Hide
Show all
Email this article 
The Independence Underground in Poland between 1947 and 1953: An Attempt at Synthesis
Abstract
After the action of disclosing the structures of the Polish independence underground in the spring of 1947, those who remained underground did not pose any serious threat to the communist authorities. They decided to continue the fight, because they did not believe in communists, they did not accept the Sovietization of Poland and they hoped for a quick outbreak of the Third World War. The structures of the underground military organizations were broken up by the turn of 1949/1950. By the end of 1953, the last local groups and armed units had been liquidated. Only a few armed groups of a “survival” nature remained.
Keywords
Full Text:
PDF (Język Polski)References
Źródła archiwalne
IPN BU, 0397/79, Dane liczbowe o osobach objętych amnestiami w latach 1945, 1947, 1952, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Biuro „C”, Warszawa 1972.
Źródła drukowane
Aparat bezpieczeństwa w latach 1944–1956. Taktyka, strategia metody działania, cz. 1: Lata 1945–1947, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1994.
Broński Z., „Uskok”, Pamiętnik (wrzesień 1939 – maj 1949), wstęp i red. S. Poleszak, Lublin–Warszawa 2015.
„Dardanele”. Delegatura WiN-u za granicą (1946–1949), wstęp, dobór tekstów, przypisy S.J. Rostworowski, Wrocław 2000.
Informator o nielegalnych antypaństwowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce Ludowej w latach 1944–1956, Warszawa 1964 (reprint: Lublin 1993).
Kryptonim „Orzeł”. Warszawski Okręg Zjednoczenia Wojskowego w dokumentach 1947–1954, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, J. Pawłowicz, L. Żebrowski, Warszawa 2004.
Memoriał Zrzeszenia WiN do Departamentu Stanu USA z 15 czerwca 1947 r. w sprawie nawiązania współpracy politycznej, oprac. A. Waligóra-Zblewski, Z. Zblewski, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 1999, nr 12.
Operacja „Cezary” – ubecka analiza gry z WiN-em, przypisami opatrzył W. Frazik, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, 2001, nr 15.
Rozpracowanie i likwidacja Rzeszowskiego Wydziału WiN w dokumentach UB (1945–1949), wybór, wstęp i oprac. T. Balbus, Z. Nawrocki, Warszawa 2001.
Taraszkiewicz E.E., Trzy pamiętniki, wstęp, red. i oprac. A.T. Filipek, B. Janocińska, Warszawa–Lublin 2008.
Wskazówki do pracy operacyjnej przeciw podziemiu. Z materiałów szkoleniowych MBP, do druku podali K. Krajewski, T. Łabuszewski, wstęp i przypisy F. Musiał, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2009, nr 30.
Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” w dokumentach, luty–listopad 1947, red. J. Huchlowa, M. Huchla, t. 3, Wrocław 1997.
Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” w dokumentach. Delegatura Zagraniczna WiN, red. J. Huchlowa, M. Huchla, t. 4, Wrocław 1998.
Literatura
Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956, red. S. Poleszak, R. Wnuk, A. Jaczyńska, M. Śladecka, Warszawa–Lublin 2020.
Balbus T., Major „Zbroja”, Wrocław 2013.
Balbus T., O Polskę Wolną i Niezawisłą (1945–1948). WiN w południowo-zachodniej Polsce (geneza – struktury – działalność – likwidacja – represje), Kraków–Wrocław 2004.
Balbus T., Zrzeszenie WiN na Dolnym i Górnym Śląsku (struktury okręgowe), „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2002, nr 17.
Bechta M., Muszyński W.J., Przeciwko pax sovietica. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec reżimu komunistycznego 1944–1956, Warszawa 2017.
Brenda W., Okręg „Orzeł” NZW na północnym Mazowszu i jego kontynuatorzy, [w:] Ostatni leśni, red. T. Łabuszewski, Warszawa 2003.
Chromiński M.J., Żołnierze Rejonu NSZ [NZW] Mrozy w walce z komunistycznym aparatem (nie)bezpieczeństwa 1945–1948, „Wyklęci. Ogólnopolski Kwartalnik poświęcony Żołnierzom Wyklętym” 2020, nr 1(17).
Dziuba A., Podziemie poakowskie w województwie śląsko-dąbrowskim w latach 1945–1947, Kraków 2005.
Frazik W., Operacja „Cezary” – przegląd wątków krajowych [w:] „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944–1956, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2005.
