Hide
Show all
Email this article 
The Higher Court of German Law at the Castle in Lublin in the First Half of the 15th Century – Personal Composition
Abstract
The higher courts of German law, sitting at royal castles, appointed by the monarch or its starosts to settle disputes relating to village heads and mayors, were made up of eight people: the chairman of this group of landlords and seven lay members recruited from the village heads and mayors of neighbouring towns under German law. The composition of such a court sitting in the Lublin Castle is known from the notes dated 1415–1416 and 1445–1448. They show that the rules of appointing the aforementioned jurors have changed in the course of that time – persons discharging municipal offices in private property have disappeared, the committee has been limited only to royal managers, which can be seen as a weakening of the position of mayors and mayors in noble and church properties, but it may also be a sign of the limitations of the jurisdiction of the court, limiting its jurisdiction to the function of the court of law for royal estates. The castle court in Lublin was mainly composed of representatives of small nobility, often belonging to the clients of local officials; only one mayor (sołtys) sitting in it was a peasant. For poor noblemen, the possession of village councils, and especially the distinction, which was the appointment in the court in question, protected against further pauperization, and in a few cases led to holding lower offices (managers of royal mills, burgrave, bailiff and podpisek of land court, podpisek of magistrate court), and allowed the peasant to get membership in the nobility.
Keywords
Full Text:
PDF (Język Polski)References
Źródła
Archiwa i biblioteki
Archiwum Archidiecezjalne w Lublinie:
– Acta Consistorii Lublinensis, sygn. 2, 3, 5, 6,
– Actus Visitacionis Decanatus Parczoviensis 1800, rkps 184.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie:
– Archiwum Skarbu Koronnego, Dz. XLVI, nr 130a,
– Zbiór Dokumentów Pergaminowych.
Archiwum Mertopolitalne w Krakowie:
– Acta Episcopalia, sygn. 1, 3, 5,
– Acta Officialia Cracoviensis, sygn. 9.
Archiwum Narodowe w Krakowie:
– Acta Iuris Supremi Magdeburgensis in Castro Cracoviensis, sygn. I-9,
– Castrensia Cracoviensia, sygn. 8.
Archiwum Państwowe w Lublinie:
– Kopiariusz Przywilejów Miejskich [Lublina], sygn. 145,
– Księgi Grodzkie Lubelskie, Relacje, Manifestacje, Oblaty, sygn. 1, 26,
– Księgi Sądu Kasztelana i Wojewody Lubelskiego w Wąwolnicy, sygn. 1, 2,
– Księgi Ziemskie Lubelskie, sygn. 1, 2, 4, 5, 8–12.
Biblioteka i Muzeum ks. Czartoryskich w Krakowie:
– Pergaminy.
Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie:
– Teki Bolesława Ulanowskiego, sygn. 8644,
– Wypisy Hieronima Łopacińskiego, sygn. 2262, t. 1.
Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi w Mińsku:
– Księga Ziemska Lubelska, bez sygnatury (dawne sygn. 3 i 20689).
Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie:
– rkps 1740: XVII-wieczne wypisy z ksiąg ziemskich lubelskich.
Wydawnictwa źródłowe
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tzw. bernardyńskiego we Lwowie, wyd. O. Pietruski, X. Liske, A. Prochaska, t. 3, Lwów 1872; t. 12, Lwów 1887.
Akta procesów o dobra skonfiskowane z powodu niesłużenia wyprawy, wyd. S. Kutrzeba, „Archiwum Komisji Historycznej Akademii Umiejętności”, t. 9, Kraków 1902.
Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie, wyd. Z.L. Radzimiński, P. Skobielski, B. Gorczak, t. 2, Lwów 1887.
Decreta iuris supremi Magdeburgensis castri Cracoviensis, Bd 1: Die Rechtssprüche des Oberhofs des deutschen Rechts auf der Burg zu Krakau 1456–1481, Hrsg. L. Łysiak, K. Nehlsen v. Stryk, Frankfurt am Main 1999.
Fragmenta inscriptionum terrestrium Lublinensium anni 1416, [w:] Lubelska księga podkomorska piętnastego wieku, wyd. L. Białkowski, Lublin 1934.
[Jan Długosz], Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, wyd. L. Łętowski, t. 1–3, [w:] Joannis Dlugossii… Opera omnia, t. 8–10, Kraków 1863–1864.
Kodeks dyplomatyczny Małopolski, wyd. F. Piekosiński, t. 2–4, Kraków 1905.
