Horror vacui in the Royal City. Miracular Spaces of Lublin in 17th- and 18th-Century Books of Urban Miracles

Anna Nowicka-Struska

Abstract


Horror vacui – an aesthetic category specific to visual arts is a metaphor for the Old Polish books about miracles discussed in the article. It reflects both the mosaic and multiplicity of old miraculous collections, as well as their dynamic reception, because each time these texts lead to a different face of ancient culture and show diverse aspects of the past. This metaphor in the context of miraculous books and the city from which they come from also reflects the multitude of both Lublin religious texts related to Lublin’s holy places, as well as the places themselves – depositories of images, relics and miracles. Miracle books are considered valuable material for research on the history of religiosity, medicine, culture and mentality; they are fascinating practical texts. The multitude of preserved records prompted the researchers to formulate a thesis about the “miracular sensitivity” characteristic of ancient culture. The miraculous books, although studied in many aspects, especially in terms of religiosity, were not analyzed in terms of connections with the space they refer to, for example, one city. The subject of this article is the specific relationship between miraculous records, printed or handwritten, or descriptions of religious miracles (added to literary works) with the place – the city of Lublin in the 17th and 18th centuries.


Keywords


city; Lublin; miracles; religious literature; baroque; micro-narratives

Full Text:

PDF (Język Polski)

References


Źródła:

Cianavenus de Asculo, Thomas. (1618). Historia brevi descripta compendio de sacratissimo ac salutifero Crucis dominicae ligno Lublinum translato. Kraków: Druk Andrzeja Piotrkowczyka.

Drzewiecki, Adam. (1732). Primitiae deo et Agno… seu theologia sacra… Lublin: Druk Societatis Jesu.

Duńczewski, Stanisław. (1725). Kalendarz polski i ruski, w którym święta roczne i biegi niebieskie, aspekty, wybory, czas siania, szczepienia, krwie puszczania, lekarstw zażywania, wschód i zachód codzienny należytym porządkiem położone i opisane. Zamość: Drukarnia Akademicka.

Fontanna obfitych łask z morza, którym jest Maryja łzami krwawymi spurpurowanego, to jest obrazu Panny Maryjej przy sławnym mieście lubelskim w kościele Ducha świętego ku czci i chwale Boga w trójcy jedynego wynikająca. (1683). [b.m.w.].

Godzimirski, Gabriel. (1618). Historyja krótko opisana o Przenajświętszym i zbawiennym drzewie Krzyża Pańskiego jako z Jeruzalem do Carogrodu a stamtąd do Kijowa, z Kijowa zasię do Lublina za sporządzeniem Boskim przywiezione i ojcom Zakonu Kaznodziejskiego cudownie darowane jest. Kraków: Druk Andrzjia Piotrkowczyka.

Gumppenberg, Wilhelm. (1657–1659). Atlas Marianus, sive De imaginibus Deiparae per orbem christianum miraculosis. Ingolstadt: Georg Haenlin, Johann Ostermeyer.

Informacyja o bractwie NMP Posiłkującej fundowanym w Lublinie w kościele SJ. (1722). Lublin: Druk Societatis Jesu.

Jaroszewicz, Florian. (1767). Matka Świętych Polska albo Żywoty świętych, błogosławionych, wielebnych, świątobliwych, pobożnych Polaków i Polek. Wszelkiego stanu i kondycyi, każdego wieku od zakrzewionej w Polszcze chrześcijańskiej wiary osobliwą życia doskonałością słynących. Kraków: Druk Stanisława Stachiewicza.

Majewski, Jacek. (1741). Dzień krzyżowy sprawiedliwość przy krzyżu, krzyż przy sprawiedliwości znajdujący. Lublin: Druk Societatis Jesu.

Pieśń o Najświętszej Pannie Lubelskiej u ks. franciszkanów… (1704). Lublin: Druk Societatis Jesu.

Piotrowski, Dionizy. (1748). Różaniec Przenajświętszej Panny Maryjej i Najsłodszego Imienia Jezus. Lublin: Druk Societatis Jesu.

