Fazy erozji wąwozowej na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu

Streszczenie w języku polskim

W pracy dokonano przeglądu dotychczasowych studiów nad historyczną erozją wąwozową na Lubelszczyźnie i podsumowano wyniki najnowszych badań w kilku wąwozach na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu. Stwierdzono, że w obszarach lessowych regionu lubelskiego rozwój wąwozów przebiegał etapami, niemal „skokowo”, zaś fazy erozji przeplatały się z fazami stabilizacji. Początek rozwoju wąwozów był synchroniczny z początkiem osadnictwa i rolnictwa w danym terenie, zaś późniejsze fazy erozji wąwozowej były zbieżne w czasie z okresami intensyfikacji osadnictwa i gospodarki rolnej. Do rozwoju wąwozów przyczyniała się także intensywna gospodarka leśna, prowadzona w sposób rabunkowy. Fazy stabilizacji form wąwozowych związane są z ograniczeniem lub zaniechaniem uprawy roli w zlewniach oraz porzuceniem dróg gruntowych. Wyróżniono sześć faz erozji wąwozowej, odpowiadających głównym fazom osadniczym w obszarach lessowych regionu lubelskiego. Są to: neolit, epoka brązu, wczesna epoka żelaza, średniowiecze (XI–XIV w.), synchroniczny z małą epoką lodową okres gospodarki folwarcznej, druga połowa XIX w. do połowy XX w. Nie wszystkie fazy zaznaczyły się we wszystkich badanych obszarach z powodu asynchronicznej działalności człowieka w poszczególnych badanych zlewniach. Potwierdzono pogląd, że większość systemów wąwozowych rozwinęła się w ostatnim tysiącleciu, ponadto we wszystkich badanych obiektach główna faza erozji wąwozowej miała miejsce w małej epoce lodowej, zwłaszcza w jej fazie wstępującej. Na przyspieszoną trzebież lasów oraz intensyfikację uprawy zbóż na eksport i użytkowanie dróg gruntowych nałożyły się w tym czasie zmiany klimatyczne, związane z większą częstością i intensywnością spływów roztopowych i deszczowych. Stwierdzono, że w skali długookresowej (tysiącleci i stuleci) fazy rozwoju wąwozów są synchroniczne z wylesieniem i rozwojem rolnictwa. W skali krótkookresowej (lat i dziesięcioleci) zaznacza się wyraźniej wpływ zjawisk pogodowych i warunków klimatycznych.