ożóg, T. (2004). Aksjologiczne problemy późnej dorosłości. W: J. Kostkiewicz (red.), Aksjologia w edukacji dorosłych. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Ożóg, T. (2008). M. T. Cycerona apologia starości. W: R. Konieczna-Woźniak (red.), Dorosłość wobec starości. Oczekiwania – radości – dylematy (s. 165–174). Poznań: Wydawnictwo UAM.

Nerło, M. (2007). Mądrość w okresie późnej dorosłości jako efekt indywiduacji rozwoju. W: A. I. Brzezińska i współprac. (red.), Szanse rozwoju w okresie późnej dorosłości (s. 31–47). Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.

Romero, B. (2016, październik). Jakość życia a choroby demencyjne. Referat wygłoszony na konferencji „Choroba Alzheimera – wyzwania i obszary wsparcia społecznego”. Zielona Góra.

Pastuszka, J. (1999). Starość człowieka. Rozważania psychologiczne. Ethos, (3), 29–55.

Pikuła, N. (2016). Poczucie sensu życia osób starszych. Inspiracje do edukacji w starości (wyd. 3). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Pryba, A. (2015). Trzeci okres życia człowieka. Stagnacja czy szansa na rozwój? Polonia Sacra, (4), 175–191.

Rzyman, K. i współprac. (2016). Procesy demograficzne zmienią rynek usług w Polsce. Najważniejszymi konsumentami będą seniorzy. Pobrane z: http://www.polskieradio.pl/42/4393/Artykul/1573538,Procesy-demograficzne-zmienia-rynek-uslug-w-Polsce-Najwazniejszymi-konsumentami-beda-seniorzy.

Semków, J. (2008). Indywidualny wymiar przeżywania późnej dorosłości przez człowieka uwikłanego w kontekst nieprzewidywalnego jutra. W: J. T. Kowaleski, P. Szukalski (red.), Pomyślne starzenie się w perspektywie nauk społecznych i humanistycznych (s. 125–139). Łódź: Zakład Demografii i Gerontologii Społecznej UŁ.

Steuden, S. (2011). Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: PWN.

Straś-Romanowska, M. (2000a). Paradoksy rozwoju człowieka drugiej połowie życia a psychoprofilaktyka starości. W: B. Kaja (red.), Wspomaganie rozwoju (t. 2: Psychostymulacja i psychokreacja, s. 44–54). Bydgoszcz: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.

Straś-Romanowska, M. (2000b). Późna dorosłość. Wiek starzenia się. W: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka (t. 2: Charakterystyka okresów życia człowieka, s. 263–292). Warszawa: PWN.

Straś-Romanowska, M. (2002). Starzenie się jako kontekst rozwoju duchowego człowieka. W: W. Wnuk (red.), Ludzie starsi w trzecim tysiącleciu. Szanse – nadzieje – potrzeby (s. 27–46). Wrocław: UTW.

Straś-Romanowska, M. (2010). Możliwości i ograniczenia rozwoju człowieka starszego związane z przemianami cywilizacyjnymi. W: A. Kobylarek, E. Kozak (red.), Starość u progu XXI wieku. Uniwersytety Trzeciego Wieku wobec problemów starzejącego się społeczeństwa (s. 11–17). Wrocław: Agencja Wydawnicza „Argi”.

Susłowska, M. (1989). Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: PWN.

Szahaj, A. (2004). Postmodernizm. W: B. Szlachta (red.), Słownik społeczny (s. 935–940). Kraków: WAM.

Szarota, Z. (2015). Uczenie się w starości. Edukacja Dorosłych, (1), 23–35.

Szukalski, P. (2005). Poczucie samotności i osamotnienia wśród sędziwych seniorów a ich sytuacja rodzinna. Auxilium Sociale, (2), 217–237.

Tarnowski, J. (1992). Pedagogika dialogu. W: B. Śliwerski (red.), Edukacja alternatywna. Dylematy teorii i praktyki (s. 119-129). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Ułaszewska-Żuk, M., Żuk, M. (2006). Starość jako etap rozwoju człowieka. W: U. Dębska (red.), Bliżej człowieka. Konteksty interdyscyplinarne (s. 121–135). Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.

Uzar, K. (2011). Wychowanie w perspektywie starości. Personalistyczne podstawy geragogiki. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Uzar, K. (2012). Dynamika relacji wychowawczych w pedagogii starości. Perspektywa personalistyczna. W: I. Jazukiewicz (red.), Wychowanie jako mądrość miłości (s. 171–195). Szczecin: Uniwersytet Szczeciński.

Uzar-Szcześniak, K. (2017). Starość i dojrzałość moralna w ujęciu Arystotelesa. W: A. Jazukiewicz, I. Jazukiewicz (red.), Kształtowanie sprawności moralnych. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński.

Wnuk, W. (2015). Potencjał osób starszych. W: M. Wnuk-Olenicz (red.), Problemy i szanse rozwoju osób starszych w społeczeństwie polskim (s. 117–130). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Zadworna-Cieślak, M., Finogenow, M. (2012). Perspektywa pozytywnego starzenia się w okresie późnej dorosłości. Pedagogika rodziny, 2-4, 117-128.

Zielińska-Więczkowska, H., Kędziora-Kornatowska, K., Kornatowski, T. (2008). Starość jako wyzwanie. Gerontologia Polska, (3), 131–136.

Ziemiński, I. (2007). Starość jako forma życia (filozoficzny sens starości). W: B. Bugajska (red.), Życie w starości (s. 13–31). Szczecin: ZAPOL.

Zmorzanka, A. (2011). Platon o starości i ludziach starych. Vox Patrum, (31), 73–104.

Zwierzchowska-Ossowska, A. (2014). Historyczny i społeczno-kulturowy kontekst starości w felietonach Zofii Starowieyskiej-Morstinowej (1891–1966). W: M. Stawiak-Ososińska, A. Szplit (red.), Historyczno-społeczne aspekty starzenia się i starości (s. 82–92). Kielce: Agencja Reklamowa TOP.

Żurek, A., Dębska, U. (2006). Rozwój człowieka u kresu życia. W: U. Dębska (red.), Bliżej człowieka. Konteksty interdyscyplinarne (s. 137–147). Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.



Data publikacji: 2020-10-23 11:33:59
Data złożenia artykułu: 2020-09-23 12:14:25


Statystyki


Widoczność abstraktów - 907
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 270

Wskaźniki


Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2020 Katarzyna Uzar-Szcześniak

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.