Księgi wójtowsko-ławnicze miasta Lublina z XV wieku, oprac. G. Jawor, M. Kołacz-Chmiel, A. Sochacka, Lublin 2012.
Lubelska księga podkomorska piętnastego wieku, wyd. L. Białkowski, Lublin 1934.
Materiały archiwalne wyjęte głównie z Metryki Litewskiej od 1348 do 1607 roku, wyd. A. Prochaska, Lwów 1890.
Matricularum Regni Poloniae summaria, wyd. T. Wierzbowski, t. 2, Warszawa 1907.
Metryka Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1400–1508, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska, t. 1–2, Kraków 2004.
Monumenta Poloniae Vaticana, t. 1: Acta Camerae Apostolicae, wyd. J. Ptaśnik, Kraków 1913.
Najstarsze zapiski ziemskie lubelskie z 1409 r., wyd. L. Białkowski, „Teki Archiwalne” 1961, t. 7.
Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 2: Wyciągi z najstarszych ksiąg sądowych ziemi krakowskiej, wyd. A. Helcel, Kraków 1872.
Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 7/3: Inscriptiones clenodiales ex libris iudicialibus palatinatus Cracoviensis, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1885.
Wyjątki z najdawniejszej księgi miejskiej lubelskiej, oprac. B. Ulanowski, „Archiwum Komisji Historycznej Akademii Umiejętności” 1886, t. 3, nr 9.
Wypiski z księgi oficjała lubelskiego z XV w., wyd. S. Wojciechowski, [w:] S. Wojciechowski, O zaginionej księdze oficjała lubelskiego z XV wieku, „Dodatek do Biuletynu Biblioteki Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie” 1962, nr 2.
Wywody szlachectwa w Polsce w XIV–XV w., wyd. W. Semkowicz, „Rocznik Towarzystwa Heraldycznego” 1913, t. 3 (1911–1912).
Zapiski herbowe z dawnych ksiąg przechowywanych w archiwach radomskim i warszawskim, wyd. K. Potkański, „Archiwum Komisji Historycznej AU” 1886, t. 3, nr 58.
Zapiski sądowe województwa sandomierskiego z lat 1395–1444, wyd. F. Piekosiński, „Archiwum Komisji Prawniczej Akademii Umiejętności” 1908, t. 8, cz. 1.
Zbiór dokumentów małopolskich, wyd. S. Kuraś, I. Sułkowska-Kuraś, cz. 1–3, 5–8, Wrocław 1962–1975.
Literatura
Arnold S., Dymitr z Goraja, „Teka Zamojska” 1921, t. 4.
Atlas historyczny Polski, nr 3: Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku, oprac. S. Wojciechowski, Warszawa 1966.
Bardach J., Historia państwa i prawa Polski do połowy XV wieku, Warszawa 1957.
Bieńkowski L., Działalność organizacyjna biskupa Jana Biskupca w diecezji chełmskiej (1417–1452), „Roczniki Humanistyczne” 1958, t. 7, nr 2.
Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927.
Chachaj J., Archidiakoni lubelscy w XV wieku, „Nasza Przeszłość” 2009, nr 111.
Chachaj J., Bliżej schizmatyków niż Krakowa… Archidiakonat lubelski w XV i XVI wieku, Lublin 2012.
Chojęta M., Elita władzy lubelskiej gminy miejskiej od połowy XIV do połowy XVI wieku, Lublin 2008, mps w Bibliotece Głównej UMCS.
Cynarski S., Dzieje rodu Lanckorońskich z Brzezia od XIV do XVIII wieku, Warszawa–Kraków 1996.
Ehrenkreutz S., Sąd wyższy prawa niemieckiego grodu sandomierskiego, [w:] Pamiętnik trzydziestolecia pracy naukowej prof. dr. Przemysława Dąbkowskiego, Lwów 1927.
Fałkowski W., Elita władzy w Polsce za panowania Kazimierza Jagiellończyka (1447–1492), Warszawa 1992.
Fałkowski W., Sejmy bez króla (1440–1446), [w:] Historia vero testis temporum, red. J. Smołucha, A. Waśko, T. Graff, P.F. Nowakowski, Kraków 2008.
Gąsiorowski A., Itinerarium króla Władysława Jagiełły 1386–1434, Warszawa 2015.
Gąsiorowski A., Początki sądów grodzkich w średniowiecznej Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1974, t. 26, z. 2.
Górnowicz H., Rodowe nazwy miejscowe Wielkopolski, Małopolski i Mazowsza, Gdańsk 1967.
Grocholski H., Wokół początków Kraśnika, [w:] Z dziejów powiatu kraśnickiego, red. K. Myśliński, J.R. Szaflik, Lublin 1963.