Podobieństwa i sympatie domku Przenajświętszej Panny Maryjej Lauretańskiego z domem Jana Bożego. (1655). Lublin: Druk Jana Wieczorkowicza.

Pruszcz, Piotr Hiacynt. (1662). Forteca duchowna Królestwa Polskiego, Kraków: Druk Lenczewski Stanisław Bertutowicz – Dziedzice.

Pruszcz, Piotr Hiacynt. (1662). Morze łaski Boskiej, które Pan Bóg w Koronie Polskiej po rożnych miejscach, przy obrazach Chrystusa Pana i Matki jego Przenajświętszej na serca ludzi pobożnych i w potrzebach ratunku żądających. Kraków: Druk Lenczewski Stanisław Bertutowicz – Dziedzice.

Pruszcz, Piotr Hiacynt. (1745). Klejnoty stołecznego miasta Krakowa albo kościoły i co w nich jest widzenia godnego i znacznego. Kraków: Drukarnia Akademii Krakowskiej.

Przewoski, Piotr. (1744). Snopek mirrowy najsłodszego drzewa Krzyża zbawiennego Pana Jezusa, wdzięcznym i rozlicznym nabożeństwem zakwitający. Lublin: Druk Societatis Jesu.

Ruszel, Paweł. (1646). Fawor niebieski podczas szczęśliwej elekcyjej na Królestwo Polskie Pana naszego Miłościwego Jana Kazimierza, miastu Lublinowi… pokazany… Lublin: Druk Pawła Wieczorkowicza.

Ruszel, Paweł. (1656). Skarb nigdy nieprzebrany Kościoła świętego katolickiego Krzyż Pański, o którym tu są trzy księgi, z Doktorów świętych i historyków poważnych napisane. Księga trzecia o cudach wielkich tej części Drzewa Krzyża świętego. Lublin. Druk Pawła Wieczorkowicza. Toż edycje: Jasna Góra 1725, Berdyczów 1767.

Ruszel, Paweł. (2013). Fawor niebieski podczas szczęśliwej elekcyjej na Królestwo Polskie Pana naszego Miłościwego Jana Kazimierza, miastu Lublinowi… pokazany. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Sobieszczański, Aleksander. (1739). Droga do wszelkiego dobra, introdukcyja kongregacyi Najsłodszego Imienia Maryi dyskursem kaznodziejskim w kościele pod tytułem św. Michała Archanioła… pokazana. Lublin: Druk Societatis Jesu.

Sobieszczański, Aleksander. Najjaśniejsza Królowa Nieba i ziemie przy obrazie swoim lubelskim w kościele szpitalnym Ducha świętego… wsławiona. Lublin: Druk Societatis Jesu.

Stobiecki, Cyryl. (1754). Cruci Sacratissimae triumphali vexillo… vitali ligno. Lublin: Druk Societatis Jesu.

Twardowski, Samuel. (1681). Wojna domowa z Kozaki i Tatary, Moskwą, potem Szwedami… Kalisz: Collegij Calissiensis Societatis Jesu.

Wargocki, Andrzej. (1620). O Krzyżu i Ukrzyżowanym, nadto o Drzewie Krzyża świętego u ojców dominikanów w Lublinie ksiąg dwoje. Zamość: Drukarnia Akademicka.

Zapisy do Bractwa Miłosierdzia Łazarza świętego. Rękopis: Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego. Sygn. 1378.

Zeznania o cudach krzyża trybunalskiego. (1653). Rękopis: Archiwum Archidiecezjalne Lublin. Rep 60 A XIII.

Opracowania

Baranowski, Andrzej Józef. (2003). Koronacje wizerunków maryjnych w czasach baroku. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.

Bosiacka, Anna. (2007). Religijność na Podlasiu w świetle ksiąg cudów z XVI–XVIII wieku, Warszawa: Liber.

Darnton, Robert. (2012). Wielka masakra kotów i inne epizody francuskiej historii kulturowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Dębiński, Karol. (1912). Cudowny krzyż trybunalski w katedrze lubelskiej według współczesnego rękopisu. Lublin: druk M. Kossakowskiej.

