Wyślij tekst przez e-mail 
Świadczenia na rzecz wojska w czasie pokoju w okresie II Rzeczypospolitej na przykładzie obowiązku dostarczania mechanicznych środków przewozowych
Streszczenie w języku polskim
Celem badawczym artykułu jest analiza zagadnień związanych z systemem świadczeń publicznych na rzecz wojska w okresie pokoju na przykładzie obowiązującego w II Rzeczypospolitej obowiązku dostarczania dla wojska mechanicznych środków przewozowych (samochodów, motocykli i rowerów). Konstytucyjny obowiązek świadczeń rzeczowych na rzecz wojska w okresie pokoju służył głównie celom zaopatrzeniowym, szkoleniowym (ćwiczeń wojskowych) czy kwalifikacji wojskowej (rozumianej jako całokształt przedsięwzięć mających na celu ustalenie zdolności do czynnej służby wojskowej). Autor dokonuje analizy międzywojennego ustawodawstwa w tym zakresie na tle ówczesnej sytuacji ekonomicznej, gospodarczej i politycznej państwa polskiego.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
ŹRÓDŁA ARCHIWALNE
Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Bochni.
Archiwum Państwowe w Lublinie.
Archiwum Państwowe w Radomiu.
Archiwum Państwowe w Warszawie.
ŹRÓDŁA STATYSTYCZNE
Rocznik Statystyczny Warszawy 1923 i 1924, Warszawa 1926.
Statystyka cen, Warszawa 1938.
LITERATURA
lat Polski w liczbach, Warszawa 2018.
Bagińska E., Parachomiuk J., Odpowiedzialność odszkodowawcza w administracji, [w:] System Prawa Administracyjnego, t. 12: Odpowiedzialność odszkodowawcza w administracji, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2010.
Berka W., Kolarze jako broń w rozwoju historycznym, „Bellona” 1922, nr 3.
Berman C., Mobilizacja w teorii i praktyce, Warszawa 1964.
Boć J., Wyrównanie strat wynikłych z legalnych działań administracji, Wrocław 1971.
Cybichowski Z., Międzynarodowe prawo wojenne, Lwów 1914.
Deszczyński M.P., Import sprzętu wojskowego przez Polskę w latach 1921–1939 (wprowadzenie do zagadnienia), „Kwartalnik Historyczny” 2012, nr 3.
Dinstein I., The International Law of Belligerent Occupation, Cambridge 2019.
Fiedorczyk P., Kowalski P., Sądownictwo powszechne na terenie województwa białostockiego w II RP, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2012, nr 11, DOI: https://doi.org/10.15290/mhi.2012.11.14.
Grzegorczyk P., Immunitet państwa w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2010.
Huchla A., Ciężary i świadczenia publiczne a podatki w świetle art. 84 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Konstytucyjne uwarunkowania tworzenia i stosowania prawa finansowego i podatkowego, red. P.J. Lewkowicz, J. Stankiewicz, Białystok 2010.
Instrukcja Ministra Spraw Wojskowych o przewozach oddziałów wojskowych koleją, Warszawa 1937.
Instrukcja Ministra Spraw Wojskowych o wojskowych przewozach samochodowych, Warszawa 1937.
Instrukcja Ministra Spraw Wojskowych o wykorzystaniu przewozu samochodowego do potrzeb wojny (projekt), Warszawa 1930.
Jabłonowski M., Transport kolejowy i drogowy II Rzeczypospolitej a problem przygotowań wojennych, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1988, vol. 30.
Jabłonowski M., Wobec zagrożenia wojną. Wojsko a gospodarka Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1935–1939, Warszawa 2001.
Jaczyński S., Bezpieczeństwo militarne II Rzeczypospolitej – aspekty wewnętrzne, „Doctrina. Studia Społeczno-Polityczne” 2016, nr 13.
Jałowiec T., Wykorzystanie cywilnych środków transportu na potrzeby sił zbrojnych, „Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej. Transport” 2018, nr 120.
Jarno W., Służba samochodowa Wojska Polskiego w latach trzydziestych XX wieku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2017, nr 99, DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6050.99.12.