Jawor G., Dzieje jednej kariery chłopskiej w późnośredniowiecznej Polsce. Jakub Łowiesza z Krępca, „Res Historica” 2006, t. 23.
Kamińska S., Klasztory brygidek w Gdańsku, Elblągu i Lublinie. Założenie i uposażenie, Gdańsk 1970.
Kędzierska Z., Wsie na prawie niemieckim w powiecie sądowym poznańskim w latach 1400–1434, „Roczniki Historyczne” 1938, t. 14, z. 1.
Kosman M., Kancelaria wielkiego księcia Witolda, „Studia Źródłoznawcze” 1969, t. 14.
Kosman M., Polacy w Wielkim Księstwie Litewskim. Z badań nad mobilnością społeczeństwa w dobie unii jagiellońskiej 1386–1569, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, red. S.K. Kuczyński, t. 1, Warszawa 1981.
Kowalski M.D., Prałaci i kanonicy krakowskiej kapituły katedralnej od pontyfikatu biskupa Nankera do śmierci biskupa Zawiszy z Kurozwęk (1320–1382), Kraków 1996.
Krzyżaniakowa J., Kancelaria królewska Władysława Jagiełły. Studium z dziejów kultury politycznej w XV wieku, cz. 2, Poznań 1979.
Kurtyka J., Latyfundium tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV–XVII wiek), Kraków 1999.
Kurtyka J., Problem klienteli możnowładczej w Polsce późnośredniowiecznej, [w:] Genealogia. Władza i społeczeństwo w Polsce późnośredniowiecznej, red. A. Radzimiński, J. Wroniszewski, Toruń 1999.
Kurtyka J., Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kraków 1997.
Kurtyka J., Władza i klientela (w związku z książką A. Mączaka, Nierówna przyjaźń. Układy klientarne w perspektywie historycznej, Wrocław 2003), „Roczniki Historyczne” 2003, nr 69.
Łosowska A., Pennae investivi Praemisliae. Notariusze kancelarii kościelnych, pisarze sądów oraz urzędów świeckich w XV i na początku XVI wieku, Przemyśl 2011.
Łysiak L., Najstarsza księga dekretów sądu wyższego prawa niemieckiego na zamku krakowskim, [w:] Historia prawa. Historia kultury. Liber memorialis Witoldo Maisel dedicata, red. E. Borowska-Bagieńska, H. Olszowski, Poznań 1994.
Łysiak L., Sąd wyższy prawa niemieckiego na zamku krakowskim i inne sądy wyższe z terenu Małopolski, „Sobótka” 1993, t. 48, z. 2–3.
Łysiak L., Sąd wyższy prawa niemieckiego w Bieczu, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1981, t. 33, z. 1.
Łysiak L., Sąd wyższy prawa niemieckiego w grodzie sądeckim, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1984, t. 36, z. 2.
Łysiak L., U podstaw formowania się polskiego stanu sołtysiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1964, t. 16, z. 1.
Łysiak L., Własność sołtysia (wójtowska) w Małopolsce do końca XV wieku, Kraków 1964.
Maisel W., Sąd wyższy prawa magdeburskiego w Poznaniu (do końca XVI wieku), „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 1956, t. 2, z. 2.
Marzec A., Urzędnicy małopolscy w otoczeniu Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego (1305–1370), Kraków 2006.
Matuszewski J., Prawo sądowe na wsi polskiej lokowanej na prawie niemieckim, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 1995, t. 2.
Morawski Z., Notariusze ziemscy w końcu XIV i w XV stuleciu, [w:] Genealogia – kręgi zawodowe i grupy interesu w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, red. J. Wroniszewski, Toruń 1989.
Myśliński K., Dzieje kariery politycznej w średniowiecznej Polsce. Dymitr z Goraja 1340–1400, Lublin 1981.
Myśliński K., Początki miast Kraśnika i Urzędowa na tle rozwoju południowej Lubelszczyzny, [w:] Z dziejów powiatu kraśnickiego, red. K. Myśliński, J.R. Szaflik, Lublin 1964.
Myśliński K., Wójt dziedziczny i rada miejska w Lublinie 1317–1504, Lublin 1962.
Nowak B., Pieczeń Janusz, [w:] Słownik biograficzny miasta Lublina, red. T. Radzik, J. Skarbek, A.A. Witusik, t. 1, Lublin 1993.
Nowak T., W sprawie Wojciecha Czeleja, rzekomego wojewody sandomierskiego z XIV w., „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1986, t. 23.
