Hide
Show all
Email this article Tradition and linguistic memory: dormant, cherished, and resuscitated
Abstract
Tradition is understood here in the cultural sense (following Kazimierz Dobrowolski) as “the heritage that older generations pass on to younger ones”, regardless of whether the process is conscious or not and to what extent. By confronting data from contemporary Polish with data from its earlier stages (excerpted from the work of Lehr-Spławiński, Gamkrelidze and Ivanov, Gołąb, RzetelskaFeleszko and others), the author identifies various linguistic and cultural spheres, sources of the cultural heritage, linked to the lexical and conceptual system of contemporary Poles in a variety of ways. Those include: the Slavic sphere, the Indo-European sphere (the weakest in terms of memory), the Ancient Greek-Roman and Judeo-Christian spheres, the Western-European sphere, which modified and enriched the Ancient and Christian traditions. The Polish of the 20th c. also draws from the tradition of the landed gentry and from folk tradition (including peasantry). Links with specific spheres are documented with lexical examples, both common and proper nouns (given names, family names). This kind of “stratigraphic” approach reveals layers of contemporary Polish and the multiplicity of stages in the development of Polish national culture.
Keywords
Full Text:
PDF (Język Polski)References
Awdiejew Aleksy, 2012, Świadomość i nieświadomość w komunikacji, [w:] Świadomość językowa w komunikowaniu, red. Magdalena Steciąg i Marian Bugajski, Zielona Góra.
Bartmiński Jerzy, 2000, Pasywne i aktywne paneuropeizmy we współczesnym języku polskim, [w:] Słownictwo współczesnej polszczyzny w okresie przemian, red. Jan Mazur, Lublin, s. 109–116.
Bartmiński Jerzy, 2014, Jak zmienia się semantyka frazeologizmów biblijnych w polszczyźnie, [w:] Sprachliche Säkularisierung. Semantik und Pragmatik, red. Alicja Nagórko, Hildesheim–Zurich–New York, s. 279–298.
Bartmiński Jerzy, 2015, Tradycja uśpiona w języku. Pytania o źródła polskiej tożsamości kulturowej, [w:] Tradycja dla współczesności. Ciągłość i zmiana, t. 8, Wartości w języku i kulturze, red. Jan Adamowski, Marta Wójcicka, Lublin, s. 11–33.
Bartmiński Jerzy, NiebrzegowskaBartmińska Stanisława, 2011, Profanacja sacrum - sakralizacja profanum w polszczyźnie potocznej i publicznej, [w:] Sprachliche Sakularisierung (Westslawisch - Deutsch), red. Alicja Nagórko, Hildesheim-Zurich-New York, s. 15--39.
Bednarczuk Leszek (red.), 1986, Języki indoeuropejskie, t. 1 i 2, Warszawa.
Benveniste Émile, 1969/1993, Indoeuropäische Institutionen. Wortschatz, Geschichte, Funktionen, Frankfurt am Main, Campus Verlag. (Oryginał: Le vocabulaire des institutions indoeuropéennes, Paris 1969).
Bernecker Erich, 1924, Slaviches etymologisches Wörterbuch, t. 1, Heidelberg.
Brückner Aleksander, 1927, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Chlebda Wojciech, 2005, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole.
Dobrowolski Kazimierz, 1966, Studia nad życiem społecznym i kulturą, Ossolineum.
Ètimologiceskij slovar' slavjanskich jazykov : praslavjanskij leksiceskij fond, Moskva, t. 1–28, 1974–2002, red. Oleg Trubacev, t. 29–39 (otьtęti-ožva), 2002–2014, red. Anatol Žuravlev.
Etymologický slovník jazyka staroslověnského. Seš. 1–6, red. E. Havlová, Praha 1989–1996; Seš. 7–12, red. A. Erhart; Seš. 13–19, red. I. Janyšková, Brno, 2004–2018.
Gamkrelidze Tamaz, Ivanov Vjačeslav, 1984, Indoevropejskij jazyk i indoevropejcy. Rekonstrukcija i istoriko-tipologičeskij analiz prajazyka i protokul’tury, Tbilisi.
Gołąb Zbigniew, 2004, O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, Kraków.
Fortson Benjamin W., 2004, Indo-European Language and Culture. An Introduction, Blackwell Publishing.
Jakobson Roman, 1989, Lingwistyczne spojrzenie na problem świadomości i nieświadomego, [w tegoż:] W poszukiwaniu istoty języka, t. 1, Warszawa, s. 176–192.
Jakubowicz Mariola, 2014, Historia i dalsze losy Słownika prasłowiańskiego, [w:] Studia Borysiana. Etymologica-Diachronica-Slavica, red. Mariola Jakubowicz, Beata Raszewska-Żurek, Warszawa.
Jankowiak Lucyna Agnieszka, 1997, Prasłowiańskie dziedzictwo leksykalne we współczesnej polszczyźnie ogólnej, Warszawa.
Kaleta Zofia, 1998a, Nazwisko w kulturze polskiej, Warszawa.
Kaleta Zofia, 1998b, Kierunki i metodologia badań. Terminologia, [w:] Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. Ewa Rzetelska-Feleszko, Warszawa–Kraków, s. 45–81.
Klemensiewicz Zenon, 1961, Historia języka polskiego, cz. I, Warszawa.