Dywan, Tomasz. (2014). Kształtowanie kultury prowincjonalnej w katolickich sanktuariach maryjnych na Kresach Południowo-Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Łódź: Księży Młyn.

Dziok-Strelnik, Irena. (1997). Bibliografia starych druków lubelskich 1630–1800. Lublin: Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego.

Gmiterek, Henryk. (2008). Lublin w stuleciach XVII i XVIII. W: Ryszard Szczygieł, Henryk Gmiterek, Piotr Dymmel, Lublin. Dzieje miasta. T. 1. Od końca VI do XVIII wieku (s. 91–165). Lublin: Towarzystwo Miłośników Lublina.

Grzebień, Ludwik (red.). (1996). Encyklopedia wiedzy o jezuitach. Kraków: WAM.

Gruchała, Janusz. (2013). „Psalmy, hymny, pieśni pełne ducha”. Studia o staropolskich tekstach religijnych. Kraków: Wydawnictwo Unum.

Hemka, Andrzej, Olędzki, Jacek. (1990). Wrażliwość mirakularna. Konteksty-Polska Sztuka Ludowa, 1, s. 8–14.

Jagla, Jowita. (2009). Wieczna prośba i dziękczynienie. O symbolicznych relacjach między sacrum i profanum w przedstawieniach wotywnych z obszaru Polski Centralnej. Warszawa: Neriton.

Jaroszewski, Szymon. (2000). Ojciec Paweł Ruszel, dominikanin lubelski (1593–1658) promotor Krzyża Świętego. Lublin: Polihymnia.

Kracik, Jan. (1991). Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy. Kraków: WAM.

Kramiszewska, Aneta. (2012). Prawdziwie jest to dom Boga i brama do nieba. Opowieść etiologiczna miejsc świętych w zwierciadle sztuki. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Kroczak, Jerzy. (2006). „Jeśli mię wieźdźba prawdziwa uwodzi…” Prognostyki i znaki cudowne w polskiej literaturze barokowej. Wrocław: Atut.

Kroczak, Jerzy. (2015). Barokowe druki o cudownych obrazach wobec czarów. W: Monika Dacka-Górzyńska, Joanna Partyka (red.), Staropolska literatura dewocyjna. Gatunki, tematy, funkcje (s. 285–297). Warszawa: DiG.

Kroczak, Jerzy. (2020). Staropolskie relacje o cudach w Jarosławiu. „Morze łask i pociech”… Jana Kwiatkiewicza. W: Grzegorz Trościński, Marek Nalepa (red.), Wirydarz staropolski i oświeceniowy. Podkarpacie literackie (155–169). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Kuczyńska, Jadwiga. (2004). Kościół farny św. Michała w Lublinie. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.

Łopaciński, Hieronim. (1909). Z czasów wojen kozackich. Przyczynki do dziejów Lublina. Ze źródeł współczesnych zebrane (z teki pozgonnej Hieronima Łopacińskiego). Przegląd Historyczny, 2, s. 228–248.

Nastalska-Wiśnicka, Joanna. (2015). Staropolskie piśmiennictwo sanktuaryjne jako źródło do badań nad kultem maryjnym na ziemiach Rzeczypospolitej. Textus et Studia, 4, s. 47–70

Nastalska-Wiśnicka, Joanna, Witkowska, Aleksandra. (2013). Ku ozdobie i obronie Rzeczypospolitej. Maryjne miejsca święte w drukach staropolskich. Lublin: Werset.

[Nowakowski, Edward Zygmunt]. (1902). O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej: wiadomości historyczne, bibliograficzne i ikonograficzne przez Ks. Wacława z Sulgostowa. Kraków: nakład autora.

Nowicka-Struska, Anna. (2013). Wprowadzenie. W: Ruszel, Fawor niebieski podczas szczęśliwej elekcyjej na Królestwo Polskie (s. 7–46). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Nowicka-Struska, Anna. (2016). Pamięć zbiorowa i pamięć miasta w świetle lubelskich dominikańskich przekazów mirakularnych XVII i XVIII wieku. W: Piotr Borek, Dariusz Chemperek, Anna Nowicka-Struska (red.), Memuarystyka w dawnej Polsce (s. 83–97). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Nowicka-Struska, Anna. (2020). O relikwii czy o sobie samym? Źródła, realizacja i cel utworu Andrzeja Wargockiego „O Krzyżu i Ukrzyżowanym”. W: Maria Barłowska, Marzena Walińska (red.), Sarmackie theatrum. T. 8. W poszukiwaniu nowości (s. 94–114). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Pollak, Roman (red.). (1962). Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut. T. 2. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.