Osady zaginione i o zmienionych nazwach historycznego województwa lubelskiego, oprac. S. Wojciechowski, A. Sochacka, R. Szczygieł, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. 4, Warszawa 1986.
Ożóg K., Miejsce i rola uczonych w późnośredniowiecznym państwie polskim. Poglądy mistrzów krakowskich a rzeczywistość, [w:] Genealogia – władza i społeczeństwo w Polsce średniowiecznej, red. A. Radzimiński, J. Wroniszewski, Toruń 1999.
Pakulski J., Ród Godziębów w średniowiecznej Polsce. Studium genealogiczne, Toruń 2005.
Pałka P., Powstanie katedralnej kapituły obrządku łacińskiego w Chełmie i przeniesienie jej do Krasnegostawu, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne KUL” 1970, t. 17, z. 5.
Plisiecki P., Młyny wodne w województwie lubelskim (do schyłku XVI wieku), Lublin 2015.
Sikora F., Dymitr z Goraja pan na Szczebrzeszynie w służbie Władysława Jagiełły w latach 1386–1400, „Studia Historyczne” 1986, t. 29, z. 1.
Sikora F., Krąg rodzinny i dworski Dymitra z Goraja i jego rola na Rusi, [w:] Genealogia – kręgi zawodowe i grupy interesu w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, red. J. Wroniszewski, Toruń 1989.
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, oprac. W. Bukowski [et al.], cz. 4, Kraków 2012.
Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, oprac. S. Kuraś, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, red. T. Mencel [et al.], t. 3, Warszawa 1983.
Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1, Warszawa 1900.
Sochacka A., Bystramowie herbu Tarnawa w ziemi lubelskiej w XV wieku, artykuł złożony do druku w księdze jubileuszowej prof. Idziego Panica, red. J. Sperka.
Sochacka A., Drobna szlachta w województwie lubelskim w średniowieczu, „Rocznik Lubelski” 1983/1984, t. 25/26.
Sochacka A., Jan z Czyżowa, namiestnik Władysława Warneńczyka. Kariera rodziny Półkozów w średniowieczu, Oświęcim 2016.
Sochacka A., Janusz z Płonek herbu Nowina, burgrabia lubelski. Kariera drobnego polskiego szlachcica z Węgier na służbie u Piotra z Kurowa (1. poł. XV w.), [w:] Studia z dziejów Europy Środkowo-Wschodniej, red. W. Bondyra, D. Kupisz, J. Ternes, L. Wierzbicki, Lublin 2018.
Sochacka A., Kariera szlachcica na prowincji w XV w. – Mikołaj z Prawiedlnik herbu Bończa, burgrabia, komornik sądowy, podsędek i sędzia ziemski lubelski, [w:] Scientia nihil est quam veritatis imago. Studia ofiarowane Profesorowi Ryszardowi Szczygłowi w siedemdziesięciolecie urodzin, red. A. Sochacka, P. Jusiak, Lublin 2014.
Sochacka A., Królowa Jadwiga w Lublinie i Zawichoście – przyczynek do badań nad troską o bezpieczeństwo publiczne w Polsce w końcu XIV wieku, [w:] Między tekstem a znakiem. Prace ofiarowane Profesor Barbarze Trelińskiej w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. A. Jaworska, S. Górzyński, Warszawa 2013.
Sochacka A., Mikroregion ostrowski w średniowieczu – powstanie osady i parafii, [w:] Dzieje Ostrowa Lubelskiego, red. R. Szczygieł, Lublin 1998.
Sochacka A., Opole i wieś Łęczna w średniowieczu, [w:] Studia z dziejów Łęcznej, red. A. Sochacka, Łęczna 2017.
Sochacka A., Organizacja zarządu dóbr ziemskich w województwie lubelskim w średniowieczu, „Rocznik Lubelski” 1986/1987, t. 28/29.
Sochacka A., Osadnictwo okolic Lubartowa przed lokacją miasta, [w:] Lubartów w dziejach od czasów najdawniejszych do współczesnych, red. R. Szczygieł, Lubartów 2018.
Sochacka A., Posiadłości Lewartów w Lubelskiem w średniowieczu, [w:] II Janowieckie spotkania historyczne „Gospodarcza i kulturotwórcza rola Firlejów”, Janowiec nad Wisłą 2000.
Sochacka A., Powody lokalizacji w Lublinie grunwaldzkiego wotum Władysława Jagiełły, „Res Historica” 2011, t. 31.
Sochacka A., Regimen, dominium, societas nobilium. Z dziejów gospodarki, administracji i polityki w Lubelskiem w średniowieczu, Lublin 2014.