Frazik W., Siatki wywiadowcze Obszaru Południowego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, [w:] W sieci. Powojenne polskie siatki wywiadowcze (AK–NIE–DSZ–WiN, PSZ) w latach 1944–1955, red. M. Bechta, Warszawa 2016.
Gasztold-Seń P., Problemy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w przygotowaniu i realizacji amnestii 1945 i 1947 r., [w:] Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady? red. W.J. Muszyński, Warszawa 2012.
Hanus W., Jeden z ostatnich. Stefan Kobos „Wrzos” (1900–1976). Przyczynek do dziejów konspiracji na Narolszczyźnie, Rzeszów 2019.
Jasiak K., Działalność partyzancka Konspiracyjnego Wojska Polskiego. Z dziejów II konspiracji w środkowej Polsce w latach 1945–1955, Wieluń–Opole 2008.
Jasiak K., Jan Małolepszy (1906–1949), [w:] Słownik biograficzny, t. 3: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956, red. T. Balbus, Kraków–Warszawa–Wrocław 2007.
Jaworski M., Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego 1945–1965, Warszawa 1984.
Juszkiewicz R., Walka Niezłomnych-Wyklętych na Ziemi Mławskiej w latach 1945–1953, Mława 2016.
Kacprzak K., Podziemie zbrojne na Mazowszu Północnym w walce w systemem komunistycznym 1945–1952, Warszawa 2011.
Kister A.G., Rozbicie oddziału partyzanckiego Adama Kusza 19 sierpnia 1950 roku, „Niepodległość. Czasopismo Poświęcone Najnowszym Dziejom Polski” 2005, t. 55.
Komorowski K., Polityka i walka. Konspiracja zbrojna obozu narodowego 1939–1945, Warszawa 2001.
Krajewski K., Działania operacyjne Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie przeciwko oddziałom kpt. Kazimierza Kamieńskiego „Huzara” w latach 1949–1952, [w:] „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944–1956, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2005.
Krajewski K., Działania WUBP w Warszawie przeciwko podziemiu zbrojnemu w latach 1945–1954, [w:] Pion walki z podziemiem niepodległościowym RBP/MBP 1944–1954, red. T. Ruzikowski, Warszawa 2016.
Krajewski K., Gdy nie można złamać podziemia, należy je rozłożyć. „Dzikie” amnestie na terenie województwa warszawskiego (1945–1946), [w:] Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady, red. W.J. Muszyński, Warszawa 2012.
Krajewski K., Podziemie niepodległościowe w powiecie Ostrołęka po 1944 r., [w:] Powiat Ostrołęka. Materiały z sesji naukowej „Powiat Ostrołęka w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych” zorganizowanej 23 października 2008 r. przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie i prezydenta Ostrołęki, t. 3: Mazowsze i Podlasie w Ogniu 1944–1956, red. K. Krajewski, Warszawa 2009.
Krajewski K., Siatki wywiadowcze Obszaru Południowego działające na terenie Obszaru Centralnego Zrzeszenia WiN, [w:] W sieci. Powojenne polskie siatki wywiadowcze (AK–NIE–DSZ–WiN, PSZ) w latach 1944–1955, red. M. Bechta, Warszawa 2016.
Krajewski K., Łabuszewski T., Józef Kozłowski (1909–1949), [w:] Słownik biograficzny, t. 3: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956, red. T. Balbus, Kraków–Warszawa–Wrocław 2007.
Krajewski K., Łabuszewski T., „Łupaszka”, „Młot”, „Huzar”. Działalność 5. i 6. Brygady Wileńskiej AK (1944–1952), Warszawa 2002.
Krajewski K., Łabuszewski T., Witold Borucki „Dąb”, „Babinicz”, [w:] Zapomniani wyklęci. Sylwetki żołnierzy powojennej konspiracji antykomunistycznej, Warszawa 2019.
Krajewski K., Łabuszewski T., Zagadka śmierci Franciszka Potyrały „Oracza”, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2008, nr 28–29.
Krajewski K., Łabuszewski T., Zamordowani mordercy. Sprawa „V Kolumny” – czyli zabójstwa na zlecenie, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2009, nr 30.
Kułak J., Powstanie i działalność Narodowego Zjednoczenia Wojskowego na terenie powiatu Łomża (Komenda Okręgu NZW Białystok) 1944–1948, [w:] Europa nieprowincjonalna. Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Białoruś, Litwa, Łotwa, Ukraina, wschodnie pogranicze III Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1772–1999, red. K. Jasiewicz, Warszawa 1999.
