Wypalenie zawodowe pedagogów specjalnych

Dominik Strzelecki, Filip Nieradka

Streszczenie w języku polskim


Wypalenie zawodowe to zjawisko manifestujące się poprzez depersonalizację, wyczerpanie emocjonalne oraz zmniejszoną satysfakcję z wykonywanej pracy. Syndrom ten kojarzony jest przede wszystkim z zawodami mającymi charakter pomocowy, do których można zaliczyć pedagoga specjalnego. Doświadczanie objawów wypalenia zawodowego przez pedagogów specjalnych może obniżać nie tylko jakość ich życia, lecz także efektywność oddziaływań względem podopiecznych. Wychodząc od prezentacji zarysu koncepcji wypalenia zawodowego Maslach, podjęto próbę krótkiej charakterystyki specyfiki pracy pedagoga specjalnego oraz wskazania potencjalnych źródeł syndromu wypalenia, przechodząc kolejno do prezentacji wybranych zmiennych socjodemograficznych mogących różnicować jego poziom. Celem podjętych badań była próba określenia poziomu wypalenia zawodowego oraz sprawdzenie, czy wybrane czynniki demograficzno-społeczne, takie jak wiek, rodzaj placówki i jej lokalizacja, różnicują poziom wypalenia zawodowego pedagogów specjalnych. W badaniach wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego przy zastosowaniu techniki ankiety. Uzyskane wyniki pozwoliły na stwierdzenie, że pedagodzy specjalni nie doświadczają silnego wypalenia zawodowego oraz wykazują stosunkowo wysokie zaangażowanie osobiste. Przeprowadzone analizy wykazały także, że wiek pedagogów specjalnych różnicuje dwa komponenty wypalenia zawodowego: depersonalizację oraz osobiste zaangażowanie.


Słowa kluczowe


wypalenie zawodowe; pedagog specjalny; syndrom wypalenia; depersonalizacja; osobiste zaangażowanie

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Billingsley, B., Bettini, E. (2019). Special Education Teacher Attrition and Retention: A Review of the Literature. Review of Educational Research, 89(5), 697–744. DOI: 10.3102/0034654319862495

Błaszczak, I., Rowicka, A. (2019). Wypalenie zawodowe nauczycieli – prezentacja wybranych koncepcji i badań. Studia z Teorii Wychowania, 10(2), 67–91. DOI: 10.5604/01.3001.0013.5751

Brunsting, N.C., Sreckovic, M.A., Lane, K.L. (2014). Special Education Teacher Burnout: A Synthesis of Research from 1979 to 2013. Education & Treatment of Children, 37(4), 681–712. DOI: 10.1353/etc.2014.0032

Chang, M.L. (2009). An Appraisal Perspective of Teacher Burnout: Examining the Emotional Work of Teachers. Educational Psychology Review, 21(3), 193–218. DOI: 10.1007/s10648-009-9106-y

Chmielewska, E. (2021). Wypalenie zawodowe nauczycieli jako problem zdrowotny XXI wieku. Zeszyty Naukowe WSKM, (8), 25–48.

Chodkowska, M. (2008). Socjopedagogiczne aspekty współpracy pedagoga specjalnego z rodzicami dziecka niepełnosprawnego. W: Z. Palak (red.), Pedagog specjalny w procesie edukacji, rehabilitacji i resocjalizacji. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Dykcik, W. (2010). Kontrowersje wokół oceny kompetencji i efektywności funkcjonowania pedagogów specjalnych zatrudnionych w szkolnictwie dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną. W: W. Dykcik (red.), Tendencje rozwoju pedagogiki specjalnej. Osiągnięcia naukowe i praktyka (z perspektywy 50-lecia pracy pedagogicznej z osobami z niepełnosprawnością). Poznań: Wydawnictwo Naukowe PTP.

Egierska, E. (2013). Satysfakcja zawodowa nauczycieli szkół podstawowych. Studia Dydaktyczne, (24–25), 177–190.

Flanczewska-Wolny, M., Wolny, J. (2018). Pedagog specjalny – asystent ucznia z niepełnosprawnością w szkole ogólnodostępnej w opiniach nauczycieli. Pobrane z: https://www.researchgate.net/publication/330158401_Pedagog_specjalny_-_asystent_ucznia_z_niepelnosprawnoscia_w_szkole_ogolnodostepnej_w_opiniach_nauczycieli

Gajdzica, Z. (2011). Sytuacje trudne w opinii nauczycieli klas integracyjnych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Głodkowska, J. (2011). Jak zrozumieć, że nie wszystko jest tylko czarne albo tylko białe. W: J. Głodkowska (red.), Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w szkole ogólnodostępnej. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne. Warszawa: Wydawnictwo APS.

Głodkowska, J. (2013). Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – integracja edukacyjna procesem złożonym i trudnym. Szkoła Specjalna, (1), 5–16.

Goswami, M. (2013). A Study of Burnout of Secondary School Teachers in Relation to Their Job Satisfaction. IOSR Journal of Humanities and Social Science, 10(1), 18–26. DOI: 10.9790/0837-01011826

Hemati Alamdarloo, A.G., Moradi, S. (2021). Job Burnout in Public and Special School Teachers. Clinical Psychology and Special Education, 10(2), 63–75. DOI: 10.17759/cpse.2021100205

Hreciński, P. (2016). Wypalenie zawodowe nauczycieli. Warszawa: Difin.

