Wpływ znaku faz NAO w okresie zimowym na bilans wodny i możliwości wystąpienia suszy w ciepłej porze roku na obszarze Polski

Andrzej A. Marsz, Anna Styszyńska

Streszczenie w języku polskim


W pracy wykazano, że zmiana fazy NAO wywiera wpływ na kształtowanie się średnich obszarowych najważniejszych elementów klimatycznych w okresie zimy, za wyjątkiem sum opadów. Wzrost temperatury powietrza, prędkości wiatru i usłonecznienia, a zmniejszenie się zachmurzenia i wilgotności względnej w czasie wystąpienia dodatnich faz NAO prowadzi do wzrostu parowania terenowego. Parowanie w okresie zimowym obliczone metodą Iwanowa wykazuje silne i wysoce istotne, dodatnie skorelowanie z wartością zimowego indeksu NAO. Tym samym dochodzi do zmian bilansu wodnego, negatywnie wpływających na rozmiar retencji gruntowej. Zmiany indeksu NAO w okresie zimowym na tyle silnie wpływają na bilans wodny na obszarze Polski, że wykrywa się ich wpływ w przebiegu wartości rocznego odpływu całkowitego rzek polskich. Dodatkowo, po wystąpieniu dodatniej fazy NAO w okresie zimowym, w maju i sierpniu zmniejszają się sumy opadów (w tym w sierpniu wysoce istotnie) oraz zachmurzenie i wilgotność względna, a rośnie usłonecznienie. Stanowi to inercyjny efekt działania zimowego NAO o niezidentyfikowanej genezie. Łącznie wzrost parowania w okresie zimowym i opóźnione działanie zimowego NAO przyczyniają się do zwiększenia prawdopodobieństwa wystąpienia suszy w okresie lata, następującego po zimie, w czasie której znak indeksu NAO był dodatni.


Słowa kluczowe


susza letnia; NAO; bilans wodny; parowanie; Polska

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


LITERATURA

Bac S. jr 1968. Studia nad parowaniem z wolnej powierzchni wodnej, parowaniem terenowym i ewapotranspiracją potencjalną. Zeszyty Naukowe WSR we Wrocławiu 13(80), 7–68.

Bartczak A. 2007. Wieloletnia zmienność odpływu rzecznego z dorzecza Zgłowiączki. Warszawa: IGiPZ PAN.

Brykała D. 2009. Przestrzenne i czasowe zróżnicowanie odpływu rzecznego Skrwy Lewej. Warszawa: IGiPZ PAN.

Bryś K., Bryś T. 2002. Wpływ Oscylacji Północnoatlantyckiej na zmienność warunków wilgotnościowych, radiacyjnych, dynamicznych i ewaporacyjnych we Wrocławiu-Swojcu w latach 1946–2000. W: A. Marsz, A. Styszyńska (red.), Oscylacja Północnego Atlantyku i jej rola w kształtowaniu zmienności warunków klimatycznych i hydrologicznych Polski (s. 147–160). Gdynia: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Morskiej.

Doroszewski A., Górski T. 1995. Prosty wskaźnik ewapotranspiracji potencjalnej. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Melioracja i Inżynieria Środowiska 16(271), 3–8.

Hurrell J.W. 1995. Decadal trends in the North Atlantic Oscillation and relationships to regional temperature and precipitation. Science 269(5224), 676–679. DOI: http://dx.doi.org/10.1126/science.269.5224.676

Jokiel P. 2007. Zmiany, zmienność i ekstremalne sumy parowania terenowego i ewapotranspiracji potencjalnej w Łodzi w drugiej połowie XX wieku. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica 8, 63–88.

Jones P.D., Jónsson T., Wheeler D. 1997. Extension to the North Atlantic Oscillation using early instrumental pressure observations from Gibraltar and South-West Iceland. International Journal of Climatology 17(13), 1433–1450. https://doi.org/10.1002/(SICI)1097-0088(19971115)17:13<1433::AID-JOC203>3.0.CO;2-P

Kalnay E., Kanamitsu M., Kistler R., Collins W., Deaven D., …, Joseph D. 1996. The NCEP/NCAR 40-year reanalysis project. Bulletin of the American Meteorological Society 77(3), 437–470.

Kędziora A. 1999. Podstawy agrometeorologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.

Kędziora A. 2008. Bilans wodny krajobrazu konińskich kopalni odkrywkowych w zmieniających się warunkach klimatycznych. Roczniki Gleboznawcze 59(2), 104–118.

Lorenc H. 2015. Ekstrema klimatyczne i meteorologiczne w Polsce w odniesieniu do V Raportu IPCC. W: H. Lorenc, Z. Ustrnul (red.), Klimat a społeczeństwo i gospodarka (s. 31–51). Warszawa: Polskie Towarzystwo Geofizyczne – Oddział Warszawski, IMGW-BIP.

Marsz A. 2017. Intensywność cyrkulacji termohalinowej na Atlantyku Północnym a susze w Polsce (1951–2011). W: XXXVIII Ogólnopolski Zjazd Agroklimatologów i Klimatologów, Puławy 18–20.09.2017. Abstrakty (s. 53). Puławy.