Sochacka A., Szlachta-mieszczanie w Lublinie w XV wieku, [w:] Sapientia animorum magistra est. Wartości w nauce – wartości w polityce, red. E. Maj, M. Wichmanowski, A. Dawidowicz, Lublin 2013.
Sochacka A., Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu, Lublin 1987.
Sochacka A., Właściciele Bochotnicy w średniowieczu, [w:] Bochotnica. Historia i zabytki, red. P. Lis, Kazimierz Dolny 1996.
Sochacka A., Zjazdy szlachty lubelskiej w późnym średniowieczu, [w:] eadem, Regimen, dominium, societas nobilium. Z dziejów gospodarki, administracji i polityki w Lubelskiem w średniowieczu, Lublin 2014.
Swastek J., Święta Brygida Szwedzka i zakon Najświętszego Zbawiciela ze szczególnym uwzględnieniem klasztorów na ziemiach polskich, Lublin 1986.
Szczygieł R., Lokacja miasta Łęcznej, [w:] Studia z dziejów Łęcznej, red. A. Sochacka, Łęczna 2017.
Szczygieł R., Lokacja miasta na prawie niemieckim i jego dzieje w czasach jagiellońskich, [w:] Dzieje Urzędowa, red. R. Szczygieł, M. Surdacki, Lublin–Urzędów 2011.
Szybkowski S., Kariera Mikołaja Cebulki z Czechowa w służbie wielkiego księcia Witolda 1407–1430, [w:] Władcy, mnisi, rycerze, red. B. Śliwiński, Gdańsk 1996.
Szybkowski S., Ostojowie (Mościce) ze Ściborza i inni Polacy na Węgrzech w późnym średniowieczu: uwagi genealogiczne i prozopograficzne do prac Stanisława A. Sroki, „Klio” 2003, nr 3.
Szybkowski S., Ród Cielepałów. Studium genealogiczne, Gdańsk 1999.
Szymański J., Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993.
Szymczakowa A., Nazewnictwo stosunków rodzinnych w świetle praktyki sądów sieradzkich w 15. wieku, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 1995, t. 2.
Tymieniecki K., Sądownictwo w sprawach kmiecych a ustalenie się stanów na Mazowszu pod koniec wieków średnich, Poznań 1922.
Ulanowski B., Laudum Vartense, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny” 1888, t. 21.
Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski [et al.], red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992.
Urzędnicy małopolscy XII–XV wieku. Spisy, oprac. J. Kurtyka [et al.], red. A. Gąsiorowski, Wrocław 1990.
Wichrowski Z., Okolice Urzędowa w pradziejach i wczesnym średniowieczu, [w:] Dzieje Urzędowa, red. R. Szczygieł, M. Surdacki, Lublin–Urzędów 2011.
Wilamowski M., Familia dworska Piotra i Andrzeja Odrowążów Sprowskich, wojewodów i starostów ruskich, [w:] Polska i jej sąsiedzi w późnym średniowieczu, red. K. Ożóg, S. Szczur, Kraków 2000.
Wojciechowski S., O zaginionej księdze oficjała lubelskiego z XV wieku, „Dodatek do Biuletynu Biblioteki Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie” 1962, nr 2.
Wroniszewski J., Ród Rawiczów. Warszowice i Grotowice, „Rocznik Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 1992, nr 85.
Wroniszewski J., Ród Rawiczów. Współrodowcy Warszowiców i Grotowiców, „Rocznik Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 1994, nr 86.
Wroniszewski J., Szlachta ziemi sandomierskiej w średniowieczu. Zagadnienia społeczne i gospodarcze, Poznań–Wrocław 2001.
Załęska M., Wójtostwa dziedziczne w miastach Małopolski w późnym średniowieczu (studium historyczno-prawne), Warszawa 2005.
Ziemierski M., Skład osobowy Sądu Wyższego Prawa Magdeburskiego na Zamku Krakowskim w XVII–XVIII wieku, Kraków 2013, ss. 400, rec.: F. Leśniak, „Res Gestae. Czasopismo Historyczne” 2015, nr 1.
Ziemierski M., Skład osobowy Sądu Wyższego Prawa Magdeburskiego na Zamku Krakowskim w XVII–XVIII wieku, Kraków 2013, ss. 400, rec.: M. Starzyński, „Roczniki Historyczne” 2015.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2018.73.9-63
Date of publication: 2019-05-27 11:28:49
Date of submission: 2018-07-17 17:12:57
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2019 Anna Sochacka
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.