Schlögel, Karl. (2009). W przestrzeni czas czytamy. O historii cywilizacji i geopolityce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Seweryniak, Henryk. (2010). Geografia wiary. Warszawa: Więź.

Sierpiński, Seweryn. (1843). Historyczny obraz miasta Lublina. Warszawa: J. Dietrich.

Stankowa, Maria. (1965). Zmierzch znaczenia Lublina. Upadek (1648–1764). W: Józef Mazurkiewicz (red.), Dzieje Lublina. Próba syntezy (s. 123–148). Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.

Tazbir, Janusz. (1970). Sarmatyzacja katolicyzmu w XVII wieku. W: Janusz Pelc (red.), Wiek XVII – kontrreformacja – barok. Prace z historii kultury. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Tokarska-Bakir, Joanna. (2000). Obraz osobliwy. Hermeneutyczna lektura źródeł etnograficznych. Wielkie opowieści. Kraków: Universitas.

Wadowski, Ambroży. (1907). Kościoły lubelskie. Na podstawie źródeł archiwalnych. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

Wincencjusz-Patyna, Anita. (2020). „Horror vacui”. W: Anita Wincencjusz-Patyna (red.), Admirałowie wyobraźni. 100 lat polskiej ilustracji w książkach dla dzieci (s. 172–175). Warszawa: Dwie Siostry.

Wiślicz, Tomasz. (2006). Wrażliwość mirakularna w świetle ksiąg cudów z XVI–XVIII wieku. W: Paweł Kras (red.), Ecclesia, cultura, potestas. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa (s. 387–395). Kraków: Societas Vistulana.

Wiślicz, Tomasz. (2011). Nadprzyrodzone interwencje w dzieje Rzeczypospolitej. Przypadki Matki Boskiej Sokalskiej i Matki Boskiej z Tynnej. Rocznik Antropologii Historii, 1–2, s. 143–155.

Wiślicz, Tomasz. (2015). Dziwne, przypadkowe i nadzwyczajne. Zbiory mirakulów z XVII i XVIII wieku jako źródła do badań kulturowych. W: Monika Dacka-Górzyńska, Joanna Partyka (red.), Staropolska literatura dewocyjna. Gatunki, tematy, funkcje (s. 225–234). Warszawa: DiG.

Witkowska, Aleksandra. (1978). Miracula średniowieczne – funkcje przekazu ustnego i zapisu literackiego. W: Bronisław Geremek (red.), Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza (s. 181–188). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Witkowska, Aleksandra. (1996). Uroczyste koronacje wizerunków maryjnych na ziemiach polskich w latach 1717–1992. W: Antoni Jackowski (red.), Przestrzeń i sacrum. Geografia kultury religijnej w Polsce i jej przemiany w okresie od XVII do XX w. na przykładzie ośrodków kultu i migracji pielgrzymkowych (s. 82–101). Kraków: Instytut Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Witkowska, Aleksandra. (2009). Sancti. Miracula. Peregrinationes. Wybór tekstów z lat 1974–2008. Lublin: Werset.

Wojciechowski, Leszek. (2003). Drzewo przenajszlachetniejsze. Problematyka Drzewa Krzyża w chrześcijaństwie zachodnim (IV – połowa XVII wieku). Od legend do kontrowersji wyznaniowych i piśmiennictwa specjalistycznego. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/ff.2023.41.2.15-42
Date of publication: 2023-12-19 14:19:47
Date of submission: 2023-03-29 13:16:39


Statistics


Total abstract view - 433
Downloads (from 2020-06-17) - PDF (Język Polski) - 225

Indicators



Refbacks

  • There are currently no refbacks.


Copyright (c) 2023 ANNA * Nowicka-Struska

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.