Marsz A.A., Styszyńska A. 2021. Intensywność cyrkulacji termohalinowej na Atlantyku Północnym a susze w Polsce. Prace i Studia Geograficzne 66(1), 68–80. DOI: http://dx.doi.org/10.48128/pisg/2021-66.1-05

Michalczyk Z. 2017. Odpływ średni, zmienność w czasie i zróżnicowanie przestrzenne. W: P. Jokiel, W. Marszalewski, J. Pociask-Karteczka (red.), Hydrologia Polski (s. 153–160). Warszawa: PWN.

Musiał E., Bubnowska J., Gąsiorek E. 2007. Zmiany klimatu we Wrocławiu-Swojcu w wieloleciu 1964–2000. W: K. Piotrowicz, R. Twardosz (red.), Wahania klimatu w różnych skalach przestrzennych i czasowych (s. 315–322). Kraków: Wydawnictwo IGiPZ UJ.

Okoniewska M., Szumińska D. 2020. Changes in Potential Evaporation in the Years 1952–2018 in North-Western Poland in Terms of the Impact of Climatic Changes on Hydrological and Hydrochemical Conditions. Water 12, 877. DOI: http://dx.doi.org/10.3390/w12030877

Pawelec W., Wereski S. (red.). 2020. Tab. 2.10. – Odpływ całkowity rzek Polski w latach 1951–2020 i klasyfikacja zasobności w wodę. Biuletyn Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej 13(228).

Pociask-Karteczka J. 2006. Regionalne zróżnicowanie wpływu oscylacji północnoatlantyckiej na reżim rzek. W: J. Trepińska, Z. Olecki (red.), Klimatyczne aspekty środowiska geograficznego (s. 261–269). Kraków: Wydawnictwo IGiGP UJ.

Radzka E. 2014. Klimatyczny bilans wodny okresu wegetacyjnego (według wzoru Iwanowa) w środkowowschodniej Polsce. Woda–Środowisko–Obszary Wiejskie 14(1), 67–76.

Rogers J.C. 1984. The Association between the North Atlantic Oscillation and the Southern Oscillation in the Northern Hemisphere. Monthly Weather Review 112, 1999–2015.

Schmuck A. 1960. Zarys hydrometeorologii. Wrocław–Warszawa: PWN.

Styszyńska A. 2019. Miary NAO – uwagi na temat „wskaźników NAO”. W: A. Styszyńska, M. Błaś, K. Migała (red.), NAO – jej istota, przyczyny i konsekwencje (s. 7–18). Wrocław: Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, Stowarzyszenie Klimatologów Polskich.

Sukhovej V.F. 1977. Izmenchivost’ gidrologicheskikh uslovij Atlanticheskogo okeana. Kiev: Naukowa Dumka.

Sverdrup H.U., Johnson M.W., Fleming R.H. 1942. The Oceans: Their Physics, Chemistry and General Biology. New York: Prentice-Hall.

Świątek M. 2016. Effects of NAO on the climatic water budget at the Polish southern Baltic coast. Bulletin of Geography, Physical Geography Series 11, 17–25.

Wibig J. 2017. Klimatyczny bilans wodny. W: P. Jokiel, W. Marszalewski, J. Pociask-Karteczka (red.), Hydrologia Polski (s. 49–54). Warszawa: PWN.

Wrzesiński D. 2010. Odpływ rzek w Polsce w różnych fazach Oscylacji Północnoatlantyckiej. Badania Fizjograficzne. Seria A 1(A61), 129–144. DOI: https://dx.doi.org/10.2478/v10116-010-0007-z

Żarnowiec W., Policht-Latawiec A., Ostrowski K. 2016. Szacowanie wielkości parowania wody z powierzchni dachowych na podstawie wybranych wzorów empirycznych. Acta Scientiarum Polonorum. Formatio Circumiectus 15(4), 17–28. DOI: https://dx.doi.org/10.15576/ASP.FC/2016.15.4.17

NETOGRAFIA

Lorenc H. 2011. Susze i opady maksymalne w Polsce. Prezentacja na Seminarium PK GWP, 16.12.2011. Pobrane z: http://gwppl.org/data/uploads/prezentacje/Susze%20i%20opady%20maksymalne%20w%20Polsce.pdf

Lorenc H., Laskowska A., Ceran M., Mierkiewicz M., Sasim M., Wita A. 2006. Susza w Polsce – 2006 rok (przyczyny, natężenie, zasięg, wnioski na przyszłość). Raport Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Warszawa. Pobrane z: https://bip.minrol.gov.pl/content/download/38357/195882/version/1/file/SUSZA-CAŁOŚĆ1.pdf

Marsz A.A., Styszyńska A. 2019. Intensywność cyrkulacji termohalinowej na Atlantyku Północnym a susze na obszarze Polski (1951–2018). W: W. Surosz, M. Mańko (red.), II Konferencja Naukowa Polskich Badaczy Morza, stan i trendy zmian w morzach i oceanach. Książka abstraktów (s. 81). Gdynia, 24–25 IX 2019. Pobrane z: https://iiknpbm.ug.edu/wp-content/uploads/2019/09Ksiazka-abstraktow-II-KNPBN.pdf

NAO PC-based: https://climatedata.ucar.edu/cimate-data/hurrell-north-atlantic-oscillation-nao-index-pc-based

www1: https://dane.publiczne.imgw.pl




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/b.2021.76.0.127-143
Data publikacji: 2021-08-18 11:08:54
Data złożenia artykułu: 2021-06-21 11:41:56


Statystyki


Widoczność abstraktów - 1447
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 895

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2021 Andrzej A. Marsz, Anna Styszyńska

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.