Wartościowanie uniwersalne i ideologiczne –pojęcie i rola ideologemu na przykładzie wybranych nominacji dotyczących Stalina w sowieckim dyskursie ideologicznym

Piotr Zemszał

Streszczenie w języku polskim


W sowieckim dyskursie totalitarnym funkcjonują dwa splecione ze sobą typy skali aksjologicznej – wartościowanie uniwersalne i ideologiczne. Rzetelna analiza tego typu dyskursu wymaga możliwie precyzyjnego oddzielenia tych dwóch typów wartościowania. Jednym ze skutecznych narzędzi analitycznych może być w tym przypadku pojęcie ideologemu. Artykuł jest próbą jego dopre­cyzowania oraz prezentacji metody weryfikującej „ideologiczny” charakter ba­danychkomunikatówpoprzezichzestawianienazasadziebiegunowościaksjolo­gicznej w ramach dyskursów antagonistycznych. Zamiast traktować ideologem (precyzyjniej: realizację ideologemu) jako jednostkę „odsyłającą” czy „zwią­zaną” ze sferą ideologiczną, warto zastanowić się nad zdefiniowaniem go jako jednostki dystynktywnej dla danej ideologii (lub gnozy politycznej). Realizacje ideologemów są zawsze aksjologicznie nacechowane. W warunkach rodzimego dyskursu będą zawsze wartościować pozytywnie, zaś w ramach dyskursu ide­ologii antagonistycznej – negatywnie. Być może jest to założenie, które umoż­liwi ucieczkę od intuicyjnego identyfikowania realizacji tekstowych pojęć tego typu lub przynajmniej będzie użyteczne jako punkt wyjścia procedury weryfikującej intuicję badacza. Na podstawie odpowiednio skonstruowanego testu polegającego na zestawieniu dwóch przeciwstawnie wartościujących realizacji w ramach ideologicznych dyskursów opozycyjnych można wnioskować o ideologemowym charakterze badanej jednostki tekstowej.

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Bachtin Michaił, 1986, Estetyka twórczości słownej, Warszawa.

Bakumova Elena V., 2001, Kommunikativnye charakteristiki institucional’nych tipov politikov, [w:] Social’naja vlast’ jazyka, red. Ljudmila I. Grišaeva, s. 91–96.

Baudrillard Jean, 2008, Słowa klucze, Warszawa. Bäcker Roman, 1992, Totalitaryzm, Toruń.

Bednarczuk Leszek, 1985, Nowo-mowa. Zarys problematyki i perspektywy, [w:] Nowo-mowa. Materiały z sesji naukowej poświęconej problemom współczesnego języka polskiego odbytej na Uniwersytecie Jagiellońskim w dniach 16 i 17 stycznia 1981, red. Jadwiga Rokoszowa, Wacław Twardzik, Londyn, s. 27–41.

Chlebda Wojciech, 2007, O tekstowych wykładnikach wartościowania, „Przegląd Humanistyczny”, z. 1, s. 25–34.

Čudinov Anatolij P., 2001, Rossija v metaforičeskom zerkale: kognitivnoe issledovanie političeskoj metafory (1991–2000), Ekaterinburg, http://www.durov.com/ linguistics2/chudinov-01.htm, dostęp: 7.10.2011.

Epstein Mikhail, 1991, Relativic Patterns in Totalitarian Thinking: an Inquiry into the Language of Soviet Ideology, Washington, http://www.emory.edu/INTEL­NET/ideolanguage1.html, dostęp: 7.11.2011.

Fidelius Petr, 1984, O myśleniu totalitarnym, „Aneks”, z. 35, s. 71–81. Fleischer Michael, 2003, Polska symbolika kolektywna, Wrocław.

Gusejnov Gassan Č., 2003, Sovetskie ideologemy v russkom diskurse 1990-ch, Moskva.

Hollander Paul, 1988, Ideologia, [w:] Sowietskij Sojuz, red. Jakub Karpiński, Irena Lasota, Warszawa, s. 91–94.

Ermakova Ol’ga P., 1997, Totalitarnoe i posttotalitarnoe obščestvo v semantike slov, [w:] Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Russkij jazyk, red. Evgenij N. Šir­jaev, Opole, s. 121–166.

Kupina Natalija A., 2008, Verbalizovannye idei novejšego vremeni: aktual’nye tendencii i opoznavatel’nye znaki sovetskogo ideologičeskogo koda, http://elar.usu.ru/bitstream/1234.56789/1847/1/Part2+2008-01.pdf, dostęp: 7.10.2011.

Laskowska Elżbieta, 1992, Wartościowanie w języku potocznym, Bydgoszcz.

Laswell Harold, 2006, Jazyk vlasti, „Političeskaja lingvistika”, nr 20, s. 264–279.