Kamiński T., Transport wojskowy, [w:] Ekonomika wojskowa, red. M. Koch, Warszawa 1979.
Kasznica S., Polskie prawo administracyjne. Pojęcia i instytucje zasadnicze, Poznań 1946.
Kłoczewski Z., Polska gospodarka wojskowa 1918–1939 (zarys systemu), Warszawa 1987.
Koch M., Wojskowa ekonomika zaopatrzenia materiałowo-technicznego, Warszawa 1980.
Kołodziejski S., Istota, treść i rodzaje posiadania, „Palestra” 1966, nr 6.
Konarski M., Osobiste i rzeczowe ciężary wojenne w świetle prawodawstwa okresu insurekcji kościuszkowskiej 1794 roku, „Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis” 2020, nr 2, DOI: https://doi.org/10.34616/fiuw.2020.2.8.37.
Konarski M., Powinności podwodowe w świetle przekazu pierwszych sześciu tomów „Volumina Legum”, „Biuletyn Stowarzyszenia Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego” 2019, nr 2.
Konarski M., Przyczynek do badań nad publicznymi posługami transportowymi i komunikacyjnymi w dawnym prawie polskim, „Studia Prawnicze KUL” 2019, nr 3, DOI: https://doi.org/10.31743/sp.8898.
Konarski M., Public Burdens for the Defence of the Polish State on the Example of the Obligation to Hand Over Means of Transport in the Event Mobilisation is Announced or During a War, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2020, nr 3.
Konarski M., Publiczne posługi transportowe w okresie Księstwa Warszawskiego w świetle postanowień dekretu z dnia 22 maja 1810 roku „względem koni i podwód dostarczonych pod transporty i wojskowych”, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2019, nr 2, DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2019.2.5.
Konarski M., The Obligation to Hand Over Draught Animals and Carts Upon the Announcement of Mobilisation or the Outbreak of War in the Light of the Act of 21 February 1922 and the Implementing Acts, „TEKA Komisji Prawniczej PAN. Oddział w Lublinie” 2020, nr 2, DOI: https://doi.org/10.32084/tekapr.2020.13.2-25.
Konarski M., The Services of the Commune Self-Government in the Kingdom of Poland on the Example of the Provision of Means of Transport for the Army, „Biuletyn Stowarzyszenia Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego” 2020, nr 2.
Konic H., Samorząd w Królestwie Polskim w porównaniu z innymi krajami europejskimi, Warszawa 1906.
Krokosz P., Obecność wojsk rosyjskich w Bochni i Wieliczce w 1914 roku, „Res Gestae. Czasopismo Historyczne” 2015, nr 1.
Krzyżanowski L., Sądownictwo powszechne w II Rzeczypospolitej (1917–1939): założenia organizacyjne, budowa struktur, funkcjonowanie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2020, nr 4, DOI: https://doi.org/10.4467/20844069PH.20.041.12495.
Kupisz D., Mieszkańcy województwa lubelskiego a wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny i kryzysu państwa w latach 1702–1717, [w:] Społeczeństwo a wojsko. Społeczeństwo staropolskie, red. A. Karpiński, t. 4, Warszawa 2015.
Kurek S.T., Gospodarka obronna jako obiekt badawczy ekonomiki obrony, „Zeszyty Naukowe Akademii Obrony Narodowej” 2012, nr 2.
Kurek S.T., Płaczek J., Zarys metodologii ekonomiki bezpieczeństwa, „Zeszyty Naukowe Akademii Obrony Narodowej” 2009, nr 2.
Lewandowski G., Świadczenia na rzecz obrony w procesie pozamilitarnych przygotowań obronnych państwa. Stan aktualny oraz kierunki rozwoju, „Wiedza Obronna” 2019, nr 4, DOI: https://doi.org/10.34752/rg8x-yn20.
Łopatecki K., The Introduction of the Transport Service Tax and Transport Service Treasury in the Grand Duchy of Lithuania, “Lithuanian Historical Studies” 2020, vol. 24(1), DOI: https://doi.org/10.30965/25386565-02401001.
Marszałek P.K., Najwyższe władze wojskowe w systemie ustrojowym Rzeczypospolitej, Wrocław 2011.