Jędryszek, A., Jurczyk, M. (2016). Wypalenie zawodowe wśród nauczycieli w Polsce i Anglii. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, (2), 109–121.

Karłyk-Ćwik, A. (2019). Wypalenie zawodowe pedagogów a wybrane czynniki socjodemograficzne. Pedagogika Społeczna, (2), 163–182. DOI: 10.35464/1642-672X.PS.2019.2.12

Kirenko, J., Zubrzycka-Maciąg, T. (2011). Współczesny nauczyciel. Studium wypalenia zawodowego. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Kliś, M., Kossewska, J. (1998). Cechy osobowości nauczyciela a syndrom wypalenia zawodowego. Psychologia Wychowawcza, 41(2), 125–140.

Litzke, S.M., Schuh, H. (2007). Stres, mobbing i wypalenie zawodowe. Gdańsk: GWP.

Maslach, C., Jackson, S.E. (1981). The Measurement of Experienced Burnout. Journal of Occupational Behavior, 2(2), 99–113. DOI: 10.1002/job.4030020205

Maslach, C., Leiter, M. (2011). Prawda o wypaleniu zawodowym. Warszawa: PWN.

Maslach, C., Schaufeli, W.B., Leiter, M.P. (2001). Job Burnout. Annual Review of Psychology, 52, 397–422. DOI: 10.1146/annurev.psych.52.1.397

Miko-Giedyk, J. (2014). Oczekiwania wobec nauczyciela oraz jego roli w środowisku wiejskim – w świetle wypowiedzi studentów pedagogiki urodzonych i wychowanych na wsi. Rozprawy Społeczne, 3(8), 48–56.

Orlikowska, M., Cholewa-Trybuła, A. (2018). Trudności pedagogów specjalnych w pracy z dzieckiem niepełnosprawnym intelektualnie. Szkoła, Zawód, Praca, (16), 101–108.

Palak, Z., Lubiarz-Oleksiewicz, D. (2008). Kondycja pedagoga specjalnego w kontekście zespołu wypalenia zawodowego. W: Z. Palak (red.), Pedagog specjalny w procesie edukacji, rehabilitacji i resocjalizacji. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Paliga, M. (2023). Raport skrócony z ogólnopolskiego badania dobrostanu zawodowego nauczycieli: Jak nauczyciele czują się w swojej pracy. Pobrane z: https://files.librus.pl/art/23/03/4/Raport_SKROCONY_dobrostan_zawodowy_nauczycieli_Librus_marzec2023.pdf

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (b.d.). Nauczyciel szkoły specjalnej. Pobrane z: https://www.pfron.org.pl/fileadmin/files/n/4049_Nauczyciel_szko__y_specjalnej.pdf

Pasikowski, T. (2004). Polska adaptacja kwestionariusza Maslach Burnout Inventory. W: H. Sęk (red.), Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie. Warszawa: PWN.

Platsidou, M. (2010). Trait Emotional Intelligence of Greek Special Education Teachers in Relation to Burnout and Job Satisfaction. School Psychology International, 31(1), 60–76. DOI: 10.1177/0143034309360436

Plichta, P. (2014). Obciążenia zawodowe pedagogów specjalnych pracujących z uczniami niepełnosprawnymi intelektualnie. Medycyna Pracy, 65(2), 239–250. DOI: 10.13075/mp.5893.2014.028

Plichta, P. (2015). Wypalenie zawodowe i poczucie sensu życia pedagogów specjalnych. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut.

Pyżalski, J. (2010). Skutki oddziaływania warunków pracy na polskich nauczycieli. W: J. Pyżalski, D. Merecz (red.), Psychospołeczne warunki pracy polskich nauczycieli. Pomiędzy wypaleniem zawodowym a zaangażowaniem. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Pyżalski, J., Plichta, P. (2007). Kwestionariusz Obciążeń Zawodowych Pedagoga. Podręcznik. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Sekułowicz, M. (2002). Wypalenie zawodowe nauczycieli pracujących z osobami z niepełnosprawnością̨ intelektualną. Przyczyny, symptomy, zapobieganie, przezwyciężanie. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Sekułowicz, M. (2005). Nauczyciele szkolnictwa specjalnego wobec zagrożenia wypaleniem zawodowym. Analiza przypadków. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP.

Sęk, H. (2009). Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie. Warszawa: PWN.

Smak, M., Walczak, D. (2015). Pozycja społeczno-zawodowa nauczycieli. Warszawa: IBE.

Strzelecki, D. (2022). Wypalenie zawodowe wśród pedagogów specjalnych – istota, konsekwencje, uwarunkowania, prewencja. Kraków: Uniwersytet Pedagogiczny. (niepublikowana praca magisterska)

Tucholska, S. (2009). Wypalenie zawodowe u nauczycieli. Psychologiczna analiza zjawiska i jego osobowościowych uwarunkowań. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Zbyrad, T. (2008). O wypaleniu zawodowym w szkolnictwie specjalnym. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, (8), 41–47.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/j.2023.36.4.115-134
Data publikacji: 2024-03-14 10:37:12
Data złożenia artykułu: 2023-06-03 19:47:20


Statystyki


Widoczność abstraktów - 927
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 622

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Dominik Strzelecki, Filip Nieradka

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.