Malyševa Elena G., 2009, Ideologema kak lingvokognitivnyj fenomen: opredelenie i klassifikacija, „Političeskaja lingvistika”, nr 4 (30), s. 32–40.

Men’ Aleksandr V., 1989, Religija, kul’t ličnosti i sekuljarnoe gosudarstvo. Zametki istorika religii, [w:] Perestrojka: glasnost’, demokratija, socializm. Na puti k svo­bode sovesti, red. T. B. Rjabikova, Moskva, s. 88–111.

Mirošničenko Andrej A., 2008, Konstruirovanie predvybornogo lozunga: ideologemy i cen­nosti, [w:] Słowo i tekst, t. 1, Funkcjonowanie języka, red. Piotr Czerwiński, Jadwiga Stawnicka, Katowice, s. 178–185.

MokienkoValerij N., Nikitina TatianaG., 2005, Tolkovyj slovar’ jazyka Sovdepii, Moskva.

Molas Jerzy, 2007, Problemy opisu konfrontatywnego pojęć społeczno-politycznych, [w:] Lingwistyka a polityka. Słownik pojęć politycznych i społecznych krajów Eu­ropy Środkowej i Wschodniej, red. Stanisław Dubisz, Józef Porayski-Pomsta, Elżbieta Sękowska, Warszawa, s. 54–64.

Odesskij Michail P., Feldman David M., 1994, Revoljucija kak ideologema (k istorii for­mirovanija), „Obščestvennye nauki i sovremennost’”, nr 2, s. 68–77.

Odesskij Michail P., Feldman David M., 1995, Terror kak ideologema (k istorii razvitija), „Obščestvennye nauki i sovremennost’”, nr 1, s. 167–175.

Pisarek Walery, 1989, Inauguracja Okrągłego Stołu jako akt medialnej komunikacji poli­tycznej, „Zeszyty Prasoznawcze”, nr 4, s. 29–48.

Pisarek Walery, 2002, Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność, Kraków.

Puzynina Jadwiga, 1992, Język wartości, Warszawa.

Puzynina Jadwiga, 1997, Słowo – wartość – kultura, Lublin.

Radbil’ Timur, 1998, Mifologija jazyka Andreja Platonova, Novgorod.

Raleigh Donald J., 1998, Languages of power: How the Saratov Bolsheviks imagined their enemies, „Slavic Review”, vol. 57, 2, s. 320–349.

Romanenko Andrej P., 2000, Obraz ritora v sovetskoj slovesnoj kulture, Saratov.

SławekJolanta,2007, Perswazja we współczesnych tekstach prasowych,[w:] Polityka i per­swazja. Praca zbiorowa, red. Piotr Lissewski, Poznań, s. 79–94.

Sokolov Andriej N., 2000, Terminologija social’nogo utopizma v opyte russkoj leksiko­gra.i, [w:] Filosofskij vek. Russkaja utopija. Ot ideologičeskogo gosudarstva k sovremennomu obščestvu, red. Tatiana V. Artemjeva, Michael I. Mikešin, Sankt Petersburg, s. 227–236.

Širjaev Evgenij N., 1997, Obščie processy v razvitii russkogo jazyka v 1945–1995 gg., [w:] Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Russkij jazyk, red. Evgenij N. Širjaev, Opole 1997, s. 15–26.

Turner Victor, 2006, Las symboli. Aspekty rytuałów u ludu Ndembu, Kraków.

Weiss Daniel, 2007, Stalinskij i nacional-socialističeskij diskursy propagandy: sravnenie v pervom približenii, „Političeskaja lingwistika”, nr 3 (23), Ekaterin­burg, s. 34–60, http://www.philology.ru/linguistics1/vays-07.htm, dostęp: 7.11.2011.

Wróblewski Roman, 2006, Hasła konstytutywne tekstów politycznych z lat 1989–1995, [w:] Oblicza komunikacji I. Perspektywy badań nad tekstem, dyskursem i komunikacją, red. Irena Kamińska-Szmaj, Tomasz Piekot, Monika Zaśko-Zielińska, Kraków, s. 343–346.

Wrześniewska-Pietrzak Marta, 2007, Wartościowanie jako oręż perswazji, [w:] Polityka i perswazja, red. Piotr Lissewski, Poznań, s. 49–59.

Zemszał Piotr, 2007, Dva etapa jazykovoj agressii w sovetskom politiceskom diskurse stalinskogo vremeni na primere propagandistskoj kampanii protiv Tito, „Slavia Orientalis”, nr 2, s. 265–272.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2014.26.45
Data publikacji: 2015-05-19 12:22:45
Data złożenia artykułu: 2015-04-18 10:07:09


Statystyki


Widoczność abstraktów - 872
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 786

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2015 Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.