Klich Edward, 1927, Polska terminologia chrześcijańska, Poznań.
Kołakowski Leszek, 2000, Czy już w po-chrześcijańskim czasie żyjemy?, [w:] Sacrum i kultura. Chrześcijańskie korzenie przyszłości, red. Ryszard Rubinkiewicz, ks. Stanisław Zięba, Lublin, s. 43–58.
Kosyl Czesław, 2001, Nazwy osobowe, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 431–445.
Kopečný František, 1981, Základní všeslovanská slovní zásoba, Praha.
Kreja Bogusław (red.), 1999, Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, Gdańsk.
Kurcz Ida, Lewicki Andrzej, Sambor Jadwiga, Szafran Krzysztof, Woronczak Jerzy, Słownictwo współczesnego języka polskiego. Listy frekwencyjne, t. 1–5, Warszawa 1974–1977.
Kwapień Ewelina, 2015, Słownik prasłowiański, [hasło w Wikipedii, dostęp: 5.02.2015].
Lehr-Spławiński Tadeusz, 1935/1954, Język jako zwierciadło kultury narodu, Poznań 1935; przedruki w tomie: Szkice z dziejów rozwoju i kultury języka polskiego, Lwów–Warszawa 1938, s. 5–45; jako szkic pt. Element prasłowiański w dzisiejszym słownictwie polskim w Studiach historycznych ku czci Stanisława Kutrzeby, t. 2, Kraków 1938, s. 469–481; w kolejności także w autorskim tomie pt. Rozprawy i szkice z dziejów kultury Słowian, Warszawa 1954, s. 138–148. Sam autor zreferował wyniki swoich badań w tomie Język polski. Pochodzenie, powstanie, rozwój, Warszawa 1947 (wyd. 2., 1951, s. 92–94).
Lehr-Spławiński Tadeusz, 1951, Język polski. Pochodzenie, powstanie, rozwój, wyd. 2., Warszawa.
Lehr-Spławiński Tadeusz, Kuraszkiewicz Władysław, Sławski Franciszek, 1954, Przegląd i charakterystyka języków słowiańskich, Warszawa.
Lewicki Andrzej, Pajdzińska Anna, 2001, Frazeologia, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 315–333.
Maćkiewicz Jolanta, 2001, Wyrazy międzynarodowe (internacjonalizmy) we współczesnym języku polskim, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 555–562.
Miklosich Franz, 1886, Etymologisches Wörterbuch der slavischen Sprachen, Wien.
Milewski Tadeusz, 1959/1993, O pochodzeniu słowiańskich imion złożonych, [w tegoż:] Teoria, typologia i historia języka, Kraków, s. 226–237. [Pierwodruk w roku 1959].
NiebrzegowskaBartmińska Stanisława, 2018, Solidarność z życiem w kulturze tradycyjnej, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, seria 13, t. 1, red. Bogusław Zieliński, Poznań, s. 195-204.
Pastuchowa Magdalena, 2008, Ukryte dziedzictwo. Ślady dawnej leksyki w słownictwie współczesnej polszczyzny, Katowice.
Pokorny Julius, 1959, Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, Bern.
Rieger Janusz, Siatkowski Janusz, 2001, Kontakty polszczyzny z językami słowiańskimi, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 541–553.
Rospond Stanisław, 1969, Stratygrafia polskich nazw osobowych, „Rozprawy Komisji Językowej” WTN 7, s. 53–130.
Rospond Stanisław, 1974–1976, Stratygrafia słowiańskich nazw miejscowych (Próbny atlas toponomastyczny), t. 1. Formacje na -itjo, t. 2. Formacje na *-ьsk. Formacja na *-ьn-, Wrocław.
Rymut Kazimierz, 1995, Słownik imion współcześnie w Polsce używanych, Kraków.
Rzepka Wojciech, Walczak Bogusław, 1992, Stratyfikacja prasłowiańskiego dziedzictwa leksykalnego w polszczyźnie (Uwagi po lekturze Słownika prasłowiańskiego), „Z polskich studiów slawistycznych” seria 8, s. 217–223.
Rzetelska-Feleszko Ewa, 2006, W świecie nazw własnych, Warszawa–Kraków.
Skowronek Katarzyna, 2001, Współczesne nazwisko polskie. Studium statystycznokognitywne, Kraków.
Slavjanskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovar’, red. Nikita Tolstoj i Svetlana Tolstaja, t. 1--5, Moskva 1995–2012.
Thomas William, Znaniecki Florian, 1976, Chłop polski w Europie i Ameryce, t. 1, Warszawa.
Walczak Bogdan, 2001, Kontakty polszczyzny z językami niesłowiańskimi, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 527–539.
Wandruszka Mario, 1990, Die europäische Sprachengemeinschaft. Deutsch – Französisch – Englisch – Italienisch – Spanisch im Vergleich, Tubingen.
Wojtyła-Świerzowska Maria, 1999, Czytanie, pisanie, liczenie, a także nauka – prasłowiańskie dziedzictwo w polszczyźnie?, [w:] Przeszłość w językowym obrazie świata, red. Anna Pajdzińska, Piotr Krzyżanowski, Lublin, s. 129–136.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2019.31.7
Date of publication: 2019-10-11 20:09:39
Date of submission: 2019-02-18 11:57:29
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2019 Jerzy Bartmiński
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.