Marszałek P.K., Rada Obrony Państwa z 1920 roku. Studium prawnohistoryczne, Wrocław 1995.
Nowicki H., Sankcje administracyjne, [w:] System Prawa Administracyjnego, t. 7: Prawo administracyjne materialne, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2012.
Okolski A., Wykład prawa administracyjnego oraz prawa administracyjnego obowiązującego w Królestwie Polskim, t. 3, Warszawa 1884.
Orzechowski J., Dowodzenie i sztaby. II wojna światowa i współczesność, Warszawa 1986.
Ostanek A.A., Dowództwo Okręgu Generalnego „Lwów”, czyli o początkach terenowej administracji wojskowej w Małopolsce Wschodniej (1919–1921), „Historia i Świat” 2014, nr 3.
Paciorkowski S., Pierwsze miesiące działalności sądów pokoju w Apelacji Poznańskiej w 1920 roku w świetle akt Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, „Przegląd Prawniczy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza” 2015, vol. 5, DOI: https://doi.org/10.14746/ppuam.2015.5.01.
Podolska-Meducka A., Od wojny do wojny. System świadczeń wojennych w Polsce w latach 1919–1921, Warszawa 2011.
Popławski Z., Problemy motoryzacji Wojska Polskiego w latach 1919–1939, „Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa” 2008, nr 1.
Poznańska B., Układ nierówności w społeczeństwie II Rzeczypospolitej 1918–1939, „Przegląd Socjologiczny” 1991, nr 39.
Przeniosło M., Dochody nauczycieli państwowych szkół akademickich w II Rzeczypospolitej (na przykładzie matematyków), „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2008, nr 68.
Rappaport E.S., Uprawnienia karne władz administracyjnych, „Ruch Prawniczy i Ekonomiczny” 1921, nr 2.
Rudnicki S., Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga: Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 1996.
Sosabowski S., Gospodarcza konstytucja obrony państwa, „Bellona” 1927, nr 1.
Stankiewicz W., Ekonomika wojenna, Warszawa 1981.
Stawecki P., Studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom Tadeusza Kutrzeby i Stefana Mossora, „Kwartalnik Historyczny” 1991, nr 1.
Studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom Kutrzeby i Mossora, oprac. M. Jabłonowski, P. Stawecki, Warszawa 1987.
Szalewska M., Ciężary i świadczenia publiczne, [w:] System Prawa Administracyjnego, t. 7: Prawo administracyjne materialne, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2012.
Szelichowski S., Dzieje polskiej motoryzacji, Łódź 2012.
Zajączkowski S.M., Powinności wojskowe chłopów w Polsce do końca XIII wieku, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1958, vol. 4.
Zakrzewski T., Organizowanie siły zbrojnej w państwie, Warszawa 1938.
AKTY PRAWNE
Dekret z dnia 2 stycznia 1919 r. o używaniu wojska w wypadkach wyjątkowych (Dz.Pr.P.P. 1919, nr 1, poz. 80).
Instrukcja Ministra Spraw Wojskowych z dnia 25 kwietnia 1922 r. o prowadzeniu ewidencji taboru samochodowego (DRMSW 1922, nr 17, poz. 261).
Instrukcja Ministra Spraw Wojskowych z dnia 16 sierpnia 1922 r. o prowadzeniu ewidencji cywilnego taboru samochodowego (DRMSW 1922, nr 33, poz. 482).
Instrukcja Ministra Spraw Wojskowych, Ministra Spraw Wewnętrznych i Ministra Robót Publicznych z dnia 29 lutego 1928 r. o przeprowadzeniu ewidencji cywilnych pojazdów mechanicznych i rowerów (M.P. 1928, nr 125, poz. 209).
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz.U. 1952, nr 33, poz. 232).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483 ze zm.)
Okólnik nr 429 z dnia 20 sierpnia 1921 r. w przedmiocie postępowania w sprawach osób korzystających z prawa zakrajowości (Dz.Urz. Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 15 września 1921 r., nr 18).
Przepisy tymczasowe z dnia 19 sierpnia 1917 r. o urządzeniu sądownictwa w Królestwie Polskim (Dz.Urz. Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego 1917, nr 1, poz. 1).
Rozkaz Dowództwa Okręgu Korpusu nr 8 – Kielce z dnia 10 października 1920 r. w przedmiocie realizacji kwitów rekwizycyjnych (DzRWDOK8 1920, nr 102, poz. 22).
Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych z dnia 3 listopada 1920 r. w przedmiocie wypłaty rekwizycji pokrytych kwitami nieformalnymi (DRMSW 1920, nr 40, poz. 868).
Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych z dnia 21 grudnia 1920 r. w przedmiocie Tymczasowej Instrukcji o świadczeniach kolei na rzecz wojska i zasady wzajemnego rozrachunku władz wojskowych i kolejowych (DRMSW 1920, nr 40, poz. 1000).
Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych z dnia 21 grudnia 1920 r. w przedmiocie wzoru kwitu rekwizycyjnego (DRMSW 1920, nr 48, poz. 1002).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 1919 r. o sposobie użycia wojska dla zabezpieczenia porządku publicznego (Dz.Pr.P.P. 1919, nr 35, poz. 276).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wojskowych i Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie wprowadzenia obowiązku świadczeń wojennych (uzupełnienie rozporządzenia z dnia 29 kwietnia 1919 r., M.P. nr 98).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 maja 1920 r. w przedmiocie wprowadzenia w życie na obszarze Rzeczypospolitej ustawy wojskowego postępowania karnego dla wspólnej siły zbrojnej, z dnia 5 lipca 1912 r. (Dz.U. 1920, nr 59, poz. 368).
Rozporządzenie wykonawcze Ministra Spraw Wojskowych i Ministra Kolei Żelaznych z dnia 25 czerwca 1920 r. do ustawy z dnia 27 marca 1920 r. o kolejach w czasie wojny (Dz.U. 1920, nr 55, poz. 342).
Rozporządzenie Rady Obrony Państwa z dnia 6 sierpnia 1920 r. w przedmiocie ustanowienia stanu oblężenia (Dz.U. 1920, nr 69, poz. 460).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wojskowych, Ministra Kolei Żelaznych i Ministra Skarbu z dnia 8 sierpnia 1920 r. w przedmiocie wykonania ustawy o kolejach w czasie wojny (Dz.U. 1920, nr 79, poz. 533).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 26 sierpnia 1927 r. o rzeczowych świadczeniach wojennych (Dz.U. 1927, nr 79, poz. 687).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej 8 listopada 1927 r. o obowiązku odstępowania zwierząt pociągowych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów dla celów obrony Państwa (Dz.U. 1939, nr 74, poz. 502).
Rozporządzenie Ministra Robót Publicznych i Ministra Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych z dnia 27 stycznia 1928 r. o ruchu pojazdów mechanicznych na drogach publicznych (Dz.U. 1928, nr 41, poz. 396).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu administracyjnym (Dz.U. 1928, nr 36, poz. 341).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu karno-administracyjnym (Dz.U. 1928, nr 38, poz. 365).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu przymusowym w administracji (Dz.U. 1928, nr 36, poz. 342).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Ministra Spraw Wojskowych z dnia 19 października 1929 r. w porozumieniu z Ministrami Rolnictwa i Skarbu o obowiązku dostarczania jako środków przewozowych na rzecz wojska w czasie pokoju, wozów z zaprzęgiem zwierzęcym, zwierząt z uprzężą pociągową oraz zwierząt wierzchownych i jucznych z rzędem (Dz.U. 1929, nr 82, poz. 613).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wojskowych i Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 marca 1930 r. wydane w porozumieniu z Ministrami Komunikacji, Skarbu, Przemysłu i Handlu oraz Robót Publicznych o obowiązku dostarczania samolotów jako środków przewozowych na rzecz wojska w czasie pokoju (Dz.U. 1930, nr 26, poz. 230).
Rozporządzenie Ministrów: Spraw Wewnętrznych, Spraw Wojskowych, Robót Publicznych oraz Przemysłu i Handlu z dnia 24 lipca 1930 r. w porozumieniu z Ministrami: Skarbu i Komunikacji o obowiązku dostarczania środków przewozowych wodnych żeglugi śródlądowej na rzecz wojska w czasie pokoju (Dz.U. 1930, nr 77, poz. 603).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Ministra Spraw Wojskowych z dnia 29 lipca 1930 r. wydane w porozumieniu z Ministrami Skarbu i Robót Publicznych o obowiązki dostarczania jako środków przewozowych na rzecz wojska w czasie pokoju samochodów, motocykli i rowerów (Dz.U. 1930, nr 58, poz. 470).
Rozporządzenie Wojewody Tarnopolskiego z dnia 10 sierpnia 1933 r. dotyczące ustalenia stawek wynagrodzenia za dostarczone środki przewozowe na rzecz wojska w czasie pokoju (Tarnopolski Dziennik Wojewódzki z dnia 1 września 1933 r., nr 11, poz. 122).
Rozporządzenie Wojewody Wileńskiego z dnia 18 stycznia 1934 r. o stawkach wynagrodzenia za dostarczone środki przewozowe na rzecz wojska w czasie pokoju na terenie województwa wileńskiego (Wileński Dziennik Wojewódzki z dnia 18 stycznia 1934 r., nr 1, poz. 1).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o rzeczowych świadczeniach wojennych (Dz.U. 1934, nr 95, poz. 859).
Rozporządzenie Ministrów: Spraw Wewnętrznych, Spraw Wojskowych, Komunikacji oraz Przemysłu i Handlu z dnia 19 grudnia 1936 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Skarbu w sprawie zmiany rozporządzenia z dnia 24 lipca 1930 r. o obowiązku dostarczania środków przewozowych wodnych żeglugi śródlądowej na rzecz wojska w czasie pokoju (Dz.U. 1937, nr 4, poz. 33).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 28 grudnia 1934 r. o unormowaniu właściwości władz i trybu postępowania w niektórych działach administracji państwowej (Dz.U. 1934, nr 110, poz. 976).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 kwietnia 1939 r. o obowiązkach ludności w wypadkach pożarów lub innych klęsk (Dz.U. 1939, nr 37, poz. 242).
Rozporządzenie Ministrów Spraw Wojskowych i Spraw Wewnętrznych z dnia 29 sierpnia 1939 r. w porozumieniu z Ministrem Skarbu o asygnatach na wypłatę wynagrodzenia za pobrane zwierzęta pociągowe, wozy, pojazdy mechaniczne i rowery (Dz.U. 1939, nr 83, poz. 535).
Ustawa z dnia 11 kwietnia 1919 r. o rzeczowych świadczeniach wojennych ((Dz.Pr.P.P. 1919, nr 32, poz. 264).
Ustawa z dnia 11 kwietnia 1919 r. o utworzeniu Głównego Urzędu Zaopatrywania Armii (Dz.Pr.P.P. 1919, nr 32, poz. 265).
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1921, nr 44, poz. 267).
Ustawa z dnia 27 marca 1920 r. o kolejach w czasie wojny (Dz.U. 1920, nr 27, poz. 160).
Ustawa z dnia 9 marca 1932 r. o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 26 sierpnia 1927 r. o rzeczowych świadczeniach wojennych (Dz.U. 1927, nr 29, poz. 288).
Ustawa z dnia 13 marca 1934 r. o ochronie przed pożarami i innymi klęskami (Dz.U. 1934, nr 41, poz. 365).
Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dz.U. 1935, nr 30, poz. 227).
Ustawa z dnia 22 lutego 1937 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. 1937, nr 17, poz. 108).
Ustawa z dnia 30 marca 1939 r. o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych (Dz.U. 1939, nr 30, poz. 200).
Ustawa z dnia 18 lipca 1950 r. o dostarczaniu środków przewozowych na rzecz wojska i służby bezpieczeństwa publicznego w czasie pokoju (Dz.U. 1950, nr 36, poz. 322).
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/g.2021.68.1.17-42
Data publikacji: 2021-12-28 19:30:01
Data złożenia artykułu: 2021-02-24 13:59:57
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2021 Marcin Jerzy Konarski
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.