Lipiński P., Kroków siedem do końca. Ubecka operacja, która zniszczyła podziemie, Wołowiec 2020.
Litwiejko K., Franciszek Potyrała (1897–1947), [w:] Słownik biograficzny, t. 1: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956, red. J. Kurtyka, Kraków–Warszawa–Wrocław 2002.
Łabuszewski T., Amnestia 1945 r i Deklaracja Jana Mazurkiewicza „Radosława”, [w:] Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady, red. W.J. Muszyński, Warszawa 2012.
Łabuszewski T., Komenda Obszaru Centralnego „Nie”-DSZ-WiN, „31”, „Zatoka”, „Wisła”, [w:] Obszar Centralny Zrzeszenia WiN 1945–1947, red. T. Łabuszewski, Warszawa 2018.
Łabuszewski T., Kryptonim „Obszar”-„Narew”. Rozgrywka Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego przeciwko konspiracji kpt. Kazimierza Kamieńskiego „Huzara”, [w:] „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944–1956, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2005.
Łapiński P., Rozbicie Komendy Powiatu NZW Łomża (wiosna 1947 – wiosna 1948). Z dziejów wywiadu NZW na Białostocczyźnie, [w:] Wywiadowcza i kontrwywiadowcza działalność podziemia narodowego w latach 1944–1956, red. L. Żebrowski, Warszawa 2019.
Łapiński P., Władysław Żwański (1896–1948), [w:] Słownik biograficzny, t. 3: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956, red. T. Balbus, Kraków–Warszawa–Wrocław 2007.
Łapiński P., Poleszak S., Posłańcy śmierci. Kombinacje operacyjne aparatu bezpieczeństwa na Białostocczyźnie 1949–1950, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 1(3).
Łukasiewicz S., Partia w warunkach emigracji. Dylematy Polskiego Ruchu Wolnościowego „Niepodległość i Demokracja” 1945–1994, Lublin–Warszawa 2014.
Mazur M., Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956. Aspekty mentalno-psychologiczne, Warszawa–Lublin 2019.
Motyka G., Grupa Operacyjna „Puchaczów” – mechanizm komunistycznej pacyfikacji na przykładzie zapoznanego epizodu akcji „Wisła 1947 roku”, „Dzieje Najnowsze” 2020, nr 1.
Niwiński P., Działania komunistycznego aparatu represji wobec środowisk kombatantów wileńskiej AK 1945–1980, Warszawa 2009.
Niwiński P., Okręg Wileński AK w latach 1944–1948, Warszawa 1999.
Ostasz G., Okręg Rzeszowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Model konspiracji, struktura, dzieje, Rzeszów 2006.
Pawłowicz J., Ostatni „leśni” zachodniego Mazowsza: XXIII Okręg Narodowego Zjednoczenia Wojskowego – 11 Grupa Operacyjna Narodowych Sił Zbrojnych, [w:] Ostatni leśni, red. T. Łabuszewski, Warszawa 2003.
Pawłowicz J., Stefan Bronarski (1916–1951), [w:] Słownik biograficzny, t. 2: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956, red. W. Frazik, Kraków–Warszawa–Wrocław 2004.
Piekarz A., Adam Stanisław Kuchciewicz „Iskra”, „Wiktor”, [w:] Ostatni komendanci. Ostatni żołnierze 1951–1963, red. M. Biernat, Warszawa [2016].
Pietrzak L., Amnestia 1947 roku i jej wykonanie przez organa bezpieczeństwa [w:] Podziemie zbrojne na Lubelszczyźnie wobec dwóch totalitaryzmów 1939–1956, red. S. Poleszak, A. Puławski, Warszawa 2002.
Poleszak S., Działalność tajnych współpracowników, braci Wacława i Tadeusza Topolskich w świetle dokumentów UB, [w:] Od zniewolenia do wolności. Studia historyczne, red. A.F. Baran, Warszawa–Białystok 2009.
Poleszak S., Podziemie antykomunistyczne w Łomżyńskiem i Grajewskiem (1944–1957), Warszawa 2004.
Poleszak S., „Żołnierze wyklęci” Mazowsza i Podlasia – major Jan Tabortowski „Bruzda”, kapitan Zdzisław Broński „Uskok” [w:] Wokół legendy „Ognia”. Opór przeciw zniewoleniu Polska – Małopolska – Podhale 1945–1956, Nowy Targ 2008.
Poleszak S., Wnuk R., Oddziały zbrojne polskiego podziemia niepodległościowego i organizacje młodzieżowe – próba ujęcia statystycznego, [w:] Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956, red. S. Poleszak, R. Wnuk, A. Jaczyńska, M. Śladecka, Warszawa–Lublin 2020.
Reduty bez wojny, „Karta” 1996, nr 18.
Rychlewski B., Antoni Kwidorowicz (Antanas Kvedaravičius) „Lis”, „Stryjek”, [w:] Ostatni komendanci. Ostatni żołnierze 1951–1963, red. M. Biernat, Warszawa [2016].
Surdej M., Amnestie i akcja ujawnieniowa na Rzeszowszczyźnie w latach 1945–1956, [w:] Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady, red. W.J. Muszyński, Warszawa 2012.
Szymaniak M., Zrzeszenie WiN w województwie gdańskim (1945–1947), [w:] Obszar Zachodni Zrzeszenia WiN 1945, red. K. Krajewski, Warszawa 2019.
Szyprowski B., II Inspektorat Zamojski Armii Krajowej 1948–1950, cz. I, „Wyklęci” 2016, nr 3.
Szyprowski B., II Inspektorat Zamojski Armii Krajowej 1948–1950, cz. II, „Wyklęci” 2016, nr 4.
Śmietanka-Kruszelnicki R., „Dzikie” amnestie na przykładzie Związku Zbrojnej Konspiracji na ziemi radomskiej (sierpień–wrzesień 1946 r.) Inspiracje i konsekwencje [w:] Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady, red. W.J. Muszyński, Warszawa 2012.
Toborek T., Stanisław Sojczyński i Konspiracyjne Wojsko Polskie, Łódź 2015.
Wnuk R., Dwie prowokacje – piąta komenda Zrzeszenia „WiN” i Berg, „Zeszyty Historyczne” 2002, z. 141.
Wnuk R., Konspiracja akowska o poakowska na Zamojszczyźnie od lipca 1944 do 1956, Zamość 1993.
Wnuk R., Lubelski Okręg AK DSZ i WiN 1944–1947, Warszawa 2000.
Wołoszyn J., Stefan Kobos „Michorowski”, „Wrzos”, [w:] Ostatni komendanci. Ostatni żołnierze 1951–1963, red. M. Biernat, Warszawa [2016].
Wołoszyn J.W., Zapomniane ogniwo. Konspiracja młodzieżowa na ziemiach polskich 1944–56, Warszawa 2019.
Woźniczka Z., Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” 1945–1952, Warszawa 1992.
Wójcik Z.K., Adam Lazarowicz (1902–1951), [w:] Słownik biograficzny, t. 2: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944 –1956, red. W. Frazik, Kraków–Warszawa–Wrocław 2004.
Wójcik Z.K., Władysław Antoni Koba (1914–1949), [w:] Słownik biograficzny, t. 4: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956, red. M. Bielak, K. Krajewski, Kraków– Warszawa–Wrocław 2010.
Zblewski Z., IV Zarząd Główny Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, „Wyklęci. Ogólnopolski kwartalnik poświęcony Żołnierzom Wyklętym” 2018, nr 1(9).
Zblewski Z., Okręg Krakowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” 1945–1948. Geneza, struktury, działalność, Kraków 2005.
Zblewski Z., Próba aktywowania Obszaru Zachodniego przez IV Zarząd WiN, [w:] Obszar Zachodni Zrzeszenia WiN 1945, red. K. Krajewski, Warszawa 2019.
Netografia
http://zhwin.pl/zrzeszenie-win/cztery-zg-win-u/iv-zarzad [dostęp: 4.05.2021].
Poleszak S., Zwalczanie oddziałów podziemia niepodległościowego przez UB po 1947 r. przy użyciu „legendy” o organizacji centralnej, https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/79337,Zwalczanie-oddzialow-podziemia-niepodleglosciowego-przez-UB-po-1947-r-przy-uzyci.html [dostęp: 20.04.2021].
Akty prawne
Ustawa z dnia 22 lutego 1947 r. o amnestii (Dz.U. 1947, nr 20, poz. 78).
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2021.76.327-365
Date of publication: 2021-12-31 14:52:54
Date of submission: 2021-05-28 09:56:11
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2021 Sławomir Poleszak
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.