La comparaison des dérivés français et polonais comme un test d’universalité d’une technique de construction de mots
Résumé
La technique de construction de mots que nous nous proposons d’étudier est une dérivation de verbes qui se fait par échange de préfixes. Elle fut découverte et décrite en 2006 par Joanna Stankiewicz, sa théorie fut développée en 2009 par Michał Wiśnicki pour le polonais et en 2010 par Wanda Fijałkowska pour le français. Les deux langues utilisent différentes paires de préfixes, p.ex. en français – embrigader – débrigader, décharger – recharger, congeler – surgeler, exploser - imploser et en polonais – narysować – odrysować, ugotować – nagotować, zadzwonić – oddzwonić, zbudować – dobudować, zbroić – nabroić. La motivation sémantique des verbes cités comme seconds dans chaque paire devient évidente si nous nous servons de la paraphrase (selon la définition de Jadwiga Puzynina). La paraphrase correcte d’un dérivé doit contenir la base avec son préfixe. Ce type de paraphrase n’est pas utilisé par les chercheurs qui étudient le français ; or, elle peut très bien servir à décrire la dérivation dans cette langue. Du point de vue logique, l’action décrite par le verbe dérivé ne peut avoir lieu avant celle qu’exprime le verbe de base : on ne peut odkręcić (dévisser) qch. qui n’est pas przykręcone (vissé), ni rozbudować (étendre) un bâtiment qui n’a pas encore été zbudowany (construit). Sinon, on ne pourrait expliquer pourquoi les préfixes des verbes comme débrigader, recharger, surgeler, odrysować, oddzwonić, nabroić sont spécifiques et ne furent pas simplement ajoutés aux verbes non munis d’un autre préfixe. Parmi les verbes accomplis polonais et français, on trouve des modèles productifs qui leur sont communs, p.ex. les deux langues forment des dérivés annulatifs (skręcić – rozkręcić, emballer – déballer), transformatifs (zbudować – przebudować, encoder – transcoder), de changement de direction (dobudować – nadbudować, exploser – imploser) et effectifs (umyć – domyć, congeler – surgeler). Les analyses menées ici constituent un premier pas pour prouver que cette technique de construction de mots a un caractère universel.
Mots-clés
Texte intégral :
PDFRéférences
Amiot, D. (2002). Re-, préfixe aspectuel. Cahiers Chronos, 10, 1–20.
Amiot, D. (2008). La catégorie de la base dans la préfixation en dé-. In : B. Fradin (éd.), La raison morphologique. Hommage à la mémoire de Danielle Corbin (pp. 1–15). Amsterdam/Philadelphia : Benjamins.
Apothéloz, D. (2002). La construction du lexique français : principes de morphologie dérivationnelle. Ophrys : L’Essentiel français.
Apothéloz, D. (2007a). Procès centrifuge et procès centripète : RE-, DÉS- et l’antonymie directionnelle en français. In : N. Hathout, F. Montermini (eds.), Morphologie à Toulouse. Actes du colloque international de Morphologie « 4èmes Décembrettes » (pp. 149–169). München : Lincom Europa (LSTL).
Apothéloz, D. (2007b). La préfixation en RE-, l’antonymie directionnelle et les phénomènes de polarité sémantique. Journal of French Language Studies, 17, 143–158.
Béchade, H. (1994). Grammaire française. Paris : PUF.
Booij, G. (2005). The Grammar of Words. An Introduction to Linguistic Morphology. Oxford: Oxford University Press.
Corbin, D. (1987). Morphologie dérivationnelle et structuration du lexique, Thèse de doctorat d’État soutenue le 7 janvier 1987 à l’Université de Paris VIII. L’information grammaticale. Https://doi.org/10.3406/igram.1987.2091
Corbin, D. (2001). Préfixes et suffixes. Du sens aux catégories. Journal of French Language Studies, 11, 41–69.
Dal, G. (2001). Contre préposition, contre préfixe. Recherches Linguistiques de Vincennes, 26, 173–201.
Fijałkowska, W. (2010). La substitution de préfixes comme méthode de dérivation de verbes. In : A. Dutka-Mańkowska, T. Giermak-Zielińska (eds.), Des mots et du texte aux conceptions de la description linguistique (pp. 157–165). Warszawa : Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Fijałkowska, W. (2016). La dérivation par échange de préfixes en tant que problème de recherche en linguistique contrastive. Kwartalnik Językowy, 63(4), 500–506.
Fradin, B., Kerleroux, F., Plénat, M. (eds.). (2009). Aperçus de morphologie du français. Saint-Denis : Presses Universitaires de Vincennes.
Gerhard-Krait, F. (2000). La Préfixation en dé(s)- : formes construites et interprétations. Thèse : Sciences du langage : Strasbourg 2.
Grzegorczykowa, R. (1972). Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe, Warszawa : Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Grzegorczykowa, R., Puzynina, J. (1979). Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne rodzime. Warszawa: PWN.
Grzegorczykowa, R., Laskowski, R., Wróbel, H. (eds.). (1998). Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Warszawa : PWN.
Grzegorczykowa, R., Puzynina, J. (1998). Problemy ogólne słowotwórstwa. In : R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (eds.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Vol. 2 : Morfologia (pp. 361–388). Warszawa : PWN.
Huot, H. (2006). La morphologie. Forme et sens des mots du français. Paris : Colin.
Huot, H. (2007). La Préfixation négative en français moderne. F. Floricic (ed.), La Négation dans les langues romanes (pp. 177–203). Amsterdam/Philadelphia : John Benjamins.
Jadacka, H. (2001). System słowotwórczy polszczyzny (1945–2000). Warszawa: PWN.
Jadacka, H. (2005). Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia. Warszawa : PWN.
Jadacka, H. (2007). O hierarchizacji w słowotwórstwie i jej skutkach dla opisu systemu derywacyjnego (na marginesie książki Iwony Kaproń-Charzyńskiej Derywacja ujemna w języku polskim. Rzeczowniki i przymiotniki). LingVaria, 1(3), 9–20.
Jalenques, P. (2002). Étude sémantique du préfixe RE en français contemporain : à propos de plusieurs débats actuels en morphologie dérivationnelle, Langue française, 133(1), 74–90.
Jalenques, P. (2014). Le problème de l’opacité sémantique dans les verbes préfixés en DÉ-. Pour une approche sémantique constructiviste. In : [actes de] Congrès Mondial de Linguistique Française, (pp. 1775–1796).
Kallas, K. (1998) . Przymiotnik. In: R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (eds.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia (pp. 469–521). Warszawa: PWN.
Kaproń-Charzyńska, I. (2005). Derywacja ujemna w języku polskim. Rzeczowniki i przymiotniki. Toruń : Wydawnictwo UMK.
Kreja, B. (1963). Pojęcie derywacji wymiennej. Z polskich studiów slawistycznych. Seria 2. Językoznawstwo, 1, 33–140.
Kreja, B. (1972). Z zagadnień analizy słowotwórczej. In: J. Puzynina (ed.), Problemy współczesnego słowotwórstwa a dydaktyka uniwersytecka (pp. 59–78). Warszawa: Wydawnictwa UW.
Kreja, B. (2002). O antonimicznej kategorii słowotwórczej czasowników inceptywno-anulatywnych. In: B. Kreja, Studia i szkice słowotwórcze (pp. 307–317). Gdańska: Wydawnictwo UG.
Maingueneau, D., Chiss, J.-L., Filliolet, J. (2013). Introduction à la linguistique française, tome 1 : Notions fondamentales, phonétique, lexique. Vanves : Hachette.
Martin, R. (2004). Le couple préfixal en-(in-) / es-(e-/ex-) en moyen français. Romania, tome 122 (485–486), 1–45.
Nagórko, A. (1998). Zarys gramatyki polskiej (ze słowotwórstwem). Warszawa : PWN.
Nagórko, A. (2010). Podręczna gramatyka języka polskiego. Warszawa : PWN.
Peytard, J. (1975). Recherches sur la préfixation en français contemporain. Paris : Champion.
Przybylska, R. (2006). Schematy wyobrażeniowe a semantyka polskich prefiksów czasownikowych do-, od-, prze-, roz-, u-. Kraków : Universitas.
Puzynina, J. (ed.). (1972). Problemy współczesnego słowotwórstwa a dydaktyka uniwersytecka. Warszawa : Wydawnictwa UW.
Puzynina, J. (1978 a). Próba klasyfikacji formantów słowotwórczych języka polskiego. Język Polski, 2, 98–107.
Puzynina, J. (1978 b). Typy formantów słowotwórczych w językach słowiańskich. Z polskich studiów slawistycznych, 4, 179–188.
Roché, M. (2008). Quelques exemples de morphologie non conventionnelle dans les formations construites à partir d’un mot en -ouille(r). In : B. Fradin (ed.), La raison morphologique (pp. 215–238). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Roizenzon, L. (1974). Mnogopristavochnye glagoly v russkom i drugikh slavianskikh iazykakh [Multi-prefixal verbs in Russian and other Slavonic languages]. Samarkand : Publ. Samarkandskogo gosudarstwiennogo universiteta.
Skarżyński, M. (1999). Powstanie i rozwój polskiego słowotwórstwa opisowego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Skarżyński, M. (ed.). (2003a). Słowotwórstwo gniazdowe : historia, metoda, zastosowania. Kraków : Księgarnia Akademicka.
Skarżyński, M. (2003b). Słowotwórcze gniazda odczasownikowe (charakterystyka wstępna). In: M. Skarżyński (ed.). Słowotwórstwo gniazdowe: historia, metoda, zastosowania (pp. 137–155). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Skarżyński, M. (2004). Wstęp. In: Słownik gniazd słowotwórczych współczesnego języka polskiego. T. III Gniazda odczasownikowe (pp. VII–XIV). Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”.
Stankiewicz, J. (2006). Wymiana prefiksów w derywacji odczasownikowej (na materiale gniazdowym). Poradnik Językowy, 10, 119–126.
Śmiech, W. (1986). Derywacja prefiksalna czasowników polskich. Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Waszakowa, K. (1991). Derywacja sufiksalna, paradygmatyczna czy ujemna. Polonica, 16,101–110.
Waszakowa, K. (1993). Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki z formantami paradygmatycznymi. Warszawa : Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Wiśnicki, M. (2006). O derywacji prefiksalno-wymiennej w słowotwórczych gniazdach rzeczowników i przymiotników. Poradnik Językowy, 10, 126–133.
Wiśnicki, M. (2010). Derywacja prefiksalna wymienna czasowników polskich (w świetle danych gniazdowych). PhD thesis, typewritten. Warszawa.
Wróbel, H. (1998) Czasownik. In: R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (eds.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia (pp. 536–583).
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/ff.2018.36.1.87-96
Date of publication: 2018-11-05 11:24:37
Date of submission: 2018-02-13 05:50:14
Statistiques
Indicateurs
Renvois
- Il n'y a présentement aucun renvoi.
Droit d'auteur (c) 2018,
Ce(tte) œuvre est mise à disposition selon les termes de la Licence Creative Commons Attribution